مریم طیبی‌نظری، خبرنگار: وقتی شعار سال با محوریت تقویت تولید دانش‌بنیان انتخاب شد، امید در دل جوانان و دانشمندان این مرزوبوم دوباره زنده شد؛ چراکه تولید دانش‌بنیان علی‌رغم اهمیت و ضرورت آن در اقتصاد و صنعت کشور اما از شرایط حمایتی مناسبی برخوردار نیستند. شرکت‌های دانش‌بنیان نیز مانند سایر ارکان برای شکوفایی خود نیاز به یک‌سری بسترها و زمینه‌ها دارند تا بتوانند ایده‌های خود را مطابق نیاز جامعه و کشور به‌صورت فناور درآورده و هم باعث پیشرفت فناوری کشور شوند و هم کمکی به اقتصاد باشند. با سعید زینالی، استادتمام دانشکده شیمی و نفت دانشگاه تبریز و از پژوهشگران پراستناد یک‌درصد برتر درباره زمینه‌های لازم برای داشتن صنعتی دانش‌بنیان گفت‌وگو کردیم. او که به‌عنوان داور شرکت‌های دانش‌بنیان را ارزیابی کرده، معتقد است شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان در رشته تخصصی او مناسب نیست. مشروح گفت‌وگوی «فرهیختگان» با او را در ادامه بخوانید.
تقویت ارتباطات بین‌المللی لازمه تولید دانش‌بنیان است
سعید زینالی، استادتمام دانشکده شیمی و نفت دانشگاه تبریز درخصوص زمینه‌های لازم برای تولید دانش‌بنیان گفت: «این سوال که آیا می‌شود بدون سرمایه‌گذاری و برقراری ارتباطات خارجی، تولید دانش‌بنیان داشت؟ سوال مهم و اساسی است. از نظر بنده بدون توجه به این بسترها نمی‌شود توقع تولید دانش‌بنیان داشت. ارتباط بین‌المللی، یکی از عوامل مهم در این زمینه است. با همه کشورهای جهان از کشورهای آسیای جنوب‌شرقی گرفته تا آمریکا و اروپا باید ارتباط داشته باشیم.»
وی در ادامه تصریح کرد: «ارتباط در زمینه تکنولوژی باید برقرار شود، چراکه اگر دانشگاه‌ها قوی نباشند و صرفا با تکیه بر منابع قبلی و قدیمی نمی‌توان تولید دانش‌بنیان انجام داد. بنابراین اولین نکته تقویت ارتباطات بین‌المللی است که باید از هر کانالی که می‌شود انجام گیرد. برای مثال باید دانشجویان را برای گذراندن دوره‌های تخصصی به خارج از کشور بفرستیم یا از دانشجویان برتر و متخصصان خارجی دعوت شود که بیایند، صحبت کنند تا یک تبادل دانش و تکنولوژی صورت بگیرد.»
دانشگاه‌ها فعالیت‌های دانش‌بنیان را کار تشریفاتی می‌دانند
پژوهشگر برتر دانشگاه تبریز با اشاره به سرمایه‌گذاری به‌عنوان عامل موثر بعدی گفت: «دوم بحث سرمایه‌گذاری است، هرچقدر هزینه شود، اسراف نیست بلکه سرمایه‌گذاری است. در زمینه دانش‌بنیان کارکردن، در زمینه علم هزینه‌کردن، هیچ‌وقت هزینه اضافه نیست؛ چیزی که درحال حاضر انجام نمی‌شود. اساسا مسئولان نباید به چشم تشریفات به این مساله نگاه کنند. بحث‌های پژوهش و کارهای دانش‌بنیانی را در دانشگاه‌های ما حداقل در این دو، سه دانشگاهی که با آنها سروکار دارم، کارهای تشریفاتی می‌دانند که اگر پول اضافه آمد، دانشگاه در پژوهش سرمایه‌گذاری می‌کند وگرنه بودجه خود را در کارهای ضروری‌تر هزینه می‌کند.» این استاد در ادامه خاطرنشان کرد: «نکته مهم و تاثیرگذار آن است که باید کارهای پژوهشی را اولویت دهند و آن را همپای کارهای عمرانی، اجرایی و هزینه‌های پرسنلی بدانند و برای کارهای پژوهشی ردیف جداگانه‌ای را در نظر بگیرند. متاسفانه درحال حاضر وقتی در زمینه تامین غذا پول کم می‌آورند، حقوق کم می‌آورند؛ از بودجه پژوهشی هزینه می‌کنند درصورتی که سازوکار باید به‌گونه‌ای باشد که به این بودجه دست زده نشود.»
او در ادامه افزود: «سوم آن است که باید از اساتید صاحب‌نظر در این زمینه دعوت به همکاری شود، در این زمینه نباید تنگ‌نظرانه عمل شود تا بتوانیم به‌نتایج مورد‌نظرمان برسیم.»
لزوم ایجاد ارتباط با فارغ‌التحصیلان داخل و خارج برای حل چالش‌های صنایع
زینالی ادامه داد: «از آنجایی که بحث تخصصی بنده، عرصه نفت و گاز است، مهم‌ترین چالش‌های ما در صنایع نفت، کاتالیزورها و همین‌طور تجهیزات هستند. کار تخصصی در این زمینه هم در اینجا و هم در پژوهشگاه نفت و گاز انجام می‌گیرد. اما باید از افرادی که در این بخش فعالیت می‌کنند، حمایت مالی صورت بگیرد؛ چراکه هزینه‌های آزمایشگاهی در زمینه نفت بسیار بالاست و نباید تنگ‌نظری در این زمینه صورت گیرد. همچنین ایجاد ارتباطات با فارغ‌التحصیلان داخل و خارج کشور و افراد متخصص خارجی می‌تواند تسهیل‌کننده چالش‌ها باشد. همچنین ارتباط میان صنعت و دانشگاه باید قوی‌تر شود. یک فاصله‌ای است میان دانشگاه و صنعت، این فاصله باید از بین برود، نظر هردو طرف باید جلب شود و دو طرف باید نسبت به‌هم اعتماد کنند.»
وی ادامه داد: «در زمینه گازهم ما بسیار سرمایه گازی داریم، گازهای همراه را می‌سوزانیم، درحالی که باید اینها را بگیریم و تبدیل کنیم به ارزش‌افزوده که لازمه تمام اینها بالارفتن تکنولوژی است، همین‌طور پیشرفت کردن بحث کاتالیزورها و تجهیزات است که این امر دقیقا زمینه دانش‌بنیانی می‌خواهد و برای تحقق دانش‌بنیان هم باید سرمایه‌گذاری شود و ارزش این سرمایه‌گذاری بسیار بالاست و هم باید با متخصصا فارغ از مسائل سیاسی ارتباط علمی گرفته شود. در این صورت فکر می‌کنم می‌توانیم موفق شویم.»
شرکت‌های دانش‌بنیان حلقه گمشده ارتباط صنعت و دانشگاه است
زینالی با اشاره به نقش مهم شرکت‌های دانش‌بنیان در ارتباط بین صنعت و دانشگاه خاطرنشان کرد: «شرکت‌های دانش‌بنیان را می‌توان همان حلقه گمشده دانست؛ چراکه یک سر آن به دانشگاه وصل است، علم را دارد و از طرفی صنعت و نیازهای آن را می‌شناسد. اما ایجاد این حلقه به این نیست که چند نفری دور هم جمع شوند بلکه باید از آنها حمایت مالی صورت گیرد، آن هم با بودجه‌های قابل‌توجه که باید به‌وسیله دولت تامین شود. نباید انتظار داشت که صنعت در ابتدا سرمایه‌گذاری کند و بعد نتیجه بخواهد.» این استاد دانشگاه تصریح کرد: «بارها شده مدیرعامل پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها به من گفته است که اگر شما محصول دارید حتی به قیمت بالا ما آن را از شما می‌خریم ولی هیچ‌وقت حاضر به سرمایه‌گذاری نیستیم. شما یک محصول آماده بیاور ما آن را از شما می‌خریم. دلیل آن هم می‌تواند این باشد که این مدیرعامل اگر بخواهد پروژه مشترکی با شرکت دانش‌بنیان ببندد و سرمایه‌گذاری کند معلوم نیست تا رسیدن به محصول فناور که زمان حداقل یکی، دوساله می‌برد آیا او همچنان مدیرعامل است یا خیر! این مدیرعامل سرمایه‌گذاری کند و فرد دیگری از آن استفاده کند، هیات‌مدیره هم قبول نمی‌کند،. غالبا این مراکز به دنبال سودآوری هستند و حاضر نیستند به آینده نگاه کنند. درنهایت این شرکت‌ها و موسسات تمایلی به برقراری همکاری و تعریف پروژه‌های مشترک ندارند، در صحبت می‌گویند حمایت می‌کنیم اما در عمل خیر، وقتی می‌گوییم بیا سرمایه‌گذاری کن و بعد از سه سال محصول را تحویل بگیر، قبول نمی‌کنند.»
وضعیت دانش‌بنیان‌های حوزه نفت و پتروشیمی مساعد نیست
وی ادامه داد: «درحال حاضر شرایط کلی شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تخصصی بنده، خیلی مساعد نیست. من به‌عنوان داور حداقل 6-5 شرکت دانش‌بنیان را ارزیابی کرده‌ام به شهرک‌های اطراف تبریز و داخل تبریز رفته‌ام من چیز قابل‌توجهی ندیده‌ام که به‌درد بخورد، عمدتا این شرکت‌ها، شرکت‌هایی هستند که به‌دنبال معافیت مالیاتی هستند یا وامی را بگیرند. درواقع امر بعضی از آنها پایه علمی ندارند. اگر شرکتی بخواهد دانش‌بنیان باشد باید لینک دانشگاهی داشته باشد. گاهی شرکتی زده می‌شود توسط یکی، دو نفر ولی درنهایت می‌بینیم که جنس خارجی وارد کرده و بعد تغییر بسیار کوچکی بر آن داده‌اند تا بتوانند معافیت مالی بگیرند. از بیرون هم فشار می‌آورند که این شرکت‌ها را تایید کنید تا هم تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان استان زیاد شود و هم بالاخره در این میان مباحث مالی‌اش برای کسانی سودآوری خواهد داشت. شرکت‌های دانش‌بنیان به شرط داشتن بنیه علمی خوب هستند اما حمایت مالی پشت آنها نیست.»