علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: نزدیک شدن به یک توافق نهایی در مذاکرات وین گزاره پرتکراری بود که در نیمه ابتدای اسفندماه سال گذشته شنیده می‌شد. اما حالا بیش از سه‌ماه از وقفه‌ای که در 20اسفند در روند مذاکرات ایجاد شده می‌گذرد. در این مدت طرف غربی نه‌تنها برای بهبود فضای ایجادشده اقدامی نکرده بلکه با تصویب یک قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر التهاب آن نیز افزوده است. در طرف مقابل تهران علی‌رغم ایستادگی بر مواضع بحق خود تلاش کرده است فضا را برای گفت‌وگو و تعامل باز نگه دارد. در همین راستا روز سه‌شنبه امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با وزیر امور خارجه پاکستان خبر از ارائه یک ابتکار سیاسی جدید برای ادامه مذاکرات داد و گفت: «ما یک بسته سیاسی و ابتکار جدیدی را روی میز قرار دادیم، طرف آمریکایی این ابتکار را پذیرفت اما بر تصویب قطعنامه هم تاکید داشت.» رئیس دستگاه سیاست خارجه کشورمان در این نشست همچنین به صدور قطعنامه ضدایرانی در آژانس واکنش نشان داد و علی‌رغم اینکه صحبت از اقدامات بیشتر هسته‌ای ایران به میان آورد اما تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار از منطق دیپلماسی و منطق مذاکراتی فاصله نخواهد گرفت. امیرعبداللهیان دراین‌باره توضیح داد: «در این مسیر، ارتباطات ما در عرصه‌های دیپلماتیک، برقرار و پیام‌های ما از طریق مورا، مذاکره‌کننده اتحادیه اروپا و بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا درحال تبادل است.» روند فعلی نشان می‌دهد که ایران بعد از صدور قطعنامه ضدایرانی علی‌رغم پاسخ قاطعانه همواره سعی در باز نگه داشتن مسیر دیپلماسی داشته اما طرف غربی با طرح ادعاهای ضدایرانی مسیر شکست مذاکرات را دنبال کرده و سعی بر مقصرنمایی ایران دارد. در ادامه ضمن بازخوانی مهم‌ترین دلایل توقف مذاکرات، اهداف طرف غربی از به‌حاشیه کشاندن جهت مذاکرات را بررسی می‌‌کنیم.
پروژه مقصرنمایی تهران
برای اثبات سنگ‌اندازی آمریکا در مسیر مذاکرات مرور رویکرد این کشور در مواجهه با هدف اصلی مذاکرات راهکار مناسبی است. از ابتدا مذاکرات وین با این هدف آغاز شد که درقبال بازگشت آمریکا به برجام تضمین‌هایی به ایران ارائه شود تا مانع از خروج یک‌جانبه و بدون هزینه طرف‌های غربی از برجام شود. همچنین برای تامین انتفاع ایران از برجام طرفین بر سر چگونگی راستی‌آزمایی اقدامات نیز مذاکره می‌کردند. اگرچه طرفین تا روزهای پایانی برسر مباحث فنی به توافق رسیده بودند اما درنهایت تصمیمات سیاسی طرف‌های غربی مانع از انجام توافق نهایی شده و وقفه کنونی در روند مذاکرات ایجاد شد. از زمان ایجاد این وقفه، طرف غربی بدون اشاره به سرنوشت اهداف اولیه مذاکرات یعنی راستی‌آزمایی و تضمین عوامل حاشیه‌ای همچون تحریم‌های سپاه را به‌عنوان مانع توافق نهایی معرفی می‌کند. آمریکا درحالی تحریم‌های سپاه را به‌عنوان مطالبات فرابرجامی ایران معرفی می‌کند که این تحریم‌ها اساسا برخلاف روح اصلی برجام و با هدف جلوگیری از انتفاع اقتصادی ایران در زمان ترامپ وضع شده است. دولت بایدن در مدت بیش از یک‌ساله ریاست‌جمهوری خود علی‌رغم ادعای تغییر روش همچنان تحریم‌های حداکثری ترامپ علیه ایران را حفظ کرده و موارد دیگری را نیز به بهانه‌های حقوق بشری و امنیتی بر آن افزوده است. آمریکا نه‌تنها تن به برداشتن تحریم‌های ضدبرجامی که بعد از خروج این کشور علیه ایران اعمال شد، نداده است بلکه با انداختن توپ به زمین ایران مطالبات ایران برای برداشتن این تحریم‌ها را فرابرجامی توصیف کرده و سعی در مقصرنمایی تهران برای توقف ایجادشده فعلی در روند مذاکرات وین و شکست احتمالی آن دارد. نکته دیگری که نشان از اقدام طراحی‌شده آمریکا دارد تمرکز رسانه‌ای بر تحریم‌های سپاه است. این درحالی است که تحریم‌های سپاه تنها بخشی از لیست بلند تحریم‌های ضدبرجامی آمریکا علیه ایران است؛ تحریم‌هایی که بسیاری از بخش‌های صنعتی کشور را نیز شامل شده و بهانه‌های امنیتی آمریکا قطعا توجیه‌کننده خوبی برای آن نیست.
آژانس؛ بال دیگر برای سقوط برجام
پرونده‌های ادعایی علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران ذیل PMD یکی از مواردی بود که با رسیدن به توافق بین ایران و اعضای 1+5 در سال2015 بسته شده بود. این پرونده‌ها اما با خروج آمریکا از برجام و با تحریک رژیم‌صهیونیستی بار دیگر در آژانس گشوده شد. طبق متن بیانیه مشترکی که در جریان سفر رافائل گروسی به ایران در 15اسفند سال جاری قرائت شد، مقرر شد آژانس در یک فرآیند تقریبا سه‌ماهه تا قبل از جلسه شورای حکام، صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های ایران را راستی‌آزمایی کرده و گزارش آن را در جلسه شورای حکام ارائه دهد.
در آخرین جلسه شورای حکام اما رافائل گروسی، مدیرکل آژانس نه‌تنها صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای را تایید نکرد بلکه در گزارش ضدایرانی خود نتایجی احتمالی را مبتنی‌بر گزاره‌های غیرقطعی مطرح کرد. این درحالی است که آژانس به‌عنوان یک نهاد فنی وظیفه ارائه دقیق جزئیات را دارد؛ اتفاقاتی که پیش از ارائه گزارش آژانس رخ داد ابعاد سیاسی و غیرفنی آن را بهتر آشکار می‌کند. برخلاف اصل محرمانگی اطلاعات اعضا که مدیرکل و کارمندان آژانس به آن متعهدند محتوای گزارش ضدایرانی گروسی چند هفته زودتر از جلسه حکام از رسانه‌ها درز پیدا کرد و آمریکا و متحدان غربی آن نیز با تکیه بر همین گزارش‌های درز پیداکرده، مقدمات تصویب یک قطعنامه ضدایرانی را در آژانس مهیا ساختند. همچنین در بیانیه 15اسفند تصمیم گرفته شد برای رفع ابهامات آژانس سه جلسه گفت‌وگوی دیگر بین ایران و این نهاد بین‌المللی در تهران برگزار شود. درز این گزارش‌ها آن هم قبل برگزاری کامل سه دور گفت‌وگوی تعیین‌شده نشان داد گروسی در یک فرآیند از پیش طراحی‌شده، پازل مقصرنمایی ایران را تکمیل می‌کند. گروسی بعد از ارائه گزارش ضدایرانی خود در شورای حکام بدون اینکه به بدعهدی طرفین غربی در اجرای تعهدات‌شان اشاره‌ای بکند، سناریوی معرفی ایران به‌عنوان مقصر شکست احتمالی مذاکرات برجام را در فضای رسانه‌ای دنبال می‌کند. مدیرکل آژانس در گفت‌وگویی که با شبکه العربیه داشت، مذاکرات با ایران را به بن‌بست‌رسیده توصیف کرد. گروسی همچنین در این گفت‌وگو تهران را به نقض توافق هسته‌ای متهم کرد و به برداشتن دوربین‌های فراپادمانی اعتراض داشت. این اعتراض‌ها درحالی است که ایران طبق برجام اجرای پروتکل الحاقی را داوطلبانه پذیرفته بود و متاثر از بدعهدی طرف‌های غربی و نیز رویکرد سیاسی و غیرسازنده آژانس صرفا اجرای پروتکل الحاقی را کنار گذاشت و همچنان به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای متعهد است. رویکرد آژانس در طرح بهانه‌های غیرمستدل علیه ایران و معرفی تهران به‌عنوان عامل شکست مذاکرات، این احتمال را به وجود می‌آورد که بعد از رسیدن به توافق احتمالی نیز برای تامین امتیازات زیاده‌خواهانه همین روند را ادامه دهد و متاثر از دستورات طرف غربی برای جلوگیری از انتفاع اقتصادی ایران مجددا گزارش‌های ضدایرانی منتشر کند. در چنین شرایطی واضح است که ایران قبل از رسیدن به توافق نهایی در وین باید بر بسته شدن پرونده‌های ادعایی علیه برنامه صلح‌آمیز خود ذیل PMD پافشاری کند تا بتواند بهانه‌تراشی‌های احتمالی را در آینده تا حد زیادی خنثی کند.
ایران همواره بر مدار تعامل
طرف‌های غربی ضمن اصرار بر مطالبات زیاده‌خواهانه خود درحالی سعی در معرفی ایران به‌عنوان مقصر شکست مذاکرات دارند که در طول 4 سالی که از زیرپا گذاشتن معاهده بین‌المللی برجام توسط آمریکا می‌گذرد همواره تهران با رویکرد دیپلماتیک سعی در زنده کردن توافق داشته است. در دور هشتم مذاکرات طرفین اروپایی در مقابل اسناد پیشنهادی ایران در رویکردی کاملا منفعلانه که عزم جدی آنها برای رسیدن به توافق را زیرسوال می‌برد میز مذاکرات را به بهانه مشورت با پایتخت‌ها ترک کردند. همچنین انتشار زودهنگام گزارش‌های ضدایرانی آژانس نشان می‌دهد که در جریان مذاکرات ایران با این نهاد نیز صرفا تهران به دنبال پیدا کردن راه‌حلی دیپلماتیک برای رفع ادعاهای بی‌اساس آژانس بوده است و طرف مقابل در یک سناریوی از پیش طراحی شده صرفا نقش مکمل پازل ضدایرانی غرب را ایفا کرده است. در آخرین شلیک به روح مذاکرات وین نیز شورای حکام آژانس تصویب قطعنامه ضدایرانی را در دستورکار خود قرار داد، اقدامی که نشان داد طرف غربی نه‌تنها عزمی برای خروج از انفعال فعلی ندارد بلکه با رویکردی تهاجمی در سراشیبی سقوط توافق حرکت می‌کند. در چنین فضایی تهران ضمن پاسخ منطقی به رویکرد خصمانه طرف غربی همچنان فضای دیپلماسی را نبسته و با ارائه بسته پیشنهادی جدید آمادگی خود برای بازگشت به میز مذاکرات را نشان داده است. ارزیابی نادرست طرف غربی از توانایی مقاومت ایران در برابر مطالبات زیاده‌خواهانه مهم‌ترین عامل بن‌بست فعلی ایجاد شده در وین است بن‌بستی که راه برون‌رفت از آن وجود یک عزم سیاسی جدی در طرف غربی است و این راه تاکنون با تلاش برای مقصرنمایی تهران نادیده گرفته شده است.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
راستی‌آزمایی و تضمین هنوز پرونده باز مذاکرات هستند (لینک)
ایران در مقابله با فشار آمریکا دست برتر را دارد (لینک)