مریم طیبی‌نظری، خبرنگار: چهارشنبه 11 اردیبهشت‌ماه بود که بزرگ‌ترین گردهمایی فعالان حوزه فناوری در مصلای تهران تحت‌عنوان «عصر امید» به کار خود پایان داد؛ رویدادی که در آن 3هزار فعال این حوزه شرکت کردند و هرکدام دستاورد خود را در معرض دید قرار دادند. درکنار واحدهای بزرگ و معروف دانشگاه آزاد اسلامی که محصولات استراتژیک و بعضا های‌تکی را تولید کرده بودند و بالطبع درطول رویداد نگاه رسانه‌ها را به خود جلب کردند، واحدهایی هم بودند که علی‌رغم به حاشیه رفتن، اما اقدامات مهمی را در حوزه فناوری انجام دادند. همین مساله باعث شد در این گزارش به‌سراغ محصولات تولیدی دانشگاه آزاد واحد بجنورد برویم و از آنها درباره چالش‌های این حوزه و وضعیت فعالیت‌شان بپرسیم. اگر بخواهیم دلیل اصلی انتخاب این سوژه را صادقانه روایت کنیم، باید به روز دوم نمایشگاه برگردیم. در تب‌وتاب جمع‌بندی سوژه‌های فردا بودیم که به معاون پژوهشی یک واحد دانشگاهی که اتفاقا خودش هم به غرفه روزنامه در این رویداد آمده بود، معرفی شدیم. وقتی آدرس غرفه‌شان را پرسیدیم برای چند ثانیه‌ای در ذهن‌مان نقشه چینش غرفه‌ها را یادآوری کردیم تا بفهمیم ستون80 یعنی دقیقا آخر شبستان؛ هرچند به‌دلیل فاصله زیاد رمقی برای رفتن به غرفه‌شان نداشتیم، اما اشتیاق معاون پژوهشی وادارمان کرد که همراه او به‌سمت غرفه برویم. بعد از رسیدن کمی گپ‌وگفت با حاضران در این غرفه به‌دلیل حیطه فعالیت آنها یعنی صنعت ساختمان، نظرمان را جلب کرد.
تولیدات فناورانه‌ای که نادیده گرفته می‌شوند!
گروه علمی عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد که ازجمله مراکز دانشگاهی در استانی نه‌چندان برخوردار به‌شمار می‌رود، توانسته بود حداقل سه محصول فناور مورد نیاز را به صنعت مسکن کشور تولید و عرضه کند، محصولاتی که هرکدام در نوع خود بی‌نظیر بود. دغدغه تولیدکنندگان اما حمایت مالی نبود. وحید ثانوی‌گروسیان، معاون پژوهشی دانشگاه آزاد واحد بجنورد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر حضور هیات‌علمی قوی در دانشکده عمران و دیگر گروه‌های دانشگاه گفت: «با وجود پتانسیل و ظرفیت بسیار در دانشگاه‌مان که بخشی از آن در نمایشگاه «عصر امید» به نمایش درآمده، نتوانستیم آن‌طور که باید از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم؛ چراکه برای شروع هر کاری نیاز به حمایت مالی داریم. با این حال طی پنج، شش‌ماه گذشته از افراد و کسانی که قبلا به‌دلیل عدم توانایی حمایت آنها را از دست داده بودیم مجددا دعوت کردیم و توانستیم تعدادی از آنها را در هسته‌های آزمایشگاهی در مرکز رشد ثبت کنیم.»
اصلی‌ترین نیاز ما حمایت‌های مالی از طرح‌های دانشجویی است
او ادامه داد: «اصلی‌ترین نیاز ما حمایت‌های مالی از طرح‌های دانشجویی است، به‌طور مثال طرحی را داشتیم که نیاز به سه تا چهارمیلیارد بودجه داشت، طبیعی است برای چنین طرح‌هایی نیازمند حمایت‌هایی از خارج استان هستیم و امیدواریم این رویداد به بستری برای حمایت از فعالان حوزه فناوری تبدیل شود.»
گروسیان به اختصاص 15درصد گرنت پژوهشی به طرح‌های مختلف اشاره و تصریح کرد: «واحد و شهر ما جزء استان‌های محروم کشور به‌شمار می‌رود و طبیعی است که امکان حمایت کامل از طرح‌ها وجود ندارد. ازسوی دیگر باید این مساله را مدنظر قرار داد که کل دانشجویان ما در استان عددی نزدیک به 9800نفر است و در چنین شرایطی اصلا امکان حمایت از دانشجویان در کل استان وجود ندارد. در چنین شرایطی نمی‌توان حمایت‌های لازم را از دانشجویان انجام داد و به کمک‌های فرااستانی نیاز داریم، از طرفی استان‌هایی مانند کرمان، اصفهان و... دارای صنایع بزرگی هستند و همین امر می‌تواند بستری را فراهم کند تا شرایط برای حمایت از طرح‌های دانشجویی فراهم شود، اما ما حتی چنین بستری را هم در استان نداریم.»
از مرکز دوریم و مورد توجه قرار نمی‌گیریم
توکلی، عضو هیات‌علمی گروه عمران این واحد دانشگاهی تقدیرنامه‌هایی را که برای طرح‌هایش به دست آورده، نشان‌مان داد، تقدیرنامه‌هایی که نشان می‌دهد طرح او در میان طرح‌های دانشگاه‌های مطرح کشور مانند تهران، امیرکبیر و صنعتی‌شریف رتبه اول را کسب کرده است. او در همین‌باره گفت: «امروز در کشور توانسته‌ایم در تولید محصولاتی نظیر بتن متخلخل و سقف سبک اول باشیم، درحالی‌که قطعا اگر این اتفاق برای استان‌هایی مانند اصفهان رخ می‌داد، با سیلی از حامیان مالی و اسپانسر مواجه می‌شدند، اما متاسفانه این اتفاق برای ما نیفتاده و در این حوزه هم محروم هستیم. به‌عبارت دیگر، از آنجایی که تولید این محصولات در استان خراسان‌شمالی واقع شده، مورد توجه قرار نمی‌گیرد.»
او ادامه داد: «سقف سبک نمونه‌ای از خدمات هسته آزمایشگاهی واحد دانشگاهی بجنورد است که دارای پشتوانه علمی بسیار قوی است، اما متاسفانه آن‌طور که باید مورد حمایت قرار نگرفته و پشتوانه مالی صرفا از طریق منابع شخصی هیات‌علمی صورت گرفته است، درحالی‌که قطعا اگر چنین تولیداتی ازسوی مسئولان مورد توجه قرار گیرد، امکان اشتغال و درآمدزایی هم برای واحد فراهم می‌شود؛ اما این مساله نیاز به هماهنگی بین بخش‌های مختلف دارد.»
واحد بجنورد توانایی تبدیل‌شدن به واحد کارآفرین را دارد
برای تامین مالی یک واحد دانشگاهی سه راه وجود دارد، یعنی واحد دانشگاهی از طریق شهریه دانشجو ارتزاق کند، یا وابسته به بودجه دولتی باشد، راه سوم هم کارآفرین‌شدن واحد دانشگاهی است و اساتید و دانشجویان نخبه واحد بجنوردی تلاش می‌کنند راه سوم را در پیش بگیرند. دانشجومحور یا وابسته به بودجه دولتی یا کارآفرین باشد و خود هزینه‌های خود را تامین کند. اساتید و جوانان نخبه بجنوردی راه سوم را پیش گرفته‌اند. آنها تصمیم گرفتند با وجود همه مشکلات در مسیر باقی بمانند و حضورشان در رویداد عصر امید بار دیگر بارقه امیدشان را زنده کرد. معاون پژوهشی این واحد دانشگاهی دراین‌باره گفت: «قطعا اگر حمایت‌های لازم از این واحد صورت بگیرد، با توجه به محصولات تولیدشده در حوزه ساختمان ما این توانایی را داریم که دانشگاه کارآفرین تبدیل شده و درکنار آن پاسخگوی نیازهای کشور هم باشیم. به‌عبارت صحیح‌تر، ما این ظرفیت را داریم که به قطب عمران در شرق کشور تبدیل شویم. البته منظورمان حمایت‌های خاص نیست، بلکه تنها دغدغه‌مان حمایت از طرح‌هایی است که در مرکز رشدمان وجود دارد.» توکلی، عضو هیات‌علمی این واحد دانشگاهی نیز با انتقاد از عدم حمایت‌های مالی لازم از طرح‌ها و تولیدات دانشگاهی گفت: «البته نباید این مساله را فراموش کرد که خوشبختانه در دانشگاه آزاد تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی به‌راحتی برای انجام تحقیقات دراختیار دانشجویان و اساتید قرار می‌گیرد، اما عدم اختصاص بودجه پژوهشی به واحد ما باعث شده مشکلاتی برای ما ایجاد شود. قطعا عدم تزریق بودجه این امکان را از ما می‌گیرد که از ایده‌های بیشتری حمایت کنیم و این جای تاسف دارد.»
برنامه‌ریزی صادرات سقف بسیار سبک به کشور عراق
گذشته از چالش‌های موجود در سر راه پژوهشگران و محققان دانشگاهی، باید پذیرفت تبدیل ایده به محصول در واحد بجنورد محقق شده است. محصولی که باتوجه به شرایط زلزله‌خیز بودن کشور در صورت تولید انبوه و ورود آن به بازار مسکن می‌تواند نقش قابل‌توجهی در این حوزه داشته باشد. محمدرضا اختری، عضو هیات‌علمی گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد با بیان اینکه ما نوعی سقف جدید را تولید کرده‌ایم، می‌گوید: «محصول ما نوعی سقف جدید است که به نسبت سقف‌های موجود بسیار سبک‌تر بوده و همین مساله مزیت اصلی آن به‌شمار می‌رود. به‌طوری که وزن این سقف حدود یک‌سوم وزن محصولات مشابه است. خوشبختانه این سقف تاییدیه‌های لازم را از مرکز تحقیقات مسکن گرفته که نشان از قابلیت اجرایی بودن این سقف است.»
او ادامه می‌دهد: «این سقف به‌عنوان اختراع به ثبت رسیده و تقریبا هم به تولید انبوه هم رسیده است. همچنین کارخانه تولید آن هم راه‌اندازی شده و پروژه‌های زیادی نیز در سطح ایران با آن انجام شده است. کارخانه در مشهد ایجاد شده اما امروز در واحد خودمان پروژه‌های مربوط به آن را دنبال می‌کنیم. درحال حاضر می‌توانیم این محصول را در سطح کلان تولید و به تمامی کشور نیز ارسال کنیم. حتی برای صادرات هم آمادگی داریم و در این زمینه ورود هم کرده‌ایم. البته امروز این کار را در کشور عراق انجام داده‌ایم که با استقبال همراه شده است.»
چالش اصلی عدم معرفی محصولات فناورانه‌مان است
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد با بیان اینکه مهم‌ترین ویژگی این محصول در کنار وزن سبک، سرعت بالا در نصب آن است، ادامه می‌دهد: «یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که ما امروز در ارتباط با محصول خودمان و به صورت کلی محصولات فناورانه داریم، عدم معرفی آنهاست. تولیدکنندگان آشنایی زیادی با بحث بازاریابی ندارند و به همین دلیل می‌بینیم در حوزه تجاری‌سازی و معرفی محصول‌شان بسیار ضعیف عمل می‌کنند. مولفه‌ای که باعث شده تا بسیاری از دستاوردهای تولید داخل آن‌طور که باید به مردم و مخاطبان هر محصول معرفی نشود. معتقدم در این زمینه خود دانشگاه‌ها می‌توانند زمینه را برای همکاری تولیدکنندگان چنین محصولاتی با گروه‌های تخصصی در حوزه بازاریابی فراهم کنند و از این طریق قطعا بخشی از مشکلات حل خواهد شد.» او معتقد است: «امروز نیاز داریم تا پروسه اداری موجود در حوزه فناوری را کوتاه کنیم. پیچیدگی کارهای اداری مرتبط با اکوسیستم فناوری و طولانی بودن آن باعث شده در برخی موارد فرصت مخترع و تولیدکننده محصول از پیگیری کارها صرف‌نظر کرده و قطعا در چنین شرایطی محصول به نتیجه نمی‌رسد.»
صنعت ساختمان هنوز برمبنای تکنولوژی قدیمی حرکت می‌کند
تولید این واحد دانشگاهی به نسبت کوچک تنها به سقف فوق‌سبک ختم نمی‌شود، بلکه ایده ساخت میلگردهای ضدزلزله هم کار دیگری است که نمی‌توان از کنار آن راحت گذشت. سعید نداف، ایده‌پرداز شرکت مانی بست که در مرکز رشد این واحد دانشگاهی مستقر هستند، می‌گوید: «فعالیت شرکت ما درخصوص میلگرد بستر است، یعنی تولیدات شرکت ما در همه ساختمان‌ها بدون توجه به کاربری آنها قابل استفاده است. میلگرد بستر در داخل همه دیوارهای ساختمان‌های درحال ساخت اعم از فلزی و بتنی قابل اجراست و برای استحکام بنا‌ها و دیوارها در برابر زلزله و نیروهایی که وارد می‌شود، به کار گرفته می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «چالش اصلی ما در این حوزه آن است که هنوز بخش قابل‌توجهی از ساختمان‌ها هستند که برمبنای تکنولوژی قدیم ساخته شده و بازسازی می‌شوند. درحالی که براساس آیین‌نامه‌های موجود، باید از متدهای قدیمی عبور کرده و به سمت استفاده از تکنولوژی‌های روز بهره بگیریم. مشکل دیگر ما این است که کشورمان در حوزه مسکن به صورت نیمه‌صنعتی فعال است و هنوز راه زیادی داریم تا ماشین‌آلات تمام اتوماتیک را در این حوزه به کار بگیریم. طبیعتا در چنین شرایطی تولیدات محصولات مبتنی‌بر علم روز هم چندان نمی‌تواند در حوزه اجرا مورد استفاده قرار بگیرد.»
نداف صحبت‌هایش را با مزیت طرح میلگردهای ضدزلزله تمام می‌کند و می‌گوید: «تنوع قطعات و همچنین بومی‌سازی این محصول را باید جزء اصلی‌ترین مزیت دانست. از طرف دیگر ما امروز سرعت بالایی را با استفاده از بهره‌گیری چنین محصولاتی خواهیم داشت که امیدواریم این اتفاق بیفتد.»
تولید بتن متخلخل برای بار اول در واحد بجنورد
فریبا حسن زاده‌توکلی، عضو هیات‌علمی گروه عمران این واحد دانشگاهی هم با محصول دیگری به عرصه امید آمده بود تا پازل فعالیت‌های مرتبط با حوزه مسکن واحد بجنورد را کامل کند. او دراین‌باره می‌گوید: «سال 1400 توانستیم هسته آزمایشگاهی و تحقیقاتی‌مان را در این واحد تاسیس کرده و خدمات را هم به شرکت‌های مرتبط با صنعت ساختمان و هم محققانی که در حوزه‌های مرتبط با این صنعت کار می‌کنند، ارائه دهیم که یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه ساخت نمونه بتن متخلخل است.» او ادامه می‌دهد: «کارآیی این بتن باتوجه به نفوذ‌پذیری بالایی که دارد، در همه بخش‌های شهری و ساختمانی است. با استفاده از این بتن به‌ویژه در هنگام بارش آب در سطح پیاده‌رو و خیابان دیگر شاهد جمع شدن آب نخواهیم بود و می‌توان آن را به بخش‌های دیگر هدایت کرد. قطعا این کار باعث جلوگیری از ایجاد سیلاب می‌شود و در عین حال این بتن مقاومت کافی را برای تحمل بار ماشین و هم بار افراد پیاده دارد؛ چراکه طراحی آن به‌گونه‌ای است که در گرما و سرما و سایش مقاومت کافی را دارد. اگر این محصول در شهر استفاده شود، می‌توان بسیاری از هزینه‌های شهری را کاهش داد. همچنین درحال حاضر و با رایزنی‌های مختلف به دنبال این هستیم که بتوانیم این بتن متخلخل را در پارکینگ‌های سطح شهر بجنورد اجرایی‌سازی کنیم.»
وی تصریح می‌کند: «باتوجه به اینکه تمام پروژه‌های ساختمانی ملزم هستند در بازه‌های مشخصی میلگرد‌هایشان را تحت آزمایش قرار داده و گواهی‌های موردنیاز را به نظام مهندسی ارائه بدهند، در آزمایشگاه‌مان تست‌های مربوط به میلگرد را هم دنبال می‌کنیم؛ چراکه ما دستگاه تست کشش میلگرد، تست قیر و آسفالت و مکانیک خاک و بتن را در اختیار داریم و می‌توانیم در این زمینه تست‌های موردنیاز بخش‌های مختلف را انجام دهیم.»