کرسی آزاداندیشی «بدون شکستن تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری خارجی، امکان پیشرفت اقتصادی وجود ندارد» از کرسی‌هایی بود که میان دو تیم دانشگاهی ذوالفقار به سرپرستی مسعود حقانی‌جزی به‌عنوان تیم منتقد از واحد آزادشهر و تیم نصر به سرپرستی مصطفی معاشری به‌عنوان تیم موافق از واحد زاهدان برگزار شد. این جلسه ساعت 10:30 روز چهارشنبه ۱۸ خردادماه در نخستین روز از این رویداد، به مدت 90 دقیقه با حضور دو تیم که هرکدام شامل چهار نفر ازجمله دو سخنگو و دو محقق موافق یا منتقد موضوع می‌شدند به‌طول انجامید. سخنگوی هر تیم پنج‌دقیقه فرصت داشتند براساس تحلیل‌ها، استدلال‌های منطقی و منابع و اسنادی که برمبنای موضوع تهیه کرده بودند، نظر خود را بیان کرده تا نظرات داورها را جلب کنند.
با توجه به موضوع مناظره، این جلسه با حضور پنج داور، برخی دیگر از تیم‌های شرکت‌کننده و مشاوران و اساتید راهنمای تیم‌ها برگزار شد و هر تیم در راستای اثبات نظریه و موضع خود نسبت به رویداد، سعی در اقناع تیم مقابل با ادله و منابع جمع‌آوری‌شده خود داشت.
محققان هر دو تیم موافق و منتقد، نقش اجرایی از لحاظ گفت‌وگو و تبادل اطلاعات نداشته و صرفا در این جلسه حاضر بودند.
در این مناظره درخصوص نقش تحریم‌ها در پیشرفت اقتصادی کشور، آسیب‌ها و چالش‌های اجرای تحریم، اقتصاد تک‌محصولی ایران، لزوم توجه به توان داخلی کشور صحبت شد. در پایان این کرسی داوران تیم موافق از واحد زاهدان را به‌عنوان تیم برتر این کرسی معرفی کردند.
محمودرضا بای، سخنگوی نخست تیم موافق هر کشوری که در تجارت بین‌المللی رقابت را جلو ببرد، بهتر می‌تواند بازارهای بین‌المللی را هدایت کند و هرچقدر نیز سهم کشورها در تجارت بین‌المللی بالاتر باشد احتمال تحریم‌شان کمتر است. هرچقدر سهم تجارت و تجارت بین‌الملل در تولید ناخالص کشوری بیشتر باشد، درجه آسیب‌پذیری آن کشور از تحریم‌ها بیشتر خواهد بود. با توجه به اینکه ایران کشور پرمصرفی است و اندازه بازار داخلی آن کوچک است، مجبور به دریافت کالا و خدمات از کشورهای دیگر بوده و چون غالب صادرات کشورمان نفت و گاز است، تحریم‌هایی که شاکله آن بر تحریم نفت و گاز است سهم کشور را در بازارهای بین‌الملل کوچک‌تر کرده است؛ به‌نوعی که درجه رفاه اجتماعی و تولید ناخالص ملی بسیار کاهش یافته است. از سال 2005 تحریم‌ها ایجاد شد و در سال 2012 به بالاترین سطح خود رسید. نفت، صنعت پتروشیمی، بانک مرکزی و تراکنش‌های بین‌المللی مورد هدف قرار گرفته‌اند و اتهام پولشویی در FATF مطرح می‌شود. طبق اطلاعات مقاله چاپ‌شده جهاد دانشگاهی، تحریم‌های مالی و بانکی سازمان ملل 56 درصد تحریم‌ها را شامل می‌شود و تحریم‌های نفتی 21 درصد. تحریم‌های مالی و بانکی اتحادیه اروپا 15 درصد و تحریم‌های نفتی 9 درصد و کل تحریم‌هایی که آمریکا برای ما وضع کرده کلا 15 درصد است. مهم‌ترین پیامد تحریم‌های اعمال‌شده اثر روانی آن در جامعه است. با اعمال تحریم‌ها، عدم اطمینان به آینده افزایش پیدا می‌کند و این عدم اطمینان به آینده واحدهای اقتصادی را دچار تهدید می‌کند، البته تحریم‌ها گاهی موفقیت‌آمیز بوده اما تحریمی که به‌منظور کاهش رفاه اجتماعی اجرا شود و این کاهش بیشتر از حدش انجام بگیرد، باعث آشوب و در مراحل بالاتر خلع حکومت می‌شود. باید گفت که تحریم، پیامدهای دیگری چون نقدینگی ارزی و میزان وام‌دهی بانک‌های خارجی به کشور را دارند.
مصطفی معاشری، سخنگوی نخست تیم منتقد عمده تحریم‌ها علیه ایران از سال 1357 و پس از انقلاب اسلامی ایجاد شد و بعد از اشغال سفارت آمریکا و بعد در سال 1385 باوجود برنامه هسته‌ای و اتمی ایران شدت گرفت. این تحریم‌ها دو بعد از نظام و انقلاب را مورد هدف قرار می‌دهد؛ نخست، ایدئولوژی و تفکر انقلابی و دوم صنایع دفاعی و موشکی، بنابراین اگر تحریم‌ها عامل اصلی مشکلات اقتصادی بودند باید در درجه نخست هدف اصلی خود، یعنی برنامه هسته‌ای و اتمی را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دادند، درحالی‌که ما شاهد پیشرفت روزافزون این صنایع -البته به‌غیر از دوران برجام که مجبور به توقف برنامه هسته‌ای شدیم- در کشور هستیم. باید ریشه‌های مشکلات اقتصادی را در مسائل دیگر جست‌و‌جو کنیم، البته این جمله به‌معنای این نیست که منکر تاثیرات تحریم‌ها بر اقتصاد کشور هستیم. ما معتقدیم عوامل بسیار مهم‌تری از تحریم‌ها وجود دارد که اقتصاد کشورمان را متاثر کرده است. برخی از این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند: اقتصاد نفت‌محور و تک‌محصولی در ایران و خام‌فروشی نفت، رابطه ضعیف علم و صنعت، عدم‌حمایت از تولیدکنندگان داخلی، نگاه یک‌جانبه به غرب و عدم توازن در دیپلماسی به‌ویژه درچندسال اخیر، عدم توجه به همسایگان، بحران جهش نرخ ارز، دونرخی بودن ارز و سوءاستفاده از ارز دولتی و فساد گسترده و دلالی و احتکار. مقام‌معظم‌رهبری در مرداد سال 1397 در دیدار با مسئولان کشور اشاره کردند مشکلات اقتصادی و راه‌حل‌های آن معلوم است هیچ بن‌بستی در کشور وجود ندارد و مسئولان در هر سه قوه با تلاش، کار مشترک و استفاده از نظرات کارشناسان مشکلات و فشارها را از دوش مردم بردارند.
مسعود حقانی، سخنگوی دوم تیم موافق اقتصاد نکته کلیدی و تعیین‌کننده است؛ اقتصاد قوی نقطه قوت و عامل مهم سلطه‌ناپذیری و نفوذ‌ناپذیری کشور است و اقتصاد ضعیف زمینه‌سازی نفوذ و سلطه دشمنان خارجی را به همراه می‌آورد. فقر و غنا در مادیات و معنویات بشر تاثیر می‌گذارد. اقتصاد هدف جامعه اسلامی نیست اما ابزاری است که بدون آن به اهداف نمی‌رسیم. انتظار داریم با یک مدیریت درست به خیلی چیزها برسیم، مدیریت درست در برداشتن تحریم‌هاست. در رابطه با اثبات موضع خود به‌عنوان فرد موافق باید به سند چشم‌انداز 20سالهای که توسط مجلس تصویب شد، اشاره کنم. قرار بود که دولت و به‌طور خاص ملت ایران در سال 1404 به اهداف این سند دست پیدا کنند. در آبان سال 1382 این سند تصویب شد که ما را قدرت نخست اقتصادی منطقه تعریف کرده و یکی از اهدافش در سال 1404 این بوده که ما قدرت نخست اقتصادی در منطقه غرب آسیا باشیم ولی امروز به این هدف نزدیک نشدیم. سال 2012 از لحاظ تحریمی سال بسیار مهمی بود، زیرا تحریم‌های هوشمند علیه کشور وضع شد. عمده تحریم‌ها سال 1357 تحریم‌های فراگیر بود ولی تحریم‌های هوشمند توانست ضربه محکم و آثار مخرب زیادی داشته باشد. مهم‌ترین تحریم‌ها، تحریم بانک مرکزی، کشتی‌سازی و فروش نفت بود. تحریم‌های هوشمند بسیار مخرب بوده و موجب شده که نه‌تنها به افق 1404 نرسیم، بلکه به غروب سال 1382 بازگردیم؛ به‌عبارت دیگر با در نظر گرفتن رفاه اجتماعی مردم می‌توان اثرگذاری تحریم‌ها را ثابت کرد.
محمدامین آیت‌اللهی، سخنگوی دوم تیم منتقد چرا تک‌محصولی هستیم؟ چرا روسیه را نتوانستند از سوئیفت بیرون کنند؟ یکی از دلایلی که بر تحریم‌های اقتصادی ایران اثر گذاشته، اقتصاد متکی و مبتنی بر فروش نفت بوده و تحریم‌ها نیز بیشتر متوجه فروش و صادرات نفت است. توجه بیش‌ازاندازه به نفت و گاز باعث شده از سایر پتانسیل‌ها غافل بمانیم. برداشتن تحریم نفتی به معنی فروش بیشتر نفت است و این پیشرفت نیست. فرض کنیم همه تحریم‌ها برداشته شد، محصول جایگزین ما برای عرضه به دنیا چیست و چه محصولی جز نفت برای فروش داریم؟ هر کشوری در دنیا با محصول خاصی شناخته می‌شود. ما برای شناساندن محصول خود به دنیا چه تلاشی انجام دادیم و کدام محصول را در سطح جهانی حمایت کردیم؟ رابطه علم و صنعت در کشور بسیار ضعیف است. در سال 1998 در زمینه تولید به رتبه 52 رسیدیم و در سال 2021 به رتبه 15 در سطح جهان رسیدیم و کشور توانست در حوزه نانو، مقام چهارم در سطح دنیا را کسب کند اما این کسب رتبه‌ها چه تاثیری در صنعت تولید ایجاد کرد؟ باید اشاره کرد عدم این تاثیر به این دلیل است که پل بین علم و صنعت ویران شده و کسی آن را تعمیر نمی‌کند.
محمودرضا بای، سخنگوی نخست تیم موافق از اوایل انقلاب تحریم هستیم و معادن و صنایع قابل‌تبدیل در کشور نداریم و مجبور به خام‌فروشی هستیم. دیپلماسی‌های چندگانه ما باعث کاهش تحریم‌ها نمی‌شود. حجم معاملات و معادلات کشورهای همسایه و به‌ویژه کشورهای اروپایی که پای میز مذاکره آمدند اما چشم‌شان به دهان آمریکا بود که نشان می‌دهد حجم مبادله با آمریکا برایشان به‌صرفه‌تر است، چون تمام دنیا دنباله‌رو منافع خود است تا دنباله‌رو سیاست‌ها. ایران از لحاظ علمی و تکنولوژی نیز تحریم است و منابع علمی قوی به ما ارجاع داده نمی‌شود. منابع علمی که می‌تواند در صنعت به کشور کمک کند، تحریم می‌شوند. تحریم باعث فساد و رانت می‌شود و پیامدهای تحریم در کاهش رشد اقتصادی، اشتغال کم، سودآوری و مصرف پایین چشمگیر است و رکود اقتصادی به‌دنبال دارد. براساس تولیدات تحقق‌یافته در سالهای اخیر شدت تاثیرهای نفتی کاهشی معادل 30 درصد در تولید ناخالص داخلی داشته و اعمال تحریم‌ها بین 30 تا 50 درصد. مایک پمپئو هم در فروردین 1400 می‌گوید 96 درصد ذخایر ارزی کشور ایران مصرف‌شده و این زنگ خطری برای کشور نشان می‌دهد.
مصطفی معاشری، سخنگوی نخست تیم منتقد تولید داخلی یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصادی هر کشوری است. در کشور بیشتر شاهد مانع‌گذاری هستیم تا مانع‌زدایی. باوجود مافیای قدرتمند در صنایع و کارخانه‌های مختلف نمی‌توان انتظار مجالی برای عرض‌اندام تولیدکنندگان جوان در کشور داشت. جوانان محور تحقق نظام اسلامی معرفی شدند ولی از این پتانسیل عظیم به اندازه‌ای که باید استفاده نشده است. راهکار برای حمایت از تولیدات داخلی این است که منافع و سرمایه به سمت تولید بیشتر حرکت کند؛ به عبارت دیگر رهبر انقلاب اسلامی با نام‌گذاری سالهای شمسی از سال 1390 تا سال 1401 به تکیه‌بر توان داخلی تاکید کرده و تاکنون هفت‌بار اشاره مستقیمی به کلمه تولید کردند اما توجهی به آن نمی‌شود. کسانی که همه مشکلات را در خروج از کشور می‌بینند می‌خواهند تمام بی‌کفایتی‌های خود را گردن تحریم‌ها بیندازند. سوال اینجاست که راهکار شما برای برطرف کردن تحریم‌ها چیست؟
مسعود حقانی، سخنگوی دوم تیم موافق ما باید شخصیت حقوقی دولت را از شخصیت حقیقی افراد جدا کنیم. در مورد نهاد حاکمیت که تضمین‌کننده رفاه اجتماعی است، صحبت می‌کنیم و تحریم‌هایی که مستقیما بر دولت اعمال شده اما بازخورد آن برای مردم است. مقام‌معظم‌رهبری یکی از مشکلات بیرونی کشور را تحریم‌ها دانستند. اگر آمریکا و سازمان ملل ما را تحریم کردند به‌دلیل پیشرفت هسته‌ای نیست، ما به‌دلیل ایدئولوژی دینی و انقلابی‌مان و اینکه مانند کشورهای دیگر سرخم نکردیم، تحریم می‌شویم. در بخش تولید و اقتصاد دچار مشکل هستیم و تحریم‌ها مانع بزرگی بر سر راه پیشرفت کشور ایجاد کرده است. تحریم‌ها در دولت احمدی‌نژاد کاغذپاره خوانده شد، در دولت روحانی با امضای سند برجام که هیچ‌تاثیری در برداشته شدن تحریم‌ها نداشت، ادامه پیدا کرد و حال اگر دولت سیزدهم همتی در این زمینه نداشته باشد، آمریکا به اهداف بلندمدت خود می‌رسد.
محمدامین آیت‌اللهی، سخنگوی دوم تیم منتقد ما از پیشرفت‌های علمی که داشتیم هیچ استفاده‌ای نکردیم. فسادهای مالی به‌دلیل تحریم‌ها نیست، بلکه به‌دلیل شفاف نبودن سیستم است. ما موافق تحریم نیستیم، بلکه معتقدیم تحریم‌ها باید برداشته شود. پیشرفت و افزایش تولید برندهای داخلی باعث اشتغال‌زایی و صادرات آن باعث ارزآوری می‌شود. طبق برنامه‌های ارائه‌شده توسط سازمان برنامه‌وبودجه، درآمد اصلی دولت باید از مالیات همین کارخانه‌ها باشد و نه نفت‌فروشی. تمرکز افراط‌گرایانه به غرب باعث از دست رفتن فرصت‌ها شده است. سهم ما از بازار کالای ارزی 15 کشور همسایه آبی و خاکی فقط دو درصد است.
محمودرضا بای، سخنگوی نخست تیم موافق چین و آمریکا دو قدرتی هستند که از لحاظ سیاسی با یکدیگر مشکل اساسی دارند. در چین محصولات آمریکایی و در آمریکا نیز محصولات چینی استفاده می‌شود. طبق گزارش فورچون گلوبال از 500 شرکت برتر دنیا 143 شرکت متعلق به چین است. کشورهای روسیه و چین فقط به دنبال منافع خود هستند. معادن ما تحریم بوده به‌دلیل نبود تکنولوژی نمی‌توان معادن را به‌درستی استخراج کرد پس مجبور به خام‌فروشی می‌شویم. به‌دلیل زندگی در دهکده جهانی وابستگی جهانی داشته و نمی‌توانیم خود را مستقل بدانیم. اگر تحریم‌ها برداشته شود تولید ناخالص داخلی به رشدی بالای 5 درصد می‌رسد.
مصطفی معاشری، سخنگوی نخست تیم منتقد اگر بخواهیم درخصوص سرمایه‌گذاری خارجی صحبت کنیم که یکی دیگر از مسائل مورد بحث است باید گفت سرمایه‌گذاری خارجی درکنار محاسن خود معایبی چون ایجاد وابستگی به کشورهایی که در آن سرمایه‌گذاری خارجی صورت می‌گیرد، ورشکستگی بنگاه‌های داخلی، تحت کنترل گرفتن منابع مالی و نظام سیاسی کشورها، ایجاد تنش اجتماعی و تعارضات فرهنگی در کشور دارد. در کشور خود سازوکار مفیدی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی نداریم و باید طرح جامعی برای سرمایه‌گذاری خارجی تهیه شود و سرمایه‌گذار براساس میزان بازدهی و اشتغال‌زایی و کارآفرینی در داخل کشور سرمایه‌گذاری کند. کاش به‌جای انتظار برای دستی از خارج کشور که کشور را نجات دهد کمی به داخل کشور اهمیت بدهیم. با استفاده از حجم زیاد نقدینگی که در کشور وجود دارد می‌توانستیم آن را به سمت سرمایه‌گذاری داخلی هدایت کنیم و جلوی پول‌های سرگردان که به سمت دلالی می‌رفت را بگیریم. در زمان شدیدترین تحریم‌ها محصولات پتروشیمی صادر می‌شد، چون دنیا نیازمند محصولات ایران بود.
مسعود حقانی، سخنگوی دوم تیم موافق از لحاظ خدمات مالی دچار مشکل هستیم؛ وقتی نتوانیم پول محصولات را بگیریم دیگر تولید معنی پیدا نمی‌کند. دولت به‌دلیل تحریم‌ها شخصیت حقوقی خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین شخصیت حقوقی کشور در بازارهای جهانی از دست داد. صادرات داریم اما پولی بابت آن دریافت نمی‌کنیم، از لحاظ حقوقی دعاوی زیادی بابت فروش نفت داریم اما وقتی دولت نمی‌تواند بودجه خود را تامین کند با افزایش نقدینگی باعث ایجاد تورم، کاهش ارزش پول ملی، افزایش هزینه‌های خانوار می‌شود. مذاکره یکی از راه‌هایی است که می‌تواند تحریم‌ها برداشته یا آن را بی‌اثر کند. از طرفی دیگر رابطه علم و صنعت به این دلیل به وجود نمی‌آید که قدرت صادرات خدمات علمی خود را نداریم.
محمدامین آیت‌اللهی، سخنگوی دوم تیم منتقد در پایان باید اشاره کنم که در آخرین نظرسنجی پژوهشکده آمار، تنها 20 درصد از مردم معتقدند که مشکل اصلی کشور تحریم‌هاست. به‌گفته وزیر نفت، فروش نفت به‌راحتی انجام شده که 80 درصد آن نقد و 20 درصد آن در تهاتر با کالا دریافت می‌شود. تحریم همه‌چیز نیست و راهکارهایی برای آن وجود دارد؛ نخست شفاف‌سازی در مبارزه با فساد، توازن در تعامل با دنیا با اولویت کشورهای دوست و همسایه، حمایت از تولید ملی توسط دولت و ارائه تسهیلات به تولیدکنندگان، رواج فرهنگ حمایت از تولید داخلی در بین افراد جامعه، وضع قوانین مناسب برای رفع دلالی و سودجویی، صنعت گردشگری، آموزش به مردم برای سرمایه‌گذاری درست، توجه به استان‌های مرزنشین که با توجه به موقعیت خود بهترین گزینه برای تبدیل شدن به قطب‌های صادراتی کشور هستند ولی با سیاست‌های غلط جوانان این استان‌ها تبدیل به قاچاقچی، سوخت‌بر و کولبر شدند. تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کشور بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما با شرایط کنونی مدیریتی کشور اگر تحریم‌ها برداشته شود باز هم کشور از بحران و رکود اقتصادی خارج نمی‌شود؛ چراکه مشکل اصلی در درون کشور است و با تدوین سیاست و راهکارهای درست می‌توان از رکود اقتصادی سربلند بیرون آمد.
در این رابطه لینک‌های زیر را بخوانید:
توپ کم‌توجهی به آزاداندیشی در زمین دانشجو! (لینک)
دانشگاه صرفا مدرک گرفتن نیست فضای گفت‌وگو فراهم است (لینک)
مثبت و منفی رویداد دوم زیر ذره‌بین دانشجویان (لینک)