فرهیختگان: با هدف واکاوی اهداف آمریکا و سه کشور اروپایی در تشدید رویکرد خصمانه‌شان در مواجهه با ایران، گفت‌وگویی با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌الملل داشته‌ایم که در ادامه، متن آن را می‌خوانید.

چه عواملی در چند مدت اخیر باعث شد آمریکا و تروئیکای اروپایی که متهمان اصلی کندی روند مذاکرات معرفی می‌‌شدند، در اقدامی خصمانه، تصمیم بگیرند در نشست شورای حکام آژانس قطعنامه‌ای را علیه ایران مطرح کنند؟
دو اتفاق همزمان رخ داد که باعث شد مواضع غرب که شامل ایالات‌متحده و سه کشور اروپایی عضو برجام است، نسبت به جمهوری اسلامی تند شود؛ یکی‌ به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین است. اینکه ایران اصرار دارد تمام تحریم‌‌ها ازجمله تحریم‌های سپاه برداشته شود. سپاه پاسداران از فهرست تروریستی آمریکا بیرون بیاید. دولت آمریکا هم یکی، دو هفته پیش صراحتا اعلام کرد چنین کاری انجام نخواهد داد که این، احتمال دستیابی به نتیجه در مذاکرات وین را بسیار بسیار کاهش داد. همزمان با این ناامیدی در روند مذاکرات وین، براساس گزارش‌های آژانس، ایران توانایی تولید و انباشت اورانیوم غنی‌شده خود را افزایش داده است. آخرین گزارش می‌گوید ایران، 18 برابر میزان مجاز موجود در برجام، اورانیوم غنی‌شده در درصدهای مختلف دارد؛ از سه‌وخرده‌ای درصد تا 20 و 60 درصد. گروسی هم اخیرا در مصاحبه‌ای گفته بود اینکه ایران به مواد لازم برای ساخت سلاح اتمی دست پیدا کند، دیگر محل تردید و سوال نیست. سوال آن است که این اتفاق، چه زمانی رخ می‌دهد. از نظر غرب، ایران به‌زودی می‌تواند به میزان کافی برای ساخت بمب اتم دست پیدا کند. برخی گمانه‌زنی‌ها وجود دارد که ایران، از همین الان هم این میزان را دارد. یا حتی ادعا می‌کنند به‌اندازه دو، سه سلاح اتمی امکانات دارد. البته این با توانایی برای ساخت کلاهک اتمی تفاوت دارد. ادعای آژانس، براساس فرمول‌هایی است که دارد و آن فرمول‌ها مورد‌قبول ایران نیست. طبق آن سازوکار ادعا می‌کنند ایران درباره میزان اورانیوم غنی‌شده لازم برای ساخت بمب اتم دیگر از ماه و هفته به ساعت رسیده است و اینکه می‌تواند طی چند ساعت این اتفاق را رقم بزند. برای همین است که مواضع‌شان خیلی سخت شده. آنها امید دارند با تصویب یک قطعنامه و تهدید درباره اینکه موضوع برنامه هسته‌ای ایران را دوباره به شورای امنیت ارجاع خواهند داد و آن به‌اصطلاح مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد، با ایران مقابله کنند. به این معنا که قطعنامه‌های شورای امنیت دوباره علیه ایران به‌کار بیفتد و ایران را تحت‌فشار قرار دهند تا دو کار انجام دهد؛ یک اینکه پای میز مذاکره از خود نرمش نشان داده و آنچه ایالات‌متحده آمریکا مدنظر دارد را بپذیرد و دو آنکه سرعت برنامه هسته‌ای خود را به لحاظ کمی و کیفی کاهش دهد. ولی تجربه نشان داده است جمهوری اسلامی عموما زیرفشار واکنش متفاوتی نشان داده و اقدامات متقابلی انجام می‌دهد که البته دیروز هم شاهد بودیم دوتا از دوربین‌های آژانس که براساس توافقات فراپادمانی در یکی از مراکز هسته‌ای ایران فعال بود، توسط مقامات کشورمان قطع شد. بنابراین ایران نشان داد فشار را با فشار پاسخ می‌دهد.

درصورت تصویب قطعنامه علیه کشورمان در نشست شورای حکام، چه واکنش جدیدی را از مقامات کشورمان شاهد خواهیم بود؟
تجربه نشان داده است ایران، فشار را با فشار جواب می‌دهد. اما اینکه واکنش ایران به قطعنامه چه هست، بستگی به متن قطعنامه هم دارد. آمریکا و سه کشور اروپایی یک پیش‌نویسی ارائه داده‌اند که ممکن است پیش از تصویب، اصطلاحا چکش‌کاری شود. برخی قسمت‌‌هایش با این هدف که ‌می‌خواهند اجماع به‌دست بیاورند و بیشترین حمایت را داشته باشند، تعدیل شود. البته به‌احتمال قریب به یقین، روسیه و چین رای مثبت نمی‌دهند اما ممکن است بقیه کشورها روی بعضی از کلمات آن حساسیت داشته باشند. هرکدام از این کلمات بار حقوقی و فنی متفاوتی دارد. ایران متناسب با آن متن، واکنش نشان می‌دهد. ممکن است واکنش‌های خیلی تند داشته باشد. بعضی از گمانه‌زنی‌ها در این‌باره وجود دارد که مثلا پیشنهاد می‌کنند ایران به سمت تولید اورانیوم 90 درصد حرکت کند یا از NPT خارج شود یا اینکه تمام بازرسی‌ها را قطع کند و پیشنهاداتی از این دست. اینها سناریوهای مختلف است. من نمی‌توانم گمانه‌زنی یا پیش‌بینی کنم کدام‌ یک از این اتفاقات می‌افتد ولی می‌دانم که ایران فشار را با فشار جواب می‌دهد. اگر قطعنامه خیلی تند باشد، جواب ایران هم خیلی تند خواهد بود. اگر قطعنامه ملایم باشد جواب ایران هم ملایم خواهد بود.

با توجه به احتمال بالای تصویب قطعنامه در شورای حکام و تشدید اقدامات خصمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مواجهه با کشورمان، چه پیش‌بینی‌ای نسبت به آینده روابط آژانس و ایران دارید؟
با توجه به فضای کلی حاکم بر تحولات، تصور نمی‌کنم بخواهند قطعنامه خیلی تند و شدیداللحنی را به تصویب برسانند. حداقل در این دوره از نشست فصلی آژانس چنین اتفاقی نمی‌افتد. برنامه‌شان احتمالا این است که فاز به فاز جلو بیایند. اگر ایران فشار را با فشار پاسخ دهد، ممکن است لحن آژانس هم در نشست بعدی که اگر اشتباه نکنم در سپتامبر (شهریور) برگزار می‌شود، تندتر شود. البته شاید ایران بعد از این قطعنامه تصمیم بگیرد مصلحت‌سنجی کند و همکاری‌هایش را با آژانس بهبود بخشد. اما ما باید این را در نظر داشته باشیم که آژانس مستقیما تحت‌تاثیر مذاکرات وین است، یعنی هر زمان در مذاکرات امیدی نسبت به امکان توافق وجود دارد، لحن آژانس دوستانه‌تر است و از حسن‌رفتار ایران تشکر می‌‌کند. اما هر وقت هم این امید کاهش پیدا می‌کند و احتمال ناکامی مذاکرات افزایش پیدا می‌کند، لحن آژانس هم به‌تبع آن، تندتر و انتقادی‌تر می‌شود و اصطلاحا بهانه‌گیری‌هایشان بیشتر می‌شود. به‌هر حال آژانس بدون‌شک، صرفا یک نهاد فنی سازمان ملل نیست. عوامل زیادی بر آن اثر می‌گذارند. از این جهت من تصور نمی‌کنم در مقطع فعلی بخواهند یک اقدام رادیکال انجام دهند. فاز به فاز جلو می‌روند، می‌خواهند واکنش ایران را بسنجند. درباره احتمال اینکه پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستند نیز ایران آشکارا واکنش نشان داده و اعلام کرده است چه اقداماتی انجام خواهد داد. سه‌سال‌و‌خرده‌ای پیش بود که روحانی، بعد از اینکه قرار شد نخستین مرحله کاهش تعهدات برجامی ایران کلید بخورد در نامه‌ای که به سران گروه 1+5 به‌جز آمریکا نوشت، گفت اگر پرونده به شورای امنیت برود و قطعنامه‌ها بازگردد ایران چه اقداماتی انجام خواهد داد. بنابراین آنها از تصمیم ایران اطلاع دارند. به همین دلیل هم است که یک‌مقدار تردید می‌کنند. درنتیجه فکر نمی‌کنم طی چند ماه آینده روابط ایران و آژانس و مناسبت‌شان حول موضوع برجام به سمت تشدید تقابل حرکت کند.

یک باور این است که اگر ایران درمقابل غرب و آژانس کوتاه بیاید، جنس اقدامات آنها درمواجهه با کشورمان خصمانه‌تر خواهد شد و چنانچه ما امروز درمقابل این رویکرد منفی آنان اقدام متقابل نداشته باشیم، در آینده باید هزینه‌ بیشتری بدهیم. نظر شما دراین ‌خصوص چیست؟
متاسفانه واقعیت تلخ در نظام بین‌الملل این است که «قدرت» حرف اول را می‌زند. کشوری که قدرتمند باشد می‌تواند از حقوقش دفاع کند. سر کشوری که قدرتمند نباشد یا نخواهد از قدرتش استفاده کند هم به‌قول معروف بدون کلاه می‌ماند. حالا این مشخصا نه مربوط به ایران است و نه مربوط به آژانس و آمریکا؛ یک واقعیت تلخ در نظام بین‌الملل است. حالا اگر ایران بخواهد حقوقش را ایفا کند، چاره‌ای جز این ندارد که با دست پر به مسائل ورود کند و البته این دست پر هم هزینه دارد، برای مقابله فشار وارد کرده و تحریم‌‌ها را تشدید می‌کنند اما چاره‌ای نیست. اگر ایران با دست پر جلو رود، اگر سانتریفیوژهایش را اضافه کند، دوربین‌ها را ببندد و فیلم‌‌ها را به آژانس ندهد، طرف مقابل پای میز مذاکره می‌آید، درغیر این صورت هیچ دلیلی ندارد آمریکایی‌ها بخواهند بیایند با کشوری مذاکره کنند که قرار نیست کاری کند. تحریم‌ها را تحمل کند، قدم هم از قدم برندارد و حداکثر بیانیه دهد. چه دلیلی دارد نماینده آمریکا به وین بیاید و ساعت‌ها به شکل غیرمستقیم با چنین کشوری مذاکره کند؟ از این جهت چاره‌ای نیست. البته این مورد باید متوازن پیش رود. به این معنا که نه دچار خودکم‌بینی شویم و نه دچار توهم. در این میان باید یک تعادلی رعایت شود؛ یعنی نه همه‌چیز کشور به پای هسته‌ای گذاشته شود و نه اینکه ایران، خوش‌خیالانه و به امید طرف مقابل از داشته‌های خود دست بردارد. برقراری این توازن بسیار سخت است و الزام وجود یک زمامداری حکیمانه را نشان می‌دهد. تا الان هم چنین بوده است. در برخی موقعیت‌ها ایران کوتاه آمده و در برخی موقعیت‌ها نیز با دست پر وارد شده است. درمجموع باید این توازن را رعایت کرد.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

محدودیت دوربین‌ها؛ قدم اول ایران (لینک)

با ادامه‌ موضع مخرب آژانس اقدام متقابل ایران شدیدتر خواهد شد (لینک)