مریم طیبی‌نظری – زهرا رمضانی، گروه دانشگاه: عرصه فرهنگ در کشورمان از آن حوزه‌هایی است که علی‌رغم شرایط نه‌چندان مناسبش، اما متولیان زیادی دارد، مقوله‌ای که باعث شده بعضا بی‌برنامگی‌ها و موازی‌کاری‌هایی هم در این حوزه شکل بگیرد. در این میان، دانشگاه‌ها با توجه به اینکه میزبان قشر جوان هستند، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در حیطه فرهنگی به‌شمار می‌روند و تغییر نگاه فرهنگی در قشر دانشجو، می‌تواند اثرگذاری جدی در جامعه داشته باشد. اهمیت نسل جوان به‌ویژه دانشجویان که به‌عنوان نخبگان جامعه هم به‌شمار می‌روند، باعث شده اجرای برنامه‌های حوزه فرهنگ در این دانشگاه‌ها از سوی بخش‌های مختلف اعم از معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری، معاونت فرهنگی دانشگاه‌ها و تشکل‌های دانشجویی دنبال شود. هرچند معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها به‌صورت مستقیم در حیطه اجرا ورود نمی‌کند، اما وظیفه تعمیق معرفت دینی و ارتقای شاخص‌های فرهنگی و اخلاقی در میان قشرهای مختلف دانشگاهی به‌ویژه دانشجویان و فعالان فرهنگی سیاسی دانشگاه‌ها و نیز بهره‌گیری از استعدادها و ظرفیت‌های این بخش برای گسترش تفکر اسلام را می‌توان ازجمله وظایف آن دانست. با توجه به اینکه امروز بعد از گذشت دوسال دانشجویان بار دیگر به فضای آکادمیک بازگشته‌اند، سراغ مهدی فاطمی‌پور، معاون فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری رفتیم تا از او درباره وضعیت امروز دانشگاه‌ها و برنامه‌های این معاونت‌ها برای یک‌سال پیش‌رو بپرسیم. فردی که یک‌سالی می‌شود، عهده‌دار مسئولیت این معاونت بوده و معتقد است آنچه در فضای الان کشور مورد نیاز است توجه به اهمیت موضوع فرهنگ است و در مرحله باید عمل به اسناد بالادستی ر ا به‌شکل ویژه دنبال کنیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
چالش اصلی کشور در حوزه فرهنگ عدم درک صحیح از این حوزه است
در مدت حضورتان در معاونت فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری چالش اصلی حوزه فرهنگ را چه می‌دانید؟
چالش اصلی را توجه به اهمیت خود موضوع فرهنگ می‌دانم. اگر خود ما به نقش فرهنگ در اداره کشور، ارتقای آموزش، فناوری، تاب‌آوری مردم و حکمرانی توجه نداشته باشیم، دچار یک سردرگمی و به‌هم‌ریختگی تعارضات منافع می‌شویم. مولفه‌ای که می‌تواند همه اینها را با هم همسو کند، فرهنگ است. برای مثال اگر کالایی گران شود، زمزمه گران شدن آن کالا باعث کمیاب شدن آن می‌شود. مبنای این اتفاق یک اتفاق فرهنگی است. حاکم بودن موضوع فرهنگ و الزامات توجه به نگاه فرهنگی مساله مهم جامعه ماست. ما خیلی وقت‌ها بر سر فرهنگ می‌زنیم و می‌گوییم چقدر بودجه صرف فرهنگ می‌شود. حساب کنیم کل اعتبارات فرهنگ چند درصد از بودجه است و بعد اگر مساله فرهنگ حل بشود چه مسائلی در کشور حل می‌شود. حل موضوعاتی نظیر: کودک کار، زنان، آسیب‌های اجتماعی و... را با تربیت فرهنگی و کار فرهنگی می‌توانیم حل کنیم. اما اگر به فرهنگ توجهی نکنیم این چالش‌ها را با 10 برابر هزینه هم نمی‌توانیم حل کنیم. امروز مساله حجاب پیش می‌آید، چالش اعتیاد به وجود می‌آید، می‌گوییم یک مساله فرهنگی است. می‌فهمیم که ریشه همه اینها مسائل فرهنگی است اما وقتی می‌خواهیم برای آن اعتبار درنظر بگیریم، توجهی به حوزه فرهنگ نمی‌شود. در آموزش‌وپرورش، به بحث آموزش می‌پردازیم اما به بحث فرهنگ خیر، چقدر مساله فرهنگ نسبت به آموزش و قبولی در کنکور برایمان مهم است. معتقدم اصلی‌ترین چالش در این حوزه عدم توجه به فرهنگ است و اولویت قرار دادن مسائل فرهنگی است. مقام‌معظم‌رهبری نیز گفتند هرکاری می‌کنید به پیوست فرهنگی آن توجه کنید، اما مساله اینجاست که ما شعار این مقوله را داده‌ایم اما به آن عمل نمی‌کنیم. درحالی‌که اگر این مساله موردتوجه قرار بگیرد، اتفاقات خوبی می‌افتد.
مساله اصلی در حوزه فرهنگی نظام اولویت است، نه تخصیص بودجه
به نظر می‌رسد روند دولت فعلی در حوزه فرهنگ متفاوت از گذشته است و شاید اختصاص 3درصد از بودجه دانشگاه‌ها به حوزه فرهنگ را بتوان شاهدمثال آن دانست.
تخصیص سه درصد درنهایت می‌تواند برخی موانع توجه به فرهنگ را حل کند ولی لزوما نمی‌تواند مساله توجه به فرهنگ را حل کند؛ چراکه مساله فرهنگ همیشه پول نیست. برخی مواقع مساله نظام اولویت است. فرهنگ در اولویت نیست.
نقش نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها در این حوزه کجاست؟
حتما قسمتی از وظیفه ما توصیه و توجه دادن به این مساله است که فرهنگ مهم است. اما ما هم یک رای هستیم در کنار مابقی رای‌ها، اگر هم‌افزایی لازم در این حوزه شکل نگیرد، نتیجه محقق نمی‌شود. البته ما هیچ‌وقت رسالت‌مان را رها نمی‌کنیم. تلاش برای توسعه توجه به دین، فرهنگ، رفتار دینی و... رسالت همیشگی ماست. اما مهم‌تر از این رسالت رساندن اجزای مختلف کشور به این مقوله است که همفکری در حوزه فرهنگ نیاز امروز است. یعنی ما رسالت‌مان را این مساله قرار داده‌ایم که برای اداره دانشگاه باید به مساله فرهنگ توجه شود. امیدواریم با نسل جدید و انقلابی و نیت پاک آنها بتوانیم یکی‌یکی چالش‌های کشور را حل کنیم.
نقشه‌راه در عرصه فرهنگ داریم، توجهی به آن نمی‌کنیم
با توجه به وضعیت امروز فرهنگ در دانشگاه‌ها، به‌نظر می‌رسد نقشه‌راه مشخصی در این حوزه وجود ندارد که متولیان براساس آن برنامه‌ریزی کنند، این مساله را تا چه میزان قبول دارید؟
واقعیت مساله این است که نقشه‌راه وجود دارد، اما بعضا متولیان حوزه فرهنگ توجهی به آن ندارند. کمااینکه برای اداره دانشگاه‌ها با ویژگی‌های بومی متناسب با کشور خودمان نقشه راهی تهیه شده که سال‌ها برای آن زحمت کشیده‌اند. ما امروز نقشه مهندسی فرهنگی کشور، سند دانشگاه اسلامی و نقشه جامع علمی کشور را داریم که همگی اسناد بالادستی هستند. این اسناد براساس آرمان‌های انقلاب و ماموریت دانشگاه و ایدئولوژی‌ای است که مکتب و فرهنگ برای ما تعریف کرده، تدوین شده‌اند. قطعا امروز یک دستورالعمل اجرایی مشخص درحوزه مدیریت دانش و فرهنگ وجود دارد، اما چالش اصلی این است که عمدتا اطلاعی از این دستورالعمل‌ها وجود ندارد، یعنی بسیاری از افرادی که رئیس یا حتی معاون فرهنگی دانشگاه می‌شدند، اصلا از اینکه سندی به نام سند اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها وجود دارد، اطلاعی نداشتند که بخواهند از اقدامات توصیه‌شده و راهبردهای آن در مدیریت استفاده کنند. البته این مساله در گذشته بیشتر و امروز کمتر شده است.
ماموریت معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی رهبری و معاونت فرهنگی دانشگاه‌ها تحقق دانشگاه اسلامی است
اولویت‌های امروز فرهنگی در محیط‌های دانشگاهی را چه می‌دانید؟
آنچه امروز ما به آن نیاز داریم، توجه به تولیدات مرتبط با اسناد بالادستی است. زمانی گفته می‌شد ما برای اداره دانشگاه به یک سند بالادستی نیاز داریم. درحال‌حاضر این سند وجود دارد و ما تنها نیاز داریم تا به آن عمل کنیم. بعضا ممکن است آن سند بالادستی نیاز به اسناد وظیفه‌ای و قوانین داشته باشد که آنها هم باید تهیه و به آن سند بالادستی اضافه شود. خوشبختانه درحال‌حاضر نقشه‌راه در حوزه فرهنگی را داریم.
ماموریت معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری، معاونت فرهنگی وزارت علوم و وزارت بهداشت و خود دانشگاه‌ها تحقق دانشگاه اسلامی است، یعنی دانشگاهی که متناسب با اعتقادات و فرهنگ و زیست‌بوم کشور ما و نیازهای آن باشد. مساله اصلی این است که این موضوع فهم شده و تقسیم کاری در این حوزه صورت گیرد، تا همه بخش‌ها به این سمت حرکت کنند. امروز یک همدلی در دستگاه‌های فرهنگی نظام عالی دانش وجود دارد. البته باید توجه داشت که هم حوزه فرهنگ پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و هم فضای دانشگاه یک فضای ایزوله و جداشده از بقیه جامعه نیست که بتوان یک‌سری تصمیمات فارغ از آنچه در جامعه رخ می‌دهد، برای آن گرفت، یعنی باید توجه شود که چه تنش و چالش‌هایی به دانشگاه منتقل می‌شود یا اصلا نسل ورودی به دانشگاه چه ویژگی‌ها و کنشگری‌هایی دارد که قطعا این مساله پیچیده‌ای است. به‌عبارت دقیق‌تر وقتی می‌خواهید تغییراتی در لایه نخبگانی ایجاد کنید، طبیعتا آن تغییرات سخت‌تر بوده و نیاز به اقناع و عقلانیت و هنرمندی و ظرافت‌های خاص خود را دارد.
معاونت فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، سند راهبردی خاص به خودش را دارد
ما امروز در حوزه فرهنگی هم سند بالادستی و هم نقشه‌راه داریم و متولیان این حوزه هم با یکدیگر همسو هستند. البته شاید در ارزیابی‌ها به این نتیجه برسیم که همسویی و هماهنگی‌های بیشتری نیاز است و نمی‌خواهم از اجرا دفاع کنم، اما رسالت ما رسالت مشترکی است. باید این را در نظر گرفت که وزارت علوم طیف خاصی از مخاطب را در دانشگاه‌ها دارد و قانونگذاری‌هایی که می‌کند، بخشی از دانشگاه‌ها را شامل می‌شود، اما ما به‌عنوان نهاد نمایندگی رهبری، با همه آموزش عالی در ارتباط هستیم و برای تعمیق باورها و ترویج رفتارهای دینی و توجه به مسائل دینی و اخلاقی، ماموریت‌هایی داریم که در همه این سال‌ها تلاش شده به آنها عمل شود. در همین راستا خودمان نقشه‌راه و سندی راهبردی تدوین کرده‌ایم که ویژگی مثبت این سند آن است که از سند دانشگاه اسلامی الگو گرفته است. با توجه به اینکه ما امروز حدود 240 دفتر در دانشگاه‌ها داریم، سند تدوین‌شده توسط خود نهاد نمایندگی رهبری که افق آن برای سال 1404 است، باعث همسویی این دفاتر شده است.
مدیران نظام آموزش عالی دوره قبل اعتقادی به اجرای سند اسلامی‌سازی دانشگاه نداشتند
چرا اسناد بالادستی ما در حوزه دانشگاهی مانند سند اسلامی‌شدن بعد از گذشت 10سال از ابلاغ هنوز اجرایی نشده و نقش معاونت فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی رهبری در این خصوص کجاست؟
آنچه در این زمینه تعیین‌کننده است، اساس و مبانی اعتقاد در نظام تصمیم‌گیری و تصمیم سازی مدیران است. چالشی که تا قبل از دولت فعلی با آن مواجه بودیم، چالش با مسئولان حوزه نظام عالی آموزش بود، یعنی با توجه به این سند در سال 92 ابلاغ‌شده؛ اما مدیران آموزش عالی چندان اعتقادی به اجرای آن نداشتند، یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی این سند را تدوین و ابلاغ کرد، اما دولت که وظیفه اجرای آن را برعهده داشت، به‌دنبال اجرای اسناد دیگر بود. برای مثال در حوزه آموزش‌وپرورش، به‌جای آنکه سند بومی کشور اصل قرار گیرد، دولت به‌دنبال سند 2030 می‌رود، همین اتفاق در فضای دانشگاه هم بود. وقتی اعتقادی به اجراسازی سندی نباشد، طبیعتا مطالبه‌ای هم برای پیشرفت آن وجود ندارد. همچنین شرایط اجرایی‌سازی آن هم فراهم نمی‌شود. تا وقتی اعتقادی به اجراسازی این سند نباشد، بسترهای مورد نیاز هم فراهم نمی‌شود، بنابراین سند در تمام این سال‌ها مهجور مانده است.
با این حال اتفاق بسیارخوبی که در این دولت افتاد مطالبه وزیر علوم از روسای دانشگاهی است، یعنی وقتی فردی به‌عنوان رئیس دانشگاه معرفی و منصوب می‌شد، یکی از مواردی که در ارزیابی برنامه‌های او ملاک قرار می‌گیرد، منبع نوشتن برنامه است و اینکه او چه برنامه‌ای برای تحقق دانشگاه اسلامی دارد.
دانشگاه اسلامی همان دانشگاه متناسب با فرهنگ بومی کشور است
درصورت تحقق سند اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها، وضعیت مراکز آکادمیک ما چه تغییری خواهد کرد؟
دانشگاه بومی متناسب با فرهنگ ما، همان دانشگاه اسلامی است؛ چراکه فرهنگ غالب ما فرهنگ اسلامی است. ما کشوری هستیم با ویژگی‌های مختص به خود پس باید دانشگاه‌مان هم متناسب با این ویژگی‌ها باشد. نمی‌شود یک دانشگاه عینا ترجمه‌شده و الگو گرفته‌شده از یک کشور اروپایی و آمریکایی را در کشورمان پیاده کنیم و بعد احساس کنیم موفق شده‌ایم. آن دانشگاه براساس اقتضائات خودش طراحی‌شده و ما هم باید برای اقتضائات خودمان دانشگاه طراحی کنیم، یعنی باید نظام ارزیابی‌مان متناسب با این سند باشد. برای موفقیت یک رئیس دانشگاه باید ببینیم که چقدر به این شاخص‌های سند بالادستی که تهیه‌شده توجه و آن را پیاده‌سازی کرده است.
رسالت تربیتی دانشگاه در دوران کرونا ضربه دید
ارزیابی‌تان از وضعیت فرهنگی در دانشگاه‌ها قبل و بعد از همه‌گیری کرونا چگونه است؟
این موضوع بحث مفصلی می‌طلبد اما به‌طور خلاصه باید بگویم هم آموزش در این دوران آسیب دید و هم فرهنگ و هم زیرساخت‌ها؛ چراکه مهارت و روش‌های آموزش مجازی در اساتید و دانشجویان وجود نداشت. با این حال تلاش شد آموزش در این دوران کمتر ضربه بخورد، باید این مساله را مدنظر قرار دارد که در دانشگاه فقط آموزش اتفاق نمی‌افتد، بلکه در این محیط دانشجو را جامعه‌پذیر می‌کردیم که در دوران غیرحضوری این مهم مقدور نبود. همچنین دانشگاه ماموریت تربیتی هم دارد، هرچند اینکه چقدر این رسالت موفق بوده بحث دیگری است، اما آنچه واضح است اینکه در دوران آموزش مجازی چندان امکان پیگیری این رسالت وجود نداشت.
نظام اداره دانشگاه در دوران آموزش غیرحضوری با آسیب‌هایی مواجه شد
در دوران آموزش غیرحضوری، اجتماع دانشجویی و فعالیت تشکل‌های دانشجویی آسیب دید و در یک‌کلام موضوع مهارت و تربیت با چالش‌هایی روبه‌رو شد. همچنین برخی ظرفیت‌ها که در آزمایشگاه اتفاق می‌افتاد و فرصت‌هایی در حوزه پژوهشی صورت می‌گرفت، از بین رفت و خود نظام اداره دانشگاه آسیب‌دیده است. البته فرصت‌های مغتنمی هم ایجاد شد که باید از آن استفاده کرد.
رسالت ما در عرصه سیاسی روشنگری است
با توجه به بازگشت دانشجویان، ماموریت‌های نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها در عرصه فرهنگی و سیاسی چه تغییراتی کرده است؟
در حوزه سیاست ما اولویت‌مان بصیرت‌بخشی است، آن چیزی که ما به‌دنبال آن هستیم، اینکه دانشجو به‌عنوان قشر فرهیخته، نگاهش نسبت به موضوعات واقعی باشد، یعنی اگر مشکلی وجود دارد، آن را واقعی ببیند و نگاه واقع‌بینانه‌ای نسبت به راه‌حل‌ها و کم‌کاری‌ها داشته باشد، لذا سطحی از رسالت‌مان را تبیین و روشنگری می‌دانیم. قطعا مخاطب ما طیف‌های مختلفی را از دانشجوی عمومی گرفته تا استاد دانشگاه و فعالان تشکل تشکیل می‌دهند و طبیعی است در حوزه فرهنگی اولویت‌ها کمی متعدد و متنوع باشد. به‌طور مثال در گذشته بحث ازدواج اولویت ما بود، اما امروز مساله جمعیت اولویت نظام و کشور است و امروز همان برنامه‌ها را با قدرت ادامه می‌دهیم. تلاش‌مان این است که در برخی برنامه‌هایمان پوست‌اندازی رخ دهد. در حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز برنامه‌ریزی‌هایی صورت‌گرفته تا بتوانیم در راستای کاهش این آسیب‌ها اقداماتی را انجام دهیم.
رسالت‌مان را تکثیر جمع‌هایی شبیه تشکیلاتی و کانون‌ها می‌دانیم
همچنین در حوزه فعالیت‌های خیریه که مرتبط با حوزه فعالیت‌های اجتماعی و جهادی است نیز اقداماتی درحال انجام است. فعالیت‌هایی را نیز در حوزه تولید محتوا برای فضای مجازی انجام داده‌ایم که هم برای آموزش و هم برای پاسخگویی به شبهات است. علاقه‌مندیم به شکل‌گیری حلقه‌های میانی که بتوانند برای ارتقای مسائل کشور و حل معضلات کشور کمک کنند، نقش داشته باشیم، یعنی رسالت‌مان را تکثیر چنین جمع‌هایی می‌بینیم تا اینکه بخواهیم وارد اجرای برنامه‌ها جزئی شده و به مجری برنامه‌های فرهنگی تبدیل شویم. هدف‌مان آن است که تسهیل‌کننده و شتاب‌دهنده چنین برنامه‌هایی باشیم.
دانشجو باید به اقتضائات حضور در یک محیط علمی توجه داشته باشد
با توجه به اینکه مخاطب دانشگاه‌ها جوانان هستند و صحبت با جوانان ادبیات مخصوص به خود را می‌طلبد، امروز اولویت‌های فرهنگی در حوزه‌هایی مانند آراستگی و عفاف و حجاب تغییر کرده و نیاز است تا با زبان روز با نسل جوان صحبت کرد، برنامه‌های نهاد مقام‌معظم‌رهبری در این زمینه چیست؟
برای فهم بهتر این موضوع باید به چند نکته در این زمینه توجه کرد. نکته اول، بالاخره یک جریان فکری و فرهنگی در داخل و خارج کشور دنبال حیازدایی و غیرت‌زدایی، تساهل در نگاه‌های دینی و تسامح در رفتار، مناسک و... هستند. نکته بعدی اینکه ما فرهنگی داریم که لازم است در رفتار و انتخاب‌های خودمان به آن فرهنگ که عموما هم کارکرد خوبی داشته و هم عقلانی و قابل دفاع است، توجه کنیم. مساله سوم این است که ما با یک‌جایی به نام دانشگاه مواجه هستیم. بنده معتقدم باید با قشر دانشجو و فرهیخته در موضوعاتی نظیر این گفت‌وگو کنیم، همچنین مکان‌هایی را هم فراهم کنیم که دانشجویان در آنجا با یکدیگر صحبت کنند و به یک هم‌نظری برسند.
البته باید این مهم را مدنظر قرار دارد که من دانشجو نمی‌توانم به الزامات محیط علمی بی‌توجه باشم؛ چراکه آراستگی در هر محیطی تعریف خاص به خودش را دارد. طبیعی است که در دانشگاه هر مولفه‌ای که به تمرکز دیگران در راستای رشد علمی آسیب بزند، اشتباه است. از سوی دیگر باید به این مساله توجه کرد که چه جریانی و چه کسی دنبال ولنگاری و حیازدایی و غیرت‌زدایی در فضای فرهنگی جامعه و دانشگاه است.
یعنی باید چرایی رعایت آراستگی در شرایط جدید را برای دانشجو تبیین کرد؟
تبیین یک موضوع است، الزامات موضوع دیگری است. زمانی ممکن است یک دانشجو نخواهد مبانی فرهنگی ما را بپذیرد، اما طبیعی است که باید الزامات قانونی حضور در هر محیطی را بپذیرد. نمی‌تواند بگوید این را نمی‌پذیرم، وقتی شما پذیرفته‌اید که دانشجوی دانشگاه شوید، این دانشجو بودن یک‌سری بایستگی‌ها دارد. همان‌طور که شروع کلاس از یک روزی است، میزان مجاز عدم حضور در کلاس مشخص است، قطعا نوع آراستگی هم در چنین محیط‌هایی مشخص‌شده که باید رعایت شود.
برخی چالش‌های ما از جایی شروع می‌شود که اساتید گاهی خود را نسبت به موبایل دانشجو موظف می‌دانند که تذکر دهند یا نسبت به دیر آمدن موظف می‌دانند، اما نسبت به پوشش و مدل نشستن دانشجو خود را موظف نمی‌دانند، یعنی خطا از جایی شروع‌شده که این سوال ایجاد می‌شود که من استاد، وظیفه کنترل کلاسم را برعهده‌دارم یا خیر؟ اگر استاد وظیفه دارد، پس وقتی دانشجویی به‌نوعی لباس پوشیده که حواس دیگران را پرت می‌کند باید به او تذکر دهد.
چالش اصلی تشکل‌ها در شرایط امروز جذب نیروی انسانی است
شرایط تشکل‌های دانشجویی و فضای سیاسی امروز دانشگاه‌ها را چطور می‌بینید؟
در این ایام غیرحضوری شدن دانشگاه، تشکل‌ها نیز در جذب نیروی انسانی خود آسیب‌هایی دیده‌اند؛ چراکه پیشتر آنها در اردوها و برنامه‌هایی که داشتند، اقدام به جذب نیرو کردند و توان تشکیلاتی‌شان بالا می‌رفت اما امروز برخی از این فرصت‌ها از بین رفته است. با این حال برخی تشکل‌ها با استفاده از فرصت کرونا دست به انجام فعالیت‌های جهادی و حضور در فضای درمانی زدند و همین اتفاق باعث شد تا بتوانند خودشان را در فضای دانشگاه زنده نگه‌دارند. اما برای برخی مجموعه‌ها چنین فرصتی پیش نیامد. امروز توان اثرگذاری تشکل‌ها در کف دانشگاه ضعیف‌تر شده است، هرچند در این مساله تشکل‌ها مقصر نبوده‌اند. تشکل‌ها می‌توانند از فرصت شروع ابتدای ترم تحصیلی برای جایگزین کردن نیروی فعال استفاده کنند. همچنین می‌توانند با برنامه‌های مختلف افراد بیشتری را به‌سمت خود جذب کنند.
هرجا بتوانیم نقش تسهیل‌کننده داشته باشیم، حتما وارد عمل می‌شویم
مقام‌معظم‌رهبری در دیدار با تشکل‌ها، بارها به ارتباط فعالان دانشجویی با مسئولان مختلف اشاره کردند، نقش نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها برای تحقق این مساله چیست؟
این ارتباط نسبت به گذشته بسیار گسترده شده است. برای مثال با بررسی 6 ماهه گذشته مجموعه‌های دانشجویی، می‌بینیم جلسات متعددی با مدیران نظام در سطوح مختلف برگزار شده و مدیران هم از این فرصت استقبال و بعضا اتحادیه‌های دانشجویی را به مجموعه‌های خود دعوت کرده‌اند.
البته هنوز هم مدیران و مسئولانی هستند که کمتر به این مهم توجه می‌کنند. مطلع‌بودن جریان دانشجویی از چالش‌های کشور و دلایل تصمیم‌گیری مدیران کشور می‌تواند به فعالان دانشجویی کمک کند؛ چراکه دانشجویان می‌توانند کمک فکری و ایده‌ای دهند و هم می‌توانند با درگیرشدن با مسائل کشور، قبول مدیریت در آینده را تمرین کنند. البته ما هم تلاش کرده‌ایم به بهانه‌های مختلف فرصت تعامل و ارتباط با مجموعه‌هایی که شبکه دانشجویی علاقه‌مند به ارتباط با آنها بودند را ایجاد کنیم و بعضا هم موفق بودیم. البته در برخی موارد با پیگیری ما هم جلسات برگزار نشد. البته ما این آمادگی را در آینده هم داریم و هرجا که حس کنیم، می‌توانیم تسهیلگری داشته و نقش واسطه‌ای را ایجاد کنیم، حتما وارد میدان خواهیم شد.
تقویت مبنای اعتقادی دانشجویان و اساتید از سوی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری دنبال می‌شود
با توجه به اینکه رهبری در حوزه مبنایی ماموریت‌هایی را متوجه تشکل‌های دانشجویی دانسته، نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها در این خصوص چه نقشی برعهده دارد؟
اگر منظور شما از مباحث مبنایی، ایدئولوژی و اعتقادی و فکری باشد، طبیعتا نوع نظام فکری هر فرد در کنشگری آن اثر می‌گذارد، فرد اگر از یک عقبه قوی ایدئولوژیک برخوردار نباشد، در نظام تصمیم‌گیری، تصمیم‌هایی را می‌گیرد که بعضا باهم هماهنگ نبوده و دچار یک پریشانی فکر و رفتار می‌شود. اگر قرار باشد فردی مسیر مشخصی را برای رسیدن به یک هدف طی کند، نیازمند به یک عقبه مستحکم فکری است. در دیدار آخر هم رهبر به جریان‌های دانشجویی توصیه به فکر درکنار دانستن کردند. نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در شرح وظایف خود، به همین حوزه پرداخته است. ارائه دروس معارف یکی از برنامه‌ها در این زمینه است. بخشی از اصلاح نظام فکری به‌صورت رسمی و از طریق دروس ارائه می‌شود و بخشی هم از طریق دروس فوق دنبال خواهد شد. طبیعتا یک مدل برنامه مبنایی در حوزه آموزشی نیز برگزاری اردو و نشست‌ها به تناسب گروه‌های مختلف است. اگر یک دوره آموزشی به‌مدت یک هفته شکل می‌گیرد و 7-6 استاد در آن شرکت می‌کنند طبیعتا بخشی از بحثی که در آن گفته می‌شود، مهارتی است و بخشی هم مبنایی و فکری که این مساله سال‌هاست دنبال می‌شود.
البته جز در حوزه دانشجویی، قالبی را نیز برای اساتید به نام ضیافت اندیشه داریم که به‌صورت اردویی برگزار می‌شود. در این اردو برخی سرفصل‌هایی که ارائه می‌شود، سرفصل‌های عمیق و بنیادین مانند موضوع معرفت‌شناسی، اخلاق حرفه‌ای، تعلیم و تربیت، نظام اندیشه و... است. قطعا استادی که در یک موضوع به ثبات و قطعیت فکری می‌رسد، سال‌ها می‌تواند این موضوع را به مخاطب خود منتقل کند و دانشجو نیز متاثر از استاد رفتار مناسبی خواهد داشت. تنوع چنین برنامه‌هایی در نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها بالا بوده و ماهیت همه برنامه‌ها نیز تربیت اعتقادی و مبنایی است.
دفتر حقوقی ریاست‌جمهوری اشکالاتی را به سند ملی ازدواج دانشگاهیان وارد کرده است
چند سالی است سند ملی ازدواج دانشگاهیان مطرح شده، اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است، این مساله از کجا نشات می‌گیرد؟
سند ملی ازدواج دانشگاهیان مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است اما این مصوبات باید از سوی رئیس‌جمهور ابلاغ شود. قبل از آن دفتر حقوقی ریاست‌جمهوری اسناد را بررسی و با اسناد بالادستی تطبیق می‌دهد و این سند نیز به دفتر ریاست‌جمهوری رفته اما مجموعه حقوقی دفتر نکات و سوالاتی درباره سند طرح کرده که درحال رفع آنها هستیم، از این‌رو این سند هنوز ابلاغ نشده است. با این حال ما به صورت غیررسمی جلسات‌مان را تشکیل دادیم و با دستگاه‌ها ارتباط گرفته و اقداماتی نیز انجام شده است. برای مثال اعطای وام و بسته حمایتی برای فرزند‌آوری دانشجویان که به کمک ستاد اجرایی فرمان امام دنبال می‌شود، در راستای همین جلسات برگزار‌شده با موضوع سند ملی ازدواج دانشگاهیان است. کارهایی را هم با سازمان‌های دیگر شروع کردیم که ازجمله آن می‌توان به وزارت ورزش و جوانان و صداو سیما اشاره کرد.
تلاش‌مان این است که خیرین را برای ساخت خوابگاه متاهلی وارد میدان کنیم
یکی از پیش‌نیازها برای ازدواج دانشگاهیان، تامین خوابگاه متاهلی است، وضعیت کشور در این حوزه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تعداد خوابگاه‌های متاهلی نسبت به دانشجویان متاهل ما بسیار کم است. این نسبت در دانشگاه‌های وزارت بهداشت کمی بهتر از دانشگاه‌های وزارت علوم است؛ اما درصد خوابگاه‌های متاهلی عدد قابل‌توجهی نیست. شاید در وزارت علوم حدود دوهزار خوابگاه متاهلی داشته باشیم، اما آمار دانشجویان متاهلی بسیار بیشتر از آن است. البته آمار این حوزه به‌طور دائم درحال تغییر است، به‌طوری‌که سال گذشته 24هزار ازدواج دانشجویی ثبت کرده‌ایم، اما آنچه واضح است اینکه تعداد خوابگاه‌های متاهلی ما کافی نیست. شاید نیاز کشور به این نوع خوابگاه نزدیک به 100هزار خوابگاه متاهلی باشد، اما تعداد خوابگاه‌های ما نزدیک به دوهزار نفر است. ما نیز نقش تسهیلگری را در این زمینه داریم و هدف‌مان نیز جذب تسهیلات در این حوزه است. تلاش می‌کنیم خیرین را پای کار بیاوریم، چراکه ما متولی اجرایی و عملیاتی در این حوزه نیستیم اما چون موضوع ازدواج برای ما مهم است، سعی می‌کنیم اقداماتی را داشته باشیم. یعنی در نظام اولویتی ما ساخت خوابگاه متاهلی از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از مسائلی که ذیل همان سند ملی ازدواج دانشگاهیان دنبال می‌کنیم، افزایش ظرفیت خوابگاه متاهلی است.
هدف‌مان جذب منابعی از پروژه‌هایی مانند طرح ملی مسکن و افزایش جمعیت برای ساخت خوابگاه متاهلی است
جز بهره‌گیری از ظرفیت خیرین، کار ویژه دیگر نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در حوزه افزایش ظرفیت خوابگاه متاهلی چیست؟
از ظرفیت خود دانشگاه‌ها برای ساخت خوابگاه بهره می‌بریم و در نظر داریم تا از زمین‌های خود دانشگاه‌ها برای این مساله استفاده کنیم. یعنی خود دانشگاه زمین می‌آورد؛ اما در فرآیند ساخت به چند طریق عمل می‌کنیم. یک مدل این است که خیرین ورود کنند و مدل بعدی نیز این است که وام دراختیار دانشگاه قرار داده شده که اقساط را دانشگاه و سود وام از منابع دولتی پرداخت می‌شود. همچنین مراکزی مثل ستاد فرمان امام منابعی دارند که آنها به‌عنوان مراکز مشارکت‌کننده در ساخت خوابگاه متاهلی ورود می‌کنند. همچنین تلاش ما این است که از منابع طرح ملی مسکن و افزایش جمعیت بتوانیم در این حوزه استفاده کنیم.
با توجه به اینکه ما در دانشگاه مساله زمین نداریم، اگر بتوانیم از این سه حوزه یک مقدار منابع را آزاد کنیم، قطعا مساله ساخت خوابگاه متاهلی تا درصد قابل‌توجهی حل می‌شود. اگر این مساله حل شود به تبع آن عدد ازدواج دانشگاهیان هم افزایش می‌یابد.
نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری هنوز در بسیاری از مسائل مربوط به زنان وارد نشده است
یکی از انتقادهایی که فعالان دانشجویی به معاونت فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه وارد می‌کنند، منفعل عمل کردن در حوزه زنان است، دلیل این مساله را چه می‌دانید؟
بدنه اداری نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها به نسبت معاونت فرهنگی دانشجویی خود دانشگاه‌ها، بدنه کوچکی با تعداد اندکی نیرو است که در دانشگاه‌ها جمعیت همین نیرو هم متفاوت است. البته به‌طور معمول در دانشگاه‌ها واحد خواهران داریم، البته این بدان معنا نیست که مابقی بخش‌های نهاد رهبری در دانشگاه‌ها به خواهران سرویس نمی‌دهند، اما عمده بار برعهده واحد خواهران است. طبیعتا فرصت کار در زمینه زنان آن هم در دانشگاه زمینه گسترده‌ای است و کارهای زیادی می‌شود در این حیطه انجام داد که ما هنوز درگیر آن نشده‌ایم. طبیعی است که این انتظار وجود داشته باشد و ما هم باید تلاش کرده تا به بیشتر این انتظارها جواب دهیم، اما هم مجموعه ما با محدودیت‌هایی روبه‌رو است و هم بعضا پیچیدگی‌هایی که در حوزه زنان وجود دارد. همچنین تعدد مجموعه‌هایی که واحد دختران و چالش‌های هرکدام از این بخش‌ها، باعث شده تا چنین نگاهی نسبت به نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها در حوزه زنان ایجاد شود. ما در مجموعه خودمان تلاش کردیم کارشناسی را در حوزه کانون‌ها و تشکل‌ها داشته باشیم، اما قطعا کارهای بسیاری را می‌توان در این حوزه انجام داد. به‌دنبال دفاع از عملکردمان نیستیم؛ چراکه در آن طرف، نیازهای جدی وجود دارد. همچنین معمولا همراهی دختران و حضورشان در برنامه‌های مختلف بیشتر بوده و همین مساله باعث می‌شود تا احساس کنند باید توجه بیشتری به مسائل آنها وجود داشته باشد. ما هم اگر فرصتی پیش بیاید برای تقویت این حوزه‌ها، حتما باید کارهایی را متناسب با این مخاطب انجام دهیم.
در عرصه جهاد تبیین به‌دنبال پرورش کنشگران جدی هستیم
برنامه نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها در ارتباط با جهاد تبیین چیست؟
در این زمینه، اولا سعی کردیم کنشگر جدی تربیت کنیم. در اواخر سال گذشته رویدادی را در مشهد برگزار کردیم که طی آن 20 نفر از همکاران‌مان که ظرفیت این مساله را داشته‌اند، دعوت شدند و این رویداد را نیز با هدف تربیت نیرو به‌عنوان استاد و مربی برگزار کردیم. همچنین در دانشگاه‌ها چه در تهران و چه دیگر استان‌ها، دوره‌های کنشگر جهاد تبیین را برگزار کردیم. این دوره‌ها متعلق به دانشجویان است که طی آن ضرورت، اطلاعات و اقدامات لازم در این حوزه را به دانشجویان منتقل می‌کنیم. در این دوره به‌دنبال تربیت آدم‌های بیشتر با زاویه نگاه صحیح به مسائل، چالش‌ها و کاستی‌ها هستیم. یعنی موفقیت‌ها باید دیده شود و در طرف دیگر برای کاستی‌ها هم باید راه‌حل پیدا کرد. مهم این است که واقعیت کشور و تصویر آن به درستی درک شود. همچنین در حوزه جهاد تبیین کتابی به همت نشر معارف چاپ شد که بایسته‌های یک فرد تبیین‌گر در آن ارائه شده است. البته در حوزه جهاد تبیین دوره‌ای نیز برای ائمه‌جماعات و برخی اساتید معارف برگزار می‌شود.
آموزش، پاسخگویی شبهات و شبکه‌سازی رسالت ما در حوزه فضای مجازی است
برنامه‌ریزی شما برای حضور در بستر فضای مجازی چطور خواهد بود؟
در حوزه فضای مجازی سه رسالت برای خودمان تعریف کرده‌ایم که اولین آن آموزش است و در آن کنشگران اصلی، تشکلی‌ها و فعالان فرهنگی را آموزش می‌دهیم. به آنها می‌گوییم در این عرصه چه کاری می‌توانند و چه کاری را نباید انجام دهند. همچنین نقاط مزیت و ضعف‌شان را اعلام می‌کنیم. در این زمینه برگزاری دوره‌هایی نظیر عملیات روانی ، جنگ شناختی و آشنایی با نرم‌افزارها و همچنین نشست‌هایی را تحت‌عنوان مجازی که برای آشنا شدن با این فضاست، درنظر گرفته‌ایم. مخاطب این برنامه‌ها از استاد دانشگاه تا همکار دفتر خودمان، فعالان دانشجویی و دیگر دانشجویان هستند. با توجه به علاقه‌مندی هر قشری در هر برنامه‌ای، بایسته‌های همان برنامه را برای او بازگو می‌کنیم.
رسالت دوم‌‌مان پاسخگویی به شبهات موجود در فضای مجازی است. در این حوزه هم دوستان سعی می‌کنند به موضوعات داغ پاسخ دهند. در 6ماه گذشته 600 محتوا ناظر به اتفاق روز برای فضای مجازی تولید شده است. گاه مساله‌ای در فضای مجازی ترند شده یا گاهی شبهه‌ای بیان می‌شود که باید پاسخ آن داده شود. البته برخی اقدامات ما آفندی است؛ چراکه نباید صرفا به‌دنبال دفاع از حکمرانی، کشور، دولت، نظام و... و پاسخ به شبهات باشیم. البته ظرفیت تولید مجموعه به‌دلیل بالا نبودن تعداد نیروی انسانی چندان زیاد نیست.
سومین رسالت هم توزیع و شبکه‌سازی است. یعنی اگر محتوایی تولید شد و خوب بود آن را به دست دانشجو برسانیم؛ چراکه جریان رقیب و مقابل انقلاب از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کند تا شبهه را به مخاطب برساند، ما هم رسالت خود می‌بینیم که پاسخ آن را به مخاطب برسانیم. کارهایی در زمینه شبکه‌سازی انجام شده است، نه اینکه خودمان بخواهیم ساختاری را ایجاد کنیم، بلکه از ظرفیت دانشجویان و فعالان دغدغه‌مند در زمینه فضای مجازی دانشگاه بهره می‌بریم. واقعیت قصه این است که در فضای مجازی با تعدد و تنوع مخاطب و محصول تولیدشده مواجه هستیم و طبیعتا کار جدی کردن در این فضا و پاسخ به سوالات در حوزه موضوعات اعتقادی پیچیده است. همه دستگاه‌ها که توانایی فعالیت در این حوزه را دارند باید پای کار بیایند و فضا را از پاسخ به شبهات پر کنند. ما به نوبه خود سعی می‌کنیم که در این فضا جای خود را پیدا کنیم. ما در این حوزه تازه‌کار هستیم و یک سال است که شروع به کار کرده‌ایم، اما سعی داریم با سرعت پیش برویم و کاستی‌ها را جبران کنیم.
با تمام مخاطراتی که سفر امسال عتبات داشت اما درصد رضایتمندی مخاطب‌مان بالا بود
اعزام دانشگاهیان به عتبات یکی از موضوعاتی است که در طول سال‌ها با فراز و فرودهایی همراه بوده است، امروز وضعیت این حوزه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
عتبات، فرصت بسیار ویژه و مغتنمی است. افراد با هزینه خود و با اشتیاق در آن شرکت می‌کنند و ما صرفا سعی می‌کنیم بستر و شرایط را آماده کنیم. قطعا نسبت به برنامه عمومی عتبات سعی می‌کنیم برنامه اختصاصی‌تری برای دوستان داشته باشیم. امسال با تمام مخاطراتی که بعد از دو سال تعطیلی در این حوزه داشتیم، اما وقتی قرار بر برگزاری عتبات شد، استقبال جالب‌توجه دانشجویان و دانشگاهیان را شاهد بودیم، به طوری‌که در مهلت ثبت‌نام 60 هزار نفر ثبت‌نام کردند، اما ظرفیت ما در کامل‌ترین حالت ممکن 10 هزار نفر بود؛ چراکه اعزام در بازه عید بوده و شرایط اعزام زمینی فراهم نشد و محدودیت‌هایی نیز به‌دلیل بیماری کرونا داشتیم. درنهایت نزدیک به 6 هزار نفر به این سفر اعزام شدند. البته امسال شاهد مشکلاتی هم بودیم؛ چراکه در این دو سال تعطیلی قسمتی از زیرساخت‌ها از بین رفت، قرارداد با هتل‌ها و موضوع حمل‌ونقل، قیمت ارز و چالش‌های مرتبط با آن باعث شد مخاطب نسبت به گذشته سختی‌هایی را متحمل شود، اما درنهایت درصد رضایتمندی مخاطب از این سفر خوب بود. اگر بخواهم یک جمله بگویم، سفرهای زیارتی چه عتبات چه مکه و چه مشهد، دست‌نوشته‌ها و دلنوشته‌هایی که مخاطب می‌نویسد، گنجی است که در آن سیر تحولی را در افراد می‌بینیم.
به این جمع‌بندی رسیدیم که می‌تواندبرای مخاطبان نخبگانی خود برنامه جدیدی داشته باشیم
یکی از برنامه‌های نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها طرح «آینده روشن» است، موفقیت این طرح را تا امروز چطور می‌بینید؟
طرح آینده روشن در راستای سیاست گسترش مخاطبان‌مان است. یکی از مخاطبانی که می‌توانست موردتوجه قرار بگیرد، جامعه نخبگانی و به‌عبارت درست‌تر، نفرات برتر کنکور بود و معمولا این افراد ادامه تحصیل داده و فرصت گرفتن مسئولیت‌ها و مدیریت و تاسیس شرکت‌ها را دارند. گاه هم فرصت ترک کشور را دارند. سال گذشته، جمع‌بندی مجموعه نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری این شد که ما می‌توانیم برای این مخاطب یک برنامه جدید طراحی کنیم و در همین راستا حدود 3500نفر برتر کنکور رشته‌های مختلف را به یک رویداد دعوت کردیم که شامل 1000 نفر اول رشته ریاضی، 1000نفر اول رشته تجربی، 1000 نفر اول رشته انسانی و 500 نفر اول رشته هنر و زبان می‌شد. درحقیقت مبنای رویداد آینده روشن، این بود که در جوار حرم حضرت امام رضا(ع) درباره یک چالش و مساله طی 3-2روز با نفرات برتر کنکور صحبت شود. این چالش که چگونه می‌توانم آینده زندگی خود را اداره کنم، و چگونه می‌توانم به مردم و کشورم خدمت کنم، الگوی من چه کسی می‌تواند باشد و چه فرصت‌هایی پیش‌روی من است؛ ازجمله مباحث مطرح‌شده در این طرح بود.
مدل برگزاری رویداد هم بدین صورت بود که هر گروه به‌طور جداگانه شرکت می‌کردند و استادان هم متناسب با گروه آزمایشی مخاطبان بود و خوشبختانه علی‌رغم اینکه این طرح در دوران آموزش غیرحضوری دانشگاه‌ها بود و الزامی هم برای شرکت وجود نداشت، اما استقبال خوبی از آن صورت گرفت، به‌طوری‌که بیش از 50درصد مخاطب‌مان در این برنامه شرکت کردند. استقبال بچه‌های رشته تجربی و انسانی نسبت به بچه‌های ریاضی و زبان بیشتر بوده است.