اجتماع خانوادگی «سلام فرمانده» عصر پنجشنبه، پنجم خردادماه در ورزشگاه آزادی با حضور مداحان اهل‌بیت(ع) برپا شد. فارس درباره این اجتماع نوشته است: «درحالی‌که بیش از ۲۴۰ هزار نفر برای حضور در اجتماع بزرگ و خانوادگی «سلام فرمانده» ثبت‌نام کرده بودند، به‌دلیل گنجایش یکصدهزار نفری ورزشگاه آزادی، این مراسم ملی و خانوادگی با حضور صدهزار نفر و اجرای سرود جمهوری اسلامی در این ورزشگاه برگزار شد. در این اجتماع علاوه‌بر خوانش سرود «سلام فرمانده» مداحانی همچون مهدی سلحشور، رضا نریمانی، عبدالرضا هلالی و حسین طاهری حضور داشتند.»
این سرود تاکنون در شهرهای زیادی اجرا شده است. در تهران هم پنجشنبه 29 اردیبهشت در منطقه 22 تهران کنار دریاچه چیتگر، قطعه 40 بهشت‌زهرا، اسلامشهر و جمعه 30 اردیبهشت در نمایشگاه کتاب در مصلای تهران برگزار شد. اما بزرگ‌ترین اجرای آن مربوط به روز پنجشنبه در استادیوم آزادی است. این اجرا با حضور صدهزار نفر انجام شد.
برگزاری این اجتماع بزرگ آن‌هم با اسم رمز گردهمایی دهه‌نودی‌ها و خانواده‌هایشان باردیگر ثابت کرد که چقدر در تولید محتوای مناسب برای کودکان و نوجوانان این سرزمین کم‌کاری شده است و اینکه چه ظرفیت‌هایی می‌توانست برای این منظور به فعلیت برسند و نرسیده‌اند.
تکوین هویت دینی در نسل جدید
لازم به تکرار چندین‌باره این گزاره نیست که طراحی محصولات فرهنگی متناسب با گروه سنی کودک و نوجوان نقش موثری در شکل‌گیری هویت‌شان دارد. البته امروزه مساله بحران هویت برای تمام سنین کودک، نوجوان و جوانان مطرح است. در چنین وضعیتی اگر فرد گرفتار خلأهای عقیدتی و محتوایی شود در جریان دستیابی به نقاط قوت و ضعف، نظام ارزشی و هدف‌های زندگی و باورهای دینی و اجتماعی، ممکن است به دام کرمچاله‌هایی اسیر شود که او، باورها، اهداف و عملکردهایش را دچار اختلال رفتاری با جامعه‌اش کند. استمرار بحران هویت در نوجوان باعث می‌شود او گرفتار تردیدها و دودلی شود؛ به‌گونه‌ای که گویا خودش، فرهنگش و ملیت خود را نمی‌شناسد.
همنوایی بر آرمان‌ها و حضور بین اجتماعی که همراه نوجوان قائل به یک مفهوم عمیق عقیدتی هستند، می‌تواند در شکل‌گیری هویت او موثر باشند. البته اجتماعاتی مثل «سلام فرمانده» وام‌گرفته از مراسم آیینی عزاداران حسینی هستند و همین اتصال به ریشه‌های تاریخی و هویتی جامعه ایران هم به دیده‌شدن آن کمک کرده است. هویت دینی ریشه در فطرت آدمی دارد و تکوین و شکوفایی آن در نهاد نوجوانان امروز می‌تواند پیامدهای مثبتی در حوزه‌های فردی و اجتماعی به‌دنبال داشته باشد.
سلام بر ریتم
استقبال و علاقه‌مندی به سرود سلام فرمانده بیش از آنکه وامدار متن و شعرش باشد، متکی بر ضرباهنگی است که برای آن انتخاب شده است. ضرباهنگ یا ریتم ازجمله موارد مهم و کاربردی هنر موسیقی است و برخی معتقدند ریتم غریزی‌ترین درک ما انسان‌ها از ساختار موسیقی است و بنیادی‌ترین و مستقل‌ترین عنصر آن به‌شمار می‌رود. در ساده‌ترین بیان می‌توان گفت اساس ریتم درواقع یک الگو است که مدام تکرار می‌شود و طراحان سرود «سلام فرمانده» با تکیه بر همین علاقه‌مندی ذاتی انسان‌ها و تکرار یک الگوی منظم توانستند در ذهن مخاطبان جا باز کنند.
کلماتی هم که به‌عنوان تکرار و حفظ ریتم انتخاب شده است هم از واژگان پرکاربرد و راحت برای گروه سنی کودکان است. وقتی هم عبارت «سلام فرمانده» کنار ادای احترام نظامی می‌نشیند، شدت ماندگاری در خاطره‌ها را بیشتر می‌کند.
غلبه فرامتن و آنچه در بیرون برای این سرود رقم خورده است، در بیشتر دیده و شنیده شدن آن بی‌تاثیر نبوده است. اینکه این ترانه ویژه دهه نودی‌هاست و برای آن پویش‌هایی در فضای مجازی و شهرهای مختلف ایران شکل گرفت ازجمله مواردی است که به تکرار و چندین‌بار شنیده‌شدنش کمک کرد. خواندن ترانه «یار دبستانی من» در اجتماعات دانشجویی هم از نمونه‌های اینچنینی است که در حافظه جمعی ما باقی مانده است.
چرا اینقدر ورد زبان می‌شود؟
نه‌فقط برای این سرود «سلام فرمانده» اما شاید برای شما اتفاق افتاده باشد که وقتی یک آهنگ را می‌شنوید، تا مدت زیادی آن را با خود زمزمه می‌کنید، به‌گونه‌ای که تا مدت‌ها از کنترل شما خارج می‌شود؟ اصطلاحا به این پدیده کرم گوش گفته می‌شود. کرم گوش، آهنگ چسبنده، آهنگ‌گیر یا سندروم موسیقی چسبناک، عباراتی هستند که برای توضیح پدیده آهنگ تکرارشونده در ذهن به کار برده می‌شود. این پدیده، زمانی اتفاق می‌افتد که یک آهنگ یا ملودی وارد مغز ما می‌شود و به‌طور ناخودآگاه تا مدت‌ها پس از قطع آهنگ مدام در سرما تکرار می‌شود. مثل همین عبارت «سلام فرمانده سلام از این نسل غیور جا مانده.»
به گفته برخی از محققان، معمولا موسیقی‌هایی به کرم گوش تبدیل می‌شوند که دارای گام‌های موسیقایی سریع هستند و از فرم ملودیک مشترک و فواصل یا تکرار‌های غیرمعمول برخوردارند.
اجرای سرود از کجا شروع شد؟
سرود «سلام فرمانده» برای اولین‌بار در نیمه‌شعبان و روز 27 اسفندماه 1400 با صدای ابوذر روحی در لنگرود اجرا شد. بعد از اجرای این سرود در مسجد جمکران، به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی و رسانه ملی پخش شد و مورداستقبال عده زیادی از مردم قرار گرفت. مضمون این سرود برای دهه نودی‌هاست اما با گسترش اجرای آن در شهرهای مختلف بزرگ‌ترها هم به همراه کودکان‌شان با این سرود همخوانی میکنند. در فاصله سه ماهه از اولین اجرای این سرود، استقبال مردم به قدری بود که کمتر کسی را می‌توان در کشور یافت که نوای آن به گوشش نرسیده باشد. سرود «سلام فرمانده» کاری از گروه ماح، مخفف اسم «ملت امام حسین(ع)» در لنگرود است. تهیه‌کننده این اثر در گفت‌وگویی با فارس درباره گروه ماح گفت: «این گروه در سالروز شهادت حاجقاسم و در سال گذشته تشکیل شد تا برای نسل‌های کوچک‌تر و دهه نودی‌ها برنامه‌ریزی‌هایی داشته باشیم. برای ساخت این اثر هزینه کرایه پنج دوربین را هم نداشتیم، ولی عوامل به‌صورت دلی و جهادی کار کردند.»
ابوذر روحی هم درباره نحوه همکاری‌اش با گروه «ماح» گفته است: «برای برگزاری کلاس مداحی به مجموعه فرهنگی و گروه سرود «ماح» رفتم و یک کار مشترک به ذهن ما رسید و تصمیم گرفتیم به‌مناسبت میلاد حضرت زینب(س) یک گروه سرود ارزشی در این خصوص بسازیم و از بچه‌ها در بقعه آقاسیدحسین استفاده کنیم. اثری برای حضرت زینب(س) تولید شد که مورد استقبال پرستاران قرار گرفت. با مداحی استودیویی مخالفم، اما هدف از ساخت کلیپ‌هایی مانند «سلام فرمانده»، تاثیرگذاری بر مخاطب نوجوان به سمت آموزه‌های دینی با استفاده از یک سبک موسیقی است که با فطرت کودکان و نوجوانان نیز سازگار است و در قالب شیوه اثر درمقابل اثر با تولیدات ناهنجار غربی سفارشی به مقابله پرداخت.»
مقبولیت بین دهه نودی‌ها
یکی از موضوعات بحث‌برانگیز و البته جالب درمورد این سرود انتخاب دایره مخاطبانش از بین دهه نودی‌هاست. تهیه‌کنندگان سرود «سلام فرمانده» بر لزوم ساخت سرودی برای نسل جدید تاکید میکنند که همین هم باعث استقبال نسل جدید از این سرود شده است. ابوذر روحی مداح، در این مورد گفته است: «سرود «سلام فرمانده» یک کار دلی و معجزه‌‌ای از طرف آقا امام‌زمان(عج) بوده است. لطف امام حاضر، چنان اثری بر کارمان گذاشته که امروز همه ایران سلام‌های بزرگمردان کوچک را واگویه میکنند. این سرود دارای ابیاتی درخور نیازهای روز نوجوانان در عصر جهاد تبیین است. درخصوص امام زمان(عج) همیشه از انتظار، دلتنگی و منتظر صحبت شده، ولی در «سلام فرمانده» درمورد مساله بخشش و آمادگی قرارگرفتن در صف یاران امام و سربازی آقا صحبت شده است.»
این سرود در داخل کشور، به زبان آذری هم بازخوانی شد و در شهرهای آذری‌زبان کشور اجرا شد. این کار به داخل کشور محصور نشد و در پاکستان و لبنان هم اجرا شد.
کجای شعر غیرایرانی است؟
سیدمهدی بنی‌‌هاشمی‌لنگرودی، شاعر این اثر است و به گفته خودش سرودن شعر آئینی و نوحه را با عنایت حضرت زهرا(س) از محرم سال ۱۳۹۲ آغاز کرده است. او در گفت‌وگو با فارس درباره انتقاداتی که به شعر این سرود شده، گفته است: «اینکه عده‌ای «سلام فرمانده» را به داشتن مضامین غیرایرانی محکوم میکنند، تنها نشان‌‌دهنده هدف آنها برای لطمه‌زدن به این سرود است. پاسخم این است که کجای این شعر غیرایرانی است؟ آیا علی‌ابن‌مهزیار اهوازی، غیرایرانی است یا آیت‌الله بهجت، نماد تقوا در سال‌‌های اخیر، اهل کدام کشور است؟ آیا حاجقاسم سلیمانی که کل عمر و زندگی‌‌اش را وقف دفاع از آب و خاک و ناموس ایران کرد، ایرانی نیست؟ میرزاکوچک خان جنگلی که اسطوره مقاومت یک ملت است و سرش را در این راه داد تا کشور دست بیگانه ندهد، ایرانی نیست؟ تمام این هجمه‌ها وارد شده تا مانع شوند از این سرود، نسلی پرورش یابد که ارزش‌های دینی و ملی خود را بشناسد و درمقابل دنیاطلبی عده‌ای سر خم نکند و پای ارزش‌هایش بماند.»
منتقدان شعر سلام فرمانده احتمال می‌دهند که تیم سازنده، ابتدا ملودی این کار را ساخته و بعد برای آن شعری را آماده کرده باشند. این احتمال هم موقعی قوت گرفته است که برخی از کلمات بی‌ارتباط و فقط به جهت ایجاد ریتم در متن گذاشته شده است. مثلا یکی از ایراداتی که به شعر می‌گیرند این است که چرا یک دهه نودی باید بگوید: «سلام از نسل غیور جامانده» عبارتی‌که بیشتر از سوی نسلی با سن و سال گفته می‌شود. این انتقادات به شعر «سلام فرمانده» فقط متوجه کلمات و الفاظ نیست و برخی کارشناسان به خطا بودن بخش‌هایی از این شعر اشاره کرده‌اند. سیدبشیر حسینی کارشناس رسانه درمورد شعر سلام فرمانده گفته است: «سرود سلام فرمانده دارای شعر بسیار بد و اثر بسیار خوب است. با اینکه محتوای شعر این سرود خطا دارد اما فرامتن آن باعث شده در قالب یک اثر با تمدن هویت‌بخش خود را به جامعه عرضه کند.»
او در توضیح خطای این شعر گفته است: «در این شعر جملاتی مانند «هزار و صد و اندی ساله همه عالم دنبال مهدی‌اند، غصه سرباز نخور آقا سربازات هزار و چهارصدی‌اند» آمده است. با این اوصاف باید گفت اگر سربازان هزاروچهارصدی باشند، ظهور ۳۰ سال به عقب افتاده است؛ لذا در مقام مواجهه با این شعر قرار نگرفته‌ایم؛ چراکه یک جنبش اجتماعی در این اثر به وجود آمده است.»
میلاد عرفان‌پور، رئیس مرکز موسیقی حوزه هنری هم درمورد جنس موسیقی و متن این سرود گفته است: «کار «سلام فرمانده» و اثر دیگری (رفیق شهیدم) را که این گروه خلق کردند، باید تحسین کرد، چون این گروه در عرصه موسیقی نوجوان قدمی برداشته است، از طرفی باید باب نقد باز باشد، مثلا این‌گونه موسیقی از لحاظ لحنی شباهت‌هایی با موسیقی رپ دارد و شاید یک جا‌هایی کمی نزدیک می‌شود به آن دست از موسیقی‌هایی که از منظر هنری موسیقی‌های خوب و متعالی نیستند یا از حیث متنی، متن هنری و ادبی پیش‌روی ما نیست. از این جهات قطعا باید کار را مورد نقد و بررسی قرار داد، اما باید آن را نیز تحسین کرد که یک کار پرتلاش و مومنانه‌ای در عرصه موسیقی شکل گرفته که مخاطب‌های زیادی را هم با خودش همراه کرده است.»
* روشنک دور اندیش