علی صولتی، خبرنگار گروه جامعه: اولین روز از خرداد سال جدید با انتشار خبر شوکه‌کننده دیگری همراه بود؛ «شناسایی اولین مورد مبتلا به آبله میمون در ایران» خبر از این جهت شوکه‌کننده بود که در روزهای اخیر، اخبار شیوع گسترده این بیماری در اروپا خبرگزاری‌های دنیا را پر کرده بود و در داخل هم تا حدودی به آن پرداخته شده بود. بنابر اعلام رویترز به نقل از وزارت بهداشت فرانسه، این کشور اولین مورد مشکوک به آبله میمون در منطقه ایل‌دو فرانس پاریس را شناسایی کرده بود. آبله میمون، بیماری‌ای شبیه به آبله انسانی است و در بسیاری از مناطق جهان سال‌هاست که ریشه‌کن شده اما در سال‌های اخیر و درست پس از همه‌گیری ویروس کرونا، نشانه‌های شیوع دوباره این ویروس حالا به دردسر این روزهای کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا تبدیل شده است. در هفته‌های اخیر نخستین موارد آن در انگلستان یافت شد. طولی نکشید مواردی دیگر در اسپانیا، پرتغال، سوئد، آمریکا و کانادا گزارش شدند. رفته‌رفته و با مشاهده مواردی در آلمان، بلژیک و استرالیا و پس از یافتن بیش از ۱۰۰ مورد مبتلا یا مشکوک به این بیماری، سازمان جهانی بهداشت درخواست برگزاری یک «جلسه اضطراری» در مورد شیوع این ویروس را صادر کرد. همه این مقدمات دلایلی هستند که باعث می‌شوند پس از خواندن خبر شناسایی اولین مورد مبتلا به آبله میمون در پایتخت ایران، موجی از رعب و وحشت بر افکار عمومی و رسانه‌ها حاکم شود اما خوشبختانه این خبر تا الان تکذیب شده، احمد مهری، اپیدمیولوژیست در توئیتر خود خبر داد: «خبری مبنی‌بر کشف یک مورد ابتلا به آبله میمون در تهران درحال دست‌به‌دست شدن است. پیگیری کردم. بیمار موردنظر تیپیک آبله مرغان جنرالیزه است و حالش خوب و نزدیک به ترخیص است. البته با هماهنگی‌هایی که انجام داده‌اند، نمونه‌گیری هم شده است.» سوال اینکه آیا با تکذیب این خبر، نگرانی‌هایمان از ظهور این بیماری و راه یافتن احتمالی آن به ایران باید پایان یابد یا این فراغت موقتی است؟ در این گزارش با همراهی متخصصان ویروس‌شناسی و کارشناسان اپیدمی سعی می‌کنیم اطلاعات، آمار و توضیحاتی درخصوص آبله میمون ارائه کنیم تا بتواند پاسخی بر سوال فوق باشد.
آبله میمون ویروس جدیدی نیست
مصطفی نوری‌زاده، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص منشأ ویروس آبله میمون می‌گوید: «آبله میمون چیز جدیدی نیست. این بیماری ابتدا در سال ۱۹۵۸ کشف شد، در محلی که میمون‌ها را برای انجام یک تحقیق علمی نگهداری می‌کردند، این بیماری برای اولین‌بار در آنجا گزارش شد و حدود 12 سال بعد یعنی سال ۱۹۷۰ مورد انتقال ویروس از میمون به انسان گزارش شد. گزارشی که مربوط به کشور کنگو در آفریقای‌جنوبی است. عامل این بیماری «پاکس‌ویروس» است که در ابتدا حیوان‌ها را بیمار می‌کند و سپس می‌تواند به انسان انتقال پیدا کند. پاکس‌ویروس‌ها می‌توانند انسان‌ها یا حیوانات دیگر را هم آلوده کنند و بیماری آبله میمون و آبله گاوی ایجاد کنند. در کل مرکز نشر این ویروس نواحی مرکزی قاره آفریقاست اما امسال در کشورهایی مثل پرتغال، اسپانیا، انگلستان و سوئد گزارش شده و البته پارسال هم مواردی در ولز گزارش شد که دو نفر مبتلا شده بودند اما کسی فوت نشد و آن بیماران هم درنهایت سلامتی‌شان را به‌دست آوردند.» حمید سوری، اپیدمیولوژیست در تشریح نام بیماری آبله میمون به «فرهیختگان» گفت: «دلیل اینکه به این بیماری آبله میمون گفته می‌شود، این است که تاول‌هایی که روی پوست ظاهر می‌شوند، شبیه به تاول‌های آبله هستند. اولین‌بار هم این بیماری در میمون دیده شده است وگرنه تمام جوندگان می‌توانند مخزن این بیماری محسوب شوند. در دهه ۷۰ کلا ۴۸ مورد ابتلا به آبله میمون در دنیا بود، در دهه ۸۰ این عدد به بالای ۳۰۰ مورد رسید، در دهه ۹۰ به بالای ۵۰۰ مورد رسیده و به‌مرور بیشتر شد تا در دهه اخیر به ۱۸ هزار مورد رسید، این یعنی روند در کل رو به افزایش بوده است اما خوشبختانه مرگ‌ومیر آن خیلی نبوده. عمده موارد ابتلای آن هم یا در میان کسانی بوده که به آفریقا؛ کنگو و نیجریه سفر کرده و برگشتند یا از طریق حیوانات و جوندگانی که از آفریقا به‌صورت قانونی و غیرقانونی به کشورهای دیگر منتقل شدند.»
راه انتقال این ویروس فقط تماس مستقیم است
به گفته ویروس‌شناسان سرعت انتشار این ویروس خیلی کمتر از آبله، سارس و کووید است؛ چراکه از راه تماس مستقیم و droplet منتشر می‌شود. نوری‌زاده در ادامه و در توضیح طریقه انتقال این ویروس می‌گوید: «از آنجا که پاکس‌ویروس‌ها ویروس‌هایی با اندازه‌های بسیار بزرگ هستند، نمی‌توانند مثل آبله مرغان و ویروس‌های دیگر از طریق هوا به‌راحتی انتقال پیدا کنند و یکی از عوامل اینکه این ویروس نمی‌تواند تبدیل به پاندمی شود، همین اندازه بزرگ آن است. مگر آنکه مستقیما و در فاصله کم کسی که مبتلا به این ویروس است، با مخاطش فرد دیگر را آلوده کند وگرنه طریقه انتقال این ویروس، تماس مستقیم است و مثل ویروس‌های تنفسی نیست که از طریق هوا منتقل می‌شوند. عامل اصلی این بیماری میمون‌ها هستند که می‌توانند ویروس را به انسان منتقل کنند. تماس مستقیم مثل گاز گرفتن، خراش پوستی، خوردن گوشتی که نپخته است یا تماس با ترشحات حیوان مبتلا، تماس این ترشحات با چشم یا دهان ما می‌تواند ما را بیمار کند و برای بیمار شدن ما حتما باید تماس مستقیم داشته باشیم؛ چه در انتقال از طریق حیوان به انسان و چه از طریق انسان به انسان.» علیرضا ناجی، ویروس‌شناس و عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا نیز پیش‌تر درخصوص طریقه انتقال این ویروس گفته بود: «انتقال بین انسان‌ها بیشتر از طریق قطرات تنفسی بزرگ صورت می‌گیرد. از آنجا که این قطرات نمی‌توانند فاصله زیادی را طی کنند، تماس چهره‌به‌چهره طولانی‌مدت مورد نیاز است. ویروس همچنین می‌تواند از طریق مایعات بدن، مواد ضایعه یا تماس غیرمستقیم با مواد ضایعه وارد بدن شود. مقامات بهداشتی اشاره کرده‌اند برخی موارد عفونت‌های اخیر ممکن است از طریق تماس جنسی منتقل شوند. سازمان جهانی بهداشت همچنین گفت درحال بررسی است که بسیاری از موارد گزارش‌شده افرادی هستند که به‌عنوان همجنسگرا یا دوجنسگرا شناخته می‌شوند.»
علائم آبله میمون را با دیگر آبله‌ها اشتباه نگیرید
نوری‌زاده درباره علائم این بیماری می‌گوید: «علائم این بیماری می‌تواند از 6روز پس از تماس با ویروس تا سه‌هفته بعد از تماس خودش را بروز دهد. معمولا عفونت‌ها به این خاطر که سیستم ایمنی بدن ما را تحریک می‌کنند، بیشتر علائمی مثل تب، بدن درد، خستگی و کوفتگی را به‌دنبال دارند و در این بیماری نیز شاهد این علائم هستیم اما در این بیماری متورم شدن غدد لنفاوی وجود دارد و اتفاقا همین یکی از وجوه تمایز این بیماری با آبله مرغان است؛ چراکه این بیماری مثل آبله مرغان می‌تواند بثورات پوستی به‌وجود بیاورد و پزشک را بین تشخیص این بیماری و آبله مرغان به اشتباه بیندازد اما در آبله مرغان معمولا تورم غدد لنفاوی را نداریم و از این طریق تشخیص آبله میمون آسان‌تر می‌شود. علائم دیگر تاول‌های بزرگی هستند که روی دست‌ها، پاها یا روی صورت و حتی اندام‌های جنسی می‌توانند ایجاد شوند. بعضی‌ها این بیماری را مثل آبله مرغان فرض می‌کنند. این بیماری اما متفاوت از آن است؛ چراکه عامل بیماری در اینجا پاکس‌ویروس‌ها هستند اما در آبله مرغان، عامل بیماری هرپس‌ویروس‌ها هستند.» حمید سوری اما درباره علائم پوستی آبله میمون می‌گوید: «تفاوت آبله میمون با آبله آن است که در آبله بثورات پوستی در قسمت‌های تحتانی بدن ظاهر می‌شدند اما بثورات آبله میمونی در قسمت‌های تحتانی بدن خیلی کمترند.» علیرضا ناجی، ویروس‌شناس اما در اظهارنظری علائم آبله میمون را این‌طور توصیف می‌کند: «این ویروس در انسان باعث تب، بدن‌درد، بزرگ شدن غدد لنفاوی و درنهایت «آبله» یا تاول‌های دردناک پر از مایع روی صورت، دست‌ها و پاها می‌شود. طبق گفته سازمان جهانی بهداشت، دوره کمون (فاصله از عفونت تا شروع علائم) آبله میمون معمولا از 6 تا 13روز است اما می‌تواند بین پنج تا 21روز باشد.»
جریان تاول‌های پوستی ترسناک چیست؟
حمید سوری، اپیدمیولوژیست در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره تصاویر ترسناک موارد ابتلا به بیماری گفت: «در طغیان بیماری‌های واگیردار خصوصا بیماری‌های نوپدید و بازپدید، گاهی اوقات اتفاقات به‌حدی باسرعت پیش می‌روند که ممکن است با تغییر شرایط، اوضاع بیماری و اپیدمی هم متغیر شوند، پس دانش ما ممکن است با گذشت سریع زمان نیاز به بازنگری داشته باشد، بنابراین نیازمند کنش و واکنش سریع در مقابل این بحران‌ها هستیم. آمادگی پاسخ و اقدامات لازم در مرکز کنترل بیماری‌ها در هر کشوری محور اساسی آن کشور برای مدیریت این طغیان‌ها و کم کردن بار ناشی از این بیماری‌هاست. نکته بعد اینکه ما هنوز درگیر پاندمی کووید-۱۹ هستیم و بالاخره همین چند هفته اخیر تعداد کشورهایی که با خیزش مجدد پیک کرونا مواجه شده‌اند، از ۲۰ کشور به ۵۰ کشور رسیده است. در کشور ما هنوز هم پاندمی کرونا حاکم است، علاوه‌بر آن در کشورهای آسیایی خیزش مجدد کرونا بیشتر شده و نگرانی آنکه در کشور ما هم این خیزش به وجود بیاید، هست. بنابراین نباید نگرانی از آبله میمون و این نوع بیماری‌ها منجر به‌غفلت از اپیدمی کووید-۱۹ شود؛ چراکه در هر صورت هم کووید-۱۹ از آبله میمون خطرناک‌تر است و هم میزان ابتلا و کشندگی بیشتری دارد. درباره آبله میمون اما تابه‌حال در هیچ‌کجای دنیا به‌جز قاره آفریقا ابتلای منجر به مرگ نداشته‌ایم.» مصطفی نوری‌زاده اما درباره تاول‌ها و بثورات پوستی دیده‌شده در مبتلایان می‌گوید: «آن بثورات پوستی می‌توانند بزرگ‌تر شوند یا در موارد نادری در پوست ماندگار هم باشند. در موارد خیلی نادرتر این ویروس می‌تواند قرنیه چشم‌ها را هم درگیر کند یا در موارد بسیار استثنایی فرد مبتلا می‌تواند نابینا هم بشود. در بیمارانی هم عفونت‌های ثانویه به‌وجود می‌آیند که در ادامه آبله میمون هستند که حتی می‌توانند فرد را دچار سپسیس هم بکنند.»
چرا نباید از این ویروس بترسیم؟
درمورد شیوع این بیماری نباید بی‌خیال بود اما یک تعادل منطقی بین بیم و امید باید حاکم باشد. یادمان نرود که این بیماری، بیماری خیلی خطرناکی نیست و نیازی نیست به وحشت عمومی دامن بزنیم؛ چراکه میزان کشندگی در آن بسیار پایین‌تر از بیماری‌های دیگر است. جالب است بدانید تابه‌حال حتی یک مورد منجر به فوت در کشورهای خارج از آفریقا نداشته‌ایم. نوری‌زاده در پاسخ به این سوال که چرا نباید از ویروس آبله میمون بترسیم، می‌گوید: «از آنجا که این ویروس یک ویروس DNA است نباید خیلی بترسیم؛ چراکه وقتی ویروسی ژنومش DNA است، مثل ویروس‌های RNA، اینها مدام دچار جهش نمی‌شوند. اساسا امکان ندارد که این ویروس توانایی رقم زدن یک پاندمی را داشته باشد؛ چراکه سال‌های زیادی است در دنیا وجود دارد و این اتفاق نخواهد افتاد اما اگر هم یک‌درصدی این اتفاق افتاد، از آنجا که یک DNA ویروس است، به‌راحتی می‌توانیم با آن مقابله کنیم، پس نباید آن را با آنفلوآنزا و کرونا یکی بدانیم؛ چراکه خیلی تفاوت دارند. تفاوت اصلی‌شان در رابطه با واکسن این است که اگر روزی قرار باشد اختصاصا برای این بیماری واکسنی تولید شود، تزریق یک یا دو دوز از آن واکسن برای کل طول عمر انسان ایمنی ایجاد خواهد کرد. در کل به‌نظر نمی‌رسد که این بیماری خطرناکی باشد، چون نزدیک ۷۰ سال است که چنین ویروسی شناسایی شده اما تابه‌حال نتوانسته حتی یک شهر یا کشور را درگیر کند. معمولا این بیماری‌ها در قاره آفریقا به‌خاطر مشکلات بهداشتی که در این مناطق شایع است، همیشه وجود داشته‌اند اما از آنجا که مهم‌ترین راه انتقال آن تماس مستقیم بوده، افراد زیادی را درگیر نکرده است.»
تشخیص بیماری ساده است اما درمان مشخصی برایش وجود ندارد
به گفته متخصصان هنوز هیچ‌درمان اختصاصی آنتی‌وایرالی برای این بیماری موجود نیست اما در موارد بسیار زیاد و پرتعداد افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند با مراقبت‌های ساده و بهداشتی بهبود پیدا کنند. حمید سوری در این خصوص می‌گوید: «تشخیص بیماری امکان‌پذیر است و خیلی سخت نیست. برای تشخیص بیماری باید از کیت‌های تست پی سی‌آر، الایزا و وسترن بلات استفاده شود که در کشور موجود هستند و حتی امکان تولیدشان در داخل نیز هست.» علیرضا ناجی اما درباره روند درمان این بیماری در دنیا توضیحاتی دارد: «برای کنترل شیوع آبله میمون می‌توان از واکسن آبله، سیدوفوویر، گلوبولین ایمنی واکسینیا استفاده کرد. مرکز مبارزه با بیماری‌های آمریکا با توجه به اطلاعات موجود درمورد مزایا و خطرات واکسیناسیون آبله و استفاده از دارو برای پیشگیری و مدیریت آبله میمون و سایر عفونت‌های ارتوپاکس ویروس دستورالعمل‌هایی دارد. موارد بیماری معمولا طی دو تا چهارهفته برطرف می‌شود. درحال‌حاضر درمان خاصی برای آبله میمون وجود ندارد. بیماران معمولا باید در یک بیمارستان تخصصی بستری شوند تا عفونت گسترش نیابد و درمان‌های علامتی صورت پذیرد.»
چه اقداماتی برای پیشگیری از ابتلا به آبله میمون باید انجام شود؟
به گفته حمید سوری «بزرگنمایی این بیماری خیلی معقول نیست و بیان واقعیت‌های این طغیان‌ها و اخبار آن نباید ما را دچار خطا کند. روند گسترش آبله میمون درطول چند دهه گذشته در دنیا رو به افزایش بوده است. این بیماری قدمت زیادی ندارد و کشف آن در ۱۹۵۸ و عمدتا در آفریقا؛ کنگو و زئیر سابق بوده است. راه پیشگیری آن هم خیلی سخت نیست. مخصوصا اینکه ارتباط زیادی با کشورهای آفریقایی نداریم، پیشگیری را برایمان آسان‌تر می‌کند. یک‌سری اقدامات را دولت باید انجام بدهد و پیگیری کند. یک‌سری کارها را هم مردم باید انجام دهند. اقداماتی که مردم باید انجام دهند، اجتناب از تماس مستقیم با حیوان یا فرد آلوده است، یعنی موارد مشکوک و کسانی که تاول دارند. کسانی که از سفر به مناطق آلوده آمده‌اند باید کنترل شوند و کسانی که مستقیما با آنها در تماس هستند باید موارد حفاظت فردی مثل دستکش و ماسک را حتما رعایت کنند و گوشت مشکوک نخورند که البته مورد گوشت زیاد در ایران مصداقی ندارد.»
وضع نامشخص واکسنی که باید در کشور موجود باشد
هنوز واکسن اختصاصی برای این بیماری موجود نیست اما گفته می‌شود واکسنی که برای آبله استفاده می‌شود، می‌تواند تا حد زیادی به ما دربرابر این بیماری ایمنی دهد. متخصصان پزشکی صحت این امر را تایید می‌کنند. حمید سوری در این خصوص گفت: «اینکه می‌گویند تزریق واکسن آبله در کودکی یک‌درصد ایمنی درمقابل این بیماری ایجاد می‌کند، حرف درستی است. آخرین مورد آبله ما در دنیا در اواخر دهه 70 میلادی بود و پس از آن دیگر واکسیناسیون آبله به‌صورت گسترده انجام نشد و این یعنی کسانی که واکسن آبله دریافت کرده‌اند، اکنون حدودا بالای ۴۰ سال دارند. ایمنی این افراد نسبت به کسانی که واکسن نزده‌اند، خیلی کمتر است. در گروه‌های پرخطر باید واکسن تزریق شود، واکسن آبله میمون که نسل سوم واکسن‌های آبله است. گروه‌های پرخطر مثل کسانی که در دوهفته گذشته با موارد مبتلا تماس داشته‌اند یا بچه‌های زیر یک‌سال، زنان باردار، کسانی که بیماری پوستی دارند یا کسانی که به کشورهای آلوده رفت‌وآمد دارند.» به گفته همین کارشناسان واکسن آبله باید در کشور موجود بوده و توسط وزارت بهداشت نگهداری شود اما از آنجا که متاسفانه آمادگی ما در مقابل این دست بیماری‌ها پایین است، مشخص نیست که این واکسن هم‌اکنون به تعداد کافی در کشور موجود است یا خیر! ناجی پیش‌تر درمورد واکسن این بیماری گفته بود: «یکی از واکسن‌های موجود برای آبله میمون، JYNNEOSTM است که همچنین به‌نام Imvamune یا Imvanex شناخته می‌شود که برای جلوگیری از آبله میمون و آبله در ایالات‌متحده مجوز دریافت کرده است. از آنجا که ویروس آبله میمون ارتباط نزدیکی با ویروس ایجادکننده آبله دارد، واکسن آبله نیز می‌تواند افراد را از ابتلا به آبله میمون محافظت کند. اطلاعات حاصل از آفریقا نشان می‌دهد واکسن آبله حداقل «85» درصد در پیشگیری از آبله میمون موثر است. اثربخشی JYNNEOSTM دربرابر آبله میمون از یک مطالعه بالینی درمورد ایمنی‌زایی JYNNEOS و داده‌های اثربخشی از مطالعات حیوانی به‌دست آمد. واکسن ACAM2000 که حاوی ویروس زنده واکسینیا است، مجوز ایمن‌سازی در افرادی را دارد که حداقل 18سال دارند و در معرض خطر ابتلا به عفونت آبله هستند. چنانچه این واکسن به‌طور گسترده استفاده شود، می‌تواند در افرادی که در معرض آبله میمون قرار دارند محافظت ایجاد کند. واکسن آبله درحال‌حاضر در دسترس عموم مردم نیست. درصورت ادامه شیوع آبله میمون ممکن است دستورالعمل‌هایی تدوین شوند تا مشخص شود چه کسانی باید واکسینه شوند. به‌نظر می‌رسد ما هم باید دست بجنبانیم.»
یک درصد از بیماران فوت می‌کنند
در گزارشی که سازمان بهداشت جهانی ارائه داده، بیشتر موارد انتقال این بیماری از طریق تماس‌های جنسی گزارش شده است، یعنی افرادی که مبتلا شده‌اند بیشتر همجنسگراها بوده‌اند یا به‌عبارتی بیشتر مردانی بودند که با مردان دیگر ارتباط جنسی داشتند. سوری در توضیح چرایی این پدیده می‌گوید: «شیوع دوباره آبله میمون ابتدا در انگلیس و موردی که از سفر به نیجریه بازگشته بود، مشاهده شد و سپس در اروپا گسترش پیدا کرد. عمده مواردی هم که آلوده شده‌اند، از همجنسگرایان بوده‌اند. نه اینکه به‌خاطر همجنسگرا بودن‌شان مبتلا شده باشند، بلکه اخیرا به‌خاطر برگزاری یک فستیوالی در اروپا، همجنسگرایان گردهم آمدند و در آنجا این ویروس را به هم منتقل کردند، سپس در کشورهای اروپایی پخش شدند. افرادی را که به‌شدت پخش‌کننده بیماری هستند اصطلاحا super spreader می‌گویند، یعنی «فرد فوق‌پخش‌کننده» و احتمالا چنین فردی در آن فستیوال حضور داشته و بیماری را پخش کرده است. به‌طورکلی درصد مرگ‌ومیر در اثر این بیماری چیزی در حدود یک‌درصد است اما اولین موردی که در دنیا دیده شد یک کودک شیرخوار ۹ماهه بود. میزان ابتلا در کودکان بیشتر است و تابه‌حال حدود ۴۰ درصد موارد منجر به فوت هم در کودکان بوده است. میانگین سنی ابتلا به این بیماری پایین است و بیشتر در کودکان دیده می‌شود، بنابراین لازم است مراقبت بیشتری از کودکان صورت بگیرد.»