یگانه عرب، خبرنگار گروه دانشگاه: شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در سالی که به نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نام‌گذاری شده است، درتلاش هستند در راستای تحقق این شعار و همچنین در مسیر ایجاد اشتغال و کمک به استقلال اقتصادی این حوزه گام بردارند. حیطه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان بسیار گسترده است؛ اما در این میان لزوم توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در حوزه آب و انرژی و به‌کارگیری این شرکت‌ها در راستای بهینه‌سازی این حوزه در کشور با توجه به چالش‌ها و معضلات کشور چون قطعی آب و برق، موضوعی است که بارها حتی در سالیان گذشته به آن تاکید ویژه شده است. 25 اردیبهشت‌ماه جلسه‌ای با حضور وزیر نیرو و معاون علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری برگزار شد که طی آن بار دیگر بر اهمیت بهینه‌سازی تولید و مصرف انرژی و بهره‌گیری از شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای کاهش قیمت تمام‌شده و صرفه‌جویی در زمان و بهبود کیفیت خدمات تاکید شده، اما قطعا رسیدن به این مهم، نیاز به تدوین و سیاستگذاری یک برنامه اجرایی زمان‌بندی شده و مشارکت بیش از پیش دستگاه‌های دولتی، تعامل با بخش خصوصی، اعتماد بر توان داخلی کشور، ارائه تسهیلات مالی برای صادرات محصول و تامین مواد اولیه و جلوگیری از واردات محصولات دارد.
در همین راستا سراغ برخی شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در زمینه آب و انرژی رفتیم که در بیست‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی حضور داشتند. نمایشگاهی که از 23 تا 26 اردیبهشت‌ماه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی با هدف هم‌افزایی و مشارکت میان بخش دولتی و خصوصی و آشنایی صنایع با توان فناورانه و نوآورانه داخلی کشور برگزار شده بود. در این گزارش به چالش‌ها و دغدغه‌های شرکت‌های فعال در این حوزه و راهکارهای موجود برای رفع معضلات پرداخته‌ایم.
شرکت‌های دانش‌بنیان و نقش موثر در بهبود معضل ورشکستگی آب
علی توکلی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «تکاب پیشرو پویا» در حوزه صنعت آب و فاضلاب با اشاره به روند فعالیت این شرکت فناور، گفت: «با توجه به اینکه حوزه آب و فاضلاب حوزه گسترده‌ای است، در صنایع مختلفی چون گاز، پتروشیمی، نفت، خودروسازی، داروسازی و صنایع بالادستی دیگر که به جریان آب سالم نیاز داشته و در پروسه تولیدشان اهمیت دارد، پرکاربرد است. البته سبد محصولات شرکت «تکاب پیشرو پویا» بسیار بزرگ است، یعنی محصولاتی از چرخه ورود آب تا تصفیه، هوشمندسازی، تعیین مقدار مصرف آب، پساب و... در شرکت ارائه می‌شود.»
وی با توجه به نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق بر روند بهبود معضل آب در کشور افزود: «اصلی‌ترین چالشی که کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، مشکل ورشکستگی آب است؛ به این معنا که میزان مصرف آب با میزان آن آبی که در کشور وجود دارد، همخوانی ندارد. این میزان مصرفی که باید به‌درستی انجام شود به بحث تصفیه پساب بازمی‌گردد که از اهمیت بالایی برخوردار است؛ البته که این اقدام هزینه بالایی دارد و دولت باید از کارخانه‌هایی که می‌توانند از پساب‌های آب استفاده کنند، حمایت کند.»
به گفته مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «تکاب پیشرو پویا»، درحال‌حاضر نیز برخی کارخانه‌های صنعت فولاد در این مسیر پیشگام شده و فاضلاب شهرها را تصفیه کرده‌اند و برای خط تولید خود استفاده می‌کنند؛ این جریان باید موردتوجه قرار بگیرد. همچنین در شهر مشهد نیز درحال انجام پروژه‌ای هستیم و فاضلاب مشهد را با استفاده از تکنولوژی‌ای که در اختیار داریم، تصفیه کردیم و برای آبیاری فضای سبز مشهد استفاده خواهیم کرد.
توکلی با بیان اینکه هزینه‌های سرمایه‌گذاری بر این جریان برای کارفرما و کارخانه‌ها سنگین است، توضیح داد: «لزوم توجه به نقش شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه برای بهبود معضلات نباید فراموش شود و دولت و صنایع باید توجه ویژه‌ای نسبت به آن داشته باشند.»
وی با اشاره به تعامل و هم‌افزایی حداکثری شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آب گفت: «آشنایی و تعامل شرکت‌های این حوزه به‌تنهایی می‌تواند بستری برای فعالیت‌های مشترک، بهره‌مندی از تجربیات، تکنولوژی و روش‌های دیگر شرکت‌ها برای ارائه خدمات بهتر و تولید محصولات باکیفیت‌تر در کشور یا منطقه خاورمیانه ایجاد کند.»
مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «تکاب پیشرو پویا» با بیان اینکه تحریم‌ها در کشور، اصلی‌ترین چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آب است، اشاره کرد: «البته با تشدید تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان بر تولید محصولات داخلی این صنعت مصمم شده و تمام توان خود را برای جلوگیری از واردات و تکیه بر ظرفیت داخلی کشور به‌کار گرفتند. با این اقدام، خلأ تشدید تحریم‌ها با توجه به ساخت داخل، مهندسی محصولات و... برطرف می‌شود.»
توکلی ادامه داد: «البته به غیر از تحریم‌ها، بروکراسی‌های اداری دست‌وپاگیر در دستگاه‌های دولتی و نقدینگی در شرکت‌های خصوصی مزید بر علت شده و روند فعالیتی شرکت‌های دانش‌بنیان را با اختلال همراه می‌کند.»
بستر تعامل تولیدکنندگان با شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم شود
محسن میرصدری، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «آزمایشگاه‌های صنایع انرژی»، عضو شورای‌عالی عتف و سندیکای صنعت برق با اشاره به فعالیت این شرکت بیان کرد: «شرکت آزمایشگاه‌های صنایع انرژی که به نام تجاری E.P.I.L هم در ایران معروف است، در سال 1379 با مشارکت دانشگاه‌های معتبر چون دانشگاه تهران، علم‌وصنعت، امیرکبیر، شهیدبهشتی و برخی شرکت‌های فناور فعال در صنعت برق و الکترونیک آغاز به‌کار کرد.»
وی افزود: «این شرکت در ابتدا مدیریت آزمایشگاهی انجام می‌داد، به این معنا که شرکت خود هیچ آزمایشگاهی نداشت و تست‌ها را در دانشگاه‌ها ارزیابی کرده یا به خارج از کشور ارسال می‌کرد. در ادامه شرکت به‌تدریج آزمایشگاه‌های متعددی تاسیس کرد و درحال‌حاضر 27 آزمایشگاه در زمینه تجهیزات برق و الکترونیک، تجهیزات پزشکی، صوتی و تصویری، مثل کنتور آب و برق، کابل، یراق‌آلات و... دارد.»
به گفته میرصدری، در ادامه مسیر شرکت توانست برای تمامی آزمایشگاه‌ها گواهی مرجعیت از سازمان ملی استاندارد و یک نهاد اعتباربخشی خارجی دریافت کند که این اقدام منجر شد به شبکه آی‌لک که شبکه آزمایشگاه‌های دنیاست، متصل شویم.
مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «آزمایشگاه‌های صنایع انرژی» با اشاره به یکی دیگر از اقدامات این شرکت گفت: «پس از آن در راستای صدور گواهینامه محصول گام برداشتیم. به این معنا که فرآیند ارزیابی چند بخش دارد: بخش انجام آزمون، بخش ممیزی خط تولید و درنهایت بخش صدور گواهینامه که برای صادرات محصول لزوم ارائه گواهینامه برای بخش‌های مختلف اهمیت دارد.»
وی اظهار داشت: «به‌عنوان نخستین نهاد ایرانی موفق شدیم پس از سه سال ممیزی در اسفندماه سال 1400 گواهینامه نهاد صدور گواهینامه محصول را از یک نهاد بین‌المللی عضو آی‌ای‌اف دریافت کنیم. درحال‌حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان که از این مجموعه گواهینامه دریافت می‌کنند، قابلیت ردیابی بین‌المللی دارند.»
میرصدری توضیح داد: «به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان با دیگر شرکت‌های خلاق و فناور در ارتباط هستیم و اصلی‌ترین چالشی که این شرکت‌ها در سالی که به نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نام‌گذاری شده، با آن دست به‌گریبان هستند این است که اگر تولید بخواهد اشتغال‌آفرین باشد، به بازار نیاز دارد و ورود به بازار نیز نیازمند کیفیت بالای محصول است. کاری که کردیم این بود که تست محصولات دانش‌بنیان در داخل کشور قابل انجام باشد و آنها بتوانند گواهینامه صادرات محصول را دریافت کرده و به بازار بین‌المللی قدم بگذارند. با انجام این فرآیند، قیمت تمام‌شده محصول کاهش پیدا کرده و این به امر اشتغال‌آفرینی و افزایش روند صادرات کمک می‌کند.»
به گفته مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «آزمایشگاه‌های صنایع انرژی»، باید بستری برای آشنایی و تعامل تولیدکننده با شرکت ایجاد شود تا پتانسیل‌های داخلی نمایان شده و از آنها بهره‌برداری شود.
عدم اطمینان مدیران بالادستی به توان داخلی؛ چالش اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آب و انرژی
مجید جمشیدیان، مدیر فنی و بازرگانی شرکت دانش‌بنیان «پتروپژوهان نانوگستر» به‌عنوان یکی دیگر از شرکت‌های فعال در حوزه انرژی درخصوص فعالیت‌های خود در این زمینه گفت: «شرکت پتروپژوهان نانوگستر سال‌هاست که از بطن دانشگاه صنعت نفت آغاز به‌کار کرده و عنوان شرکت دانش‌بنیان را دریافت کرده است. روند فعالیتی شرکت در حوزه صنایع بالادستی نفت و گاز به‌ویژه حفاری چاه‌های نفت است. سیالاتی که عرضه کرده‌ایم به‌صورتی بوده که از واردات محصولات شرکت‌های خارجی کشورهایی چون آمریکا، اسرائیل، هند و چین جلوگیری کرده است.»
وی افزود: «با تولید این سیالات نه‌تنها مشکلات ماده‌های خارجی را برطرف کرده‌ایم، بلکه عملکرد بهتری نیز در بهره‌برداری از محصول داشته‌ایم؛ به‌نوعی که سال گذشته در چاه نفت تست شده و مورد تایید شرکت ملی نفت قرار گرفته است تا تاییدیه‌های لازم را دریافت کنیم.»
جمشیدیان با اشاره به معرفی محصولات شرکت عنوان کرد: «شرکت محصولات بسیاری شامل محصولات استراتژیکی که عملیات حفاری و تکمیل چاه را پشتیبانی می‌کند، دارد تا مشکلات آنها را از میان بردارد.»
مدیر فنی و بازرگانی شرکت دانش‌بنیان «پتروپژوهان نانوگستر» با اشاره به چالش‌ها و دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه توضیح داد: «اساسی‌ترین چالش، عدم اطمینان مدیران بالادستی به توان و ظرفیت داخل شرکت‌هاست و نبود سازوکار مشخص برای خرید محصول و استانداردهای مشخص برای تایید محصولات تولیدی و... است. البته نکته جالب‌توجه این است که مدیران دولتی ریسک محصول تولیدی داخل را نمی‌پذیرند و ریسک کار را به گردن شرکت‌های دانش‌بنیان می‌اندازند و اغلب از آن شانه خالی می‌کنند.»
وی ادامه داد: «یکی دیگر از چالش‌ها نیز زمان ندادن به کار است؛ یعنی تکلیف شرکت‌ها برای تولید محصول مشخص نیست، اینکه متقاضی محصول تولیدی شرکت دانش‌بنیان هستند یا خیر.»
جمشیدیان با اشاره به افزایش تعامل بخش خصوصی با بخش دولتی در بهبود چالش‌های شرکت‌های فناور عنوان کرد: «هیچ اقدامی جز قانونگذاری‌های مناسب و اصولی در مسیر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان راه‌حل تاثیرگذاری نیست؛ تا زمانی که قانونگذاری مشخصی توسط مجلس شورای اسلامی و براساس یک کار کارشناسی تعیین نشود، کاری از پیش نرفته و در انتها به سلیقه‌محوری ختم خواهد شد و کمکی به بازار دانش‌بنیان‌ها نخواهد کرد.»
تامین مواد اولیه تولید، شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه انرژی را ناکام می‌گذارد
پیام سیف‌اللهی، مدیر فنی کارخانه تولیدی و صنعتی «گرم‌ایران» با اشاره به اینکه این مجموعه از سال 1359 با طراحی و ساخت دو نوع مشعل گازسوز فعالیت خود را آغاز کرده، گفت: «گرم‌ایران با توجه به اینکه تولیدکننده مشعل و سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی است، به‌نحوی با صنایع پتروشیمی و نفت و گاز در ارتباط است. این کارخانه امروزه در حوزه طراحی انواع پکیج‌های دیواری و زمینی، رادیاتور آلومینیومی و بیش از 300 مدل انواع مشعل گازسوز، گازوئیل‌سوز، مازوت‌سوز، دوگانه‌سوز و چندگانه‌سوز، انواع شیربرقی، چیلر، فن‌کوئل و هواساز را تولید می‌کند. همچنین این مجموعه برای نخستین‌بار دیگ‌های چگالشی را درمعرض دید عموم قرار داد.» وی افزود: «از سال 1359 که کارخانه کار خود را آغاز کرد، تاکنون بالغ‌بر 150 محصول تولیدی دارد. مجموعه در ابتدا شروع به گرفتن نمایندگی شرکت‌های خارجی با دید تولید مشترک کرد و با تولیدکردن محصولات مشترک در مرحله بعدی، شروع به بومی‌سازی محصولات این حوزه با دانش‌های روز دنیا کرد تا از واردات همان محصولات برای بهره‌برداری در داخل کشور جلوگیری و توان داخلی به‌کار گرفته شود.» مدیر فنی کارخانه تولیدی و صنعتی گرم‌ایران اشاره کرد: «خوشبختانه بخش دولتی ارتباط خوبی با بخش خصوصی که شرکت دانش‌بنیان گرم‌ایران باشد به‌واسطه اینکه 40سال است تولیدکننده مشعل هستیم، برقرار کرده و در تمامی صنایع و کارخانه‌های تولیدی حداقل یکی از محصولات کارخانه وجود دارد.» سیف‌اللهی با اشاره به دغدغه‌های فعالیتی این شرکت دانش‌بنیان عنوان کرد: «بزرگ‌ترین چالش، موانع تولید است؛ اگر چالش‌های دریافت وام و ارائه تسهیلات به شرکت‌های بزرگ فناور برطرف شود، در مسیر تولید تاثیر مثبتی خواهد گذاشت و کار گسترش پیدا خواهد کرد.» وی در ادامه با اشاره به اصلی‌ترین چالش‌های تولید شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه انرژی تصریح کرد: «به‌طور مثال برای واردات یک‌سری از ماشین‌آلات، قطعات اولیه و مواد مصرفی نیازمند همکاری و مشارکت سازمان‌ها دولتی هستیم. همچنین در امر صادرات نیز نیاز به تسهیل‌گری دولت داریم؛ چراکه با تولید چنین محصولات کاربردی‌ای در حوزه انرژی قابلیت صادرات محصول و عرضه در دیگر کشورها را داریم که اگر چهارچوب‌های مشخصی تعریف شود، درنهایت سود آن نصیب خود کشور خواهد شد.» مدیر فنی کارخانه تولیدی و صنعتی گرم‌ایران با اشاره به تاثیر اجرایی‌شدن قانون جهش تولید دانش‌بنیان در کشور گفت: «اجرای این قانون قطعا بر بهبود چالش‌های شرکت‌های فناور در تمامی حوزه‌ها اثرگذار خواهد بود؛ البته کارخانه گرم‌ایران به‌غیر از امسال که سال دانش‌بنیان است، هر سال تلاش می‌کند محصول و خدمت جدیدی که نخستین‌بار است در کشور عرضه می‌شود، ارائه کند. امیدواریم در سال 1401 که به نام دانش‌بنیان‌ها و اجرای قانون جهش تولید بوده شاهد افزایش حمایت‌ها و مشارکت حداکثری دستگاه‌های دولتی باشیم.»
لزوم تعامل دستگاه‌های دولتی با شرکت‌های دانش‌بنیان در مسیر بارورشدن پتانسیل فناورانه کشور
یاور سپهری، کارشناس مهندسی فروش شرکت دانش‌بنیان «پمپیران» فعالیت‌های این شرکت حوزه انرژی را این‌گونه توصیف کرد: «پمپیران پمپ‌های تولیدی سانتریفیوژ و پمپ‌های در حوزه کشاورزی و نفت چون پمپ‌های خاص BB3 و BB5 و پمپ‌های هوریزنتال و ورتیکال را تولید می‌کند و نزدیک به 50 سال قدمت دارد.» وی افزود: «یکی از پمپ‌های BB3 که یک پمپ استراتژیک است برای انتقال نفت خام از پروژه خط لوله نفت گوره به جاسک مورد بهره‌برداری قرار گرفت و می‌توان گفت یکی از بزرگ‌ترین سایزهای پمپ است که در این حوزه تولید شده و دیگر نیز نیازی به واردات این پمپ از خارج از کشور نیست. شرکت پمپیران می‌تواند با مهندسی تولید این محصول را طراحی و عرضه کند. البته باید گفت که آزمایشگاه‌های فعالیتی پمپیران در خاورمیانه تک است و قدرت و توان این را دارد که پمپ‌های بیش از 7 تا 9 مگاوات را تست کند.» کارشناس مهندسی فروش شرکت دانش‌بنیان «پمپیران» گفت: «پمپیران به لحاظ اینکه تاریخچه فعالیتی قوی‌ای دارد توانست با پشتیبانی شرکت «کا.اس.ب» آلمان پمپ‌های هوی را در خط تولید بیاورد، پس از آنکه بخش تحقیق و توسعه شرکت ایجاد شد، همین پمپ‌ها را در داخل کشور طراحی و تولید کرد تا حوزه نفت و گاز از این توان بهره‌مند شوند.» سپهری با اشاره به چالش اصلی پیش‌روی خود در حوزه انرژی عنوان کرد: «این مجموعه پتانسیل این را دارد که هر پمپ سانتریفیوژ را طراحی و تولید کند، اما نیاز است که دولت حمایت‌های لازم و حداکثری در این حوزه شامل تهیه منابع و مواد مصرفی را داشته باشد؛ چراکه برای ساخت پکیج پمپ نیازمند قطعاتی هستیم که دولت باید در راستای تامین آن گام برداشته و مسیر پیشرو را تسهیل کند.» وی ادامه داد: «پمپیران در بخش هیدرولیک فنی تولید پمپ توان و ظرفیت بالایی دارد و با توجه به نقشی که در پروژه انتقال نفت گوره به جاسک و پروژه مخازن گوره- جاسک با تولید 15 پمپ هوی و BB1 با همکاری وزارت نفت از خود نشان داد، انتظار تعامل و همکاری مشترک دارد.» کارشناس مهندسی فروش شرکت دانش‌بنیان «پمپیران» گفت شرکت‌های حوزه نفت در این چندسالی که تحریم بودیم، درتلاش بودند نیاز و خواسته شرکت‌ها را بیشتر از توان خود برآورده کنند؛ پس می‌طلبد در مسیر تولید و تعامل بخش دولتی یا خصوصی همراهی بیشتر و موثرتری صورت بگیرد. باید پتانسیل‌هایی برای شرکت‌های حوزه انرژی ایجاد شود تا بدون دغدغه تامین مواد اولیه به تولید محصول بپردازند. از طرفی دیگر چون شرکت‌های دانش‌بنیان برای بارورشدن پتانسیل‌های فناورانه خود نیازمند دریافت تسهیلات و خدمات مالی هستند و هزینه تولید این دستگاه‌ها نیز بسیار بالاست، باید تسهیل‌گری‌هایی نیز در این راستا انجام شود تا روند تولید سرعت بگیرد.