علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: بعد از گذشت بیش از دوسال از آغاز به کار مجلس بررسی تاریخچه پرداختن به طرح شفافیت آرا به‌عنوان مهم‌ترین وعده قشر عظیمی از نمایندگان هیچ‌روزنه امیدی برای تحقق این وعده دیده نمی‌شود. اعلام وصول نشدن طرح اصلاح‌شده شفافیت آرای نمایندگان و همزمان تصویب طرحی کلی با پوشش شفافیت در بهارستان اتفاقاتی است که اندک امید باقی‌مانده برای تحقق وعده شفافیت آرا را کم‌رنگ می‌کند، در نتیجه عدم تحقق این وعده برخی نمایندگان به‌صورت خودجوش تصمیم به اجرای داوطلبانه شفافیت آرا نمایندگان گرفته تا علی‌رغم رای نیاوردن این طرح در مجلس به‌زعم خود به وعده‌ای که داده‌اند، عمل کنند. در همین رابطه شنبه ‌هفته‌جاری مالک شریعتی در صفحه شخصی خود در توئیتر خبر از اجرای داوطلبانه شفافیت آرا داد و نوشت: «با پیگیری نامه ۱۶۲ نفره از رئیس مجلس و مساعدت ایشان، تاکنون حدود ۳۰نماینده آرای مستند خود را از IT مجلس دریافت کرده‌ایم و این آمار به‌تدریج درحال افزایش است. به همت دکتر بحرینی، سامانه «پارلمان مجازی» برای انتشار عمومی آرا آماده شده است.» شفافیت داوطلبانه آرا درخواستی است که بهمن سال‌جاری جمعی از نمایندگان مجلس طی نامه‌ای خطاب به رئیس مجلس آن را مطرح کرده بودند.  اعلام داوطلبانه آرا البته اقدام جدیدی نبوده و پیش از این برخی نمایندگان با ایجاد سامانه‌هایی شخصی آرا خود را به مردم اعلام می‌کرده‌اند اما آن‌طور که مالک شریعتی در صفحه توئیتر خود نوشته قرار است نمایندگان در اقدامی هماهنگ -که از هفته آتی آغاز می‌شود- شفافیت داوطلبانه را جلو ببرند. اقدام هماهنگی که مطابق گفته این نماینده شهر تهران احتمالا استفاده از بستر «پارلمان مجازی» است. در این بخش ضمن بررسی اهداف ایجاد سامانه پارلمان مجازی به بازخوانی ماجرای رفت‌وآمد طرح شفافیت آرا در مجلس می‌پردازیم و تاثیر چنین اقداماتی بر تحقق واقعی شعار شفافیت را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.

  پارلمان مجازی بستر تاثیر مردم بر بهارستان
سامانه پارلمان مجازی شهریور سال 96 با همکاری جمعی از نمایندگان با هدف ایجاد بستری برای اظهارنظر مردم و کارشناسان درمورد طرح‌ها، لوایح و سایر موضوعات قابل‌طرح در مجلس راه‌اندازی شد.  این سامانه کاربران خود را در سه‌سطح تقسیم‌بندی کرده و به هریک اختیاراتی متناسب با سطحی که در آن قرار گرفته‌اند، ارائه می‌دهد.
سطح اول کاربران عادی هستند که علاوه‌بر دسترسی به طرح‌ها و لوایح می­‌توانند:
 •   پیشنهادهای خود را برای قانونگذاری جدید از طریق پارلمان مجازی ایران به نمایندگان منتقل کنند؛
•   موارد عدم اجرای قانون را به رئیس‌جمهور، وزرا و نمایندگان مجلس شورای اسلامی تذکر بدهند؛
•   به رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی پیام بدهند؛
•   از طریق دفاتر مجازی نمایندگان، نامه‌های خود را برای آنها ارسال کرده یا تقاضای وقت ملاقات کنند.
سطح دوم، کاربران ویژه (نخبگان) هستند که علاوه‌بر همه دسترسی‌های کاربران عادی، می‌­توانند به «اتاق­‌های گفت‌وگوی تخصصی» دسترسی داشته باشند و مستقیما با نمایندگان و سایر صاحبنظران درمورد طرح‌ها و لوایح مباحثه علمی و کارشناسی کنند.
و در سطح سوم، نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار دارند که علاوه‌بر دسترسی به نظرات مردم و صاحبنظران، می‌توانند دفتر مجازی خود را مطابق با نیاز موکلان‌شان مدیریت کنند. یکی از کاربردهای ممتاز پارلمان مجازی ایران برای نمایندگان این است که می‌توانند قبل از حضور در کمیسیون یا صحن علنی، رای خود را به‌صورت مستدل به اطلاع سایر نمایندگان برسانند و متقابلا از آرای نمایندگان دیگر، عموم مردم، ذی‌نفعان و صاحبنظران و استدلال‌­های آنان درمورد دستور جلسه مجلس مطلع شوند. وجود این قابلیت در پارلمان مجازی ایران باعث می‌شود آرای نمایندگان از پختگی بیشتری برخوردار شود.  مطابق آنچه در این سطح‌بندی آمده است امکان رویت رای نمایندگان به مردم داده نشده و صرفا نمایندگان از این دسترسی برخوردارند. البته مطابق وعده مالک شریعتی از هفته آتی مردم در این سامانه امکان دیدن رای نمایندگان را خواهند داشت و باید دید همین مقدار از شفافیت آرای نصفه‌ونیمه نهایتا محقق می‌شود یا این وعده نیز به سرنوشت وعده‌های پیشین درمورد شفافیت دچار خواهد شد.

  شفافیت داوطلبانه اقدامی مثبت اما ناامیدکننده
شهریور سال 98 و بعد از رد طرح شفافیت آرا در مجلس وعده شفافیت آرا به یکی از مهم‌ترین اهرم‌های تبلیغاتی بسیاری از کاندیداهای انتخابات مجلس تبدیل شد. این وعده اگرچه به‌مرور شفافیت را در بین مردم به مطالبه‌ای از همه نهادها تبدیل کرد اما مجلس را در کانون این مطالبات قرار داد. حال با گذشت دوسال از زمان آغاز به کار مجلس این وعده که قرار بود بار آن را بهارستان به‌دوش بکشد روی زمین مانده و موجی از نامیدی مردم را نسبت به کارآمدی خانه ملت به‌وجود آورده است. در چنین شرایطی اگرچه شفافیت داوطلبانه آرا منجر به ایجاد امیدواری در بین مردم می‌شود اما با مقایسه این اقدام نسبت به اقداماتی نظیر تصویب طرح غیرکارشناسی شفافیت قوای سه‌گانه و همزمان عدم اعلام وصول طرح اصلاح‌شده شفافیت آرا نمایندگان این تلقی به‌وجود می‌آید که مجلس با نادیده گرفتن مساله شفافیت آرا مسیر خلف وعده و دامن زدن به ناامیدی اجتماعی را درپیش گرفته است.

  نه؛ جواب همیشگی پارلمان به شفافیت
طرح شفافیت آرا نخستین‌بار در شهریور سال 97 و توسط هیات‌رئیسه مجلس دهم اعلام وصول شد و نهایتا یک‌فوریت آن با رای مخالف نمایندگان به روند عادی بازگشته و به کمیسیون رفت و دایره آن از شفافیت آرا فراتر رفت تا جایی‌که براساس آن تمامی آرای نمایندگان در مجلس به‌علاوه آمار حضوروغیاب‌شان در جلسات، مرخصی‌ها، ماموریت‌ها، سفرها و دیگر فعالیت‌های آنها به‌صورت شفاف در اختیار عموم قرار می‌گرفت. این طرح علی‌رغم اینکه امضای 195 نماینده را داشت نهایتا تنها 69 رای موافق کسب کرد و رد شد. محمدمهدی زاهدی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات پس از این رای‌گیری گفت: «با همین رای‌گیری معلوم شد مجلس مشکل دارد. همین موضوع به انسان می‌فهماند که باید رای‌ها شفاف شوند.» دوقطبی ایجادشده در مجلس دهم فضا را برای بهره‌برداری تبلیغاتی کاندیداهای مجلس یازدهم فراهم کرد. خرداد 99 نمایندگان مجلس یازدهم طرح شفافیت را در اختیار مجلس قرار دادند و نهایتا علی‌رغم دادن 153 رای موافق به آن صرفا به این دلیل که تا رسیدن به دوسوم آرا سه رای کم داشتند، نتوانستند آن را به‌تصویب برسانند. این طرح البته ایرادهای فراوانی داشت که با ذات شفافیت در تضاد بود. به‌طور مثال رای در این طرح رای اعتماد و عدم اعتماد به هیات‌وزیران و رای عدم‌کفایت به رئیس‌جمهور، رای نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده‌اند و رای به انتخابات اعضای هیات‌رئیسه مجلس در این طرح مورد استثنا قرار گرفته بود. پیش از این در گزارشی که با عنوان «راه‌های دور زدن شفافیت را ببندید» در «فرهیختگان» به چاپ رسید، به‌طور مفصل ایرادهای این طرح اولیه مورد پرداخت قرار گرفته است. این طرح بعد از رد شدن در صحن علنی مجددا به کمیسیون اصلاح آیین‌نامه داخلی بازگشت، در نتیجه بررسی‌های کمیسیون مرداد سال گذشته اصلاحیه‌ای 11 ماده‌ای برای طرح اولیه تقدیم هیات‌رئیسه شد. این طرح علی‌رغم دوبار درخواست نمایندگان از هیات‌رئیسه تاکنون اعلام وصول نشده است.  بعد از کنار گذاشته شدن طرح شفافیت فروردین سال‌جاری مجلس با تصویب دوفوریت طرح غیرکارشناسی شفافیت قوای سه‌گانه مسیر بی‌توجهی به افکار عمومی را درپیش گرفت و تیر خلاص را بر پیکر بی‌جان وعده شفافیت آرا نمایندگان زد. اگرچه پیش از این در گزارشی که با عنوان«مجلس توپ شفافیت را به زمین همه قوا انداخت» در روزنامه «فرهیختگان» به چاپ رسید، برخی از مهم‌ترین ایرادهای این طرح هفت‌ماده‌ای را که بدون‌منطق اجرایی در مجلس مطرح شد، مورد بررسی قرار داده‌ایم اما بد نیست مجددا اشاره شود که این طرح بدون پرداختن به جزئیات در هفت‌ماده تمام دستگاه‌های اداری را شامل شده و با باز گذاشتن دست بخش‌های مشمول برای تشخیص مصادیق اطلاعات عمومی و اعمال قید محرمانگی بر آن عملا شفافیت را از معنی تهی کرده بود. اتخاذ چنین رویکردی در مواجهه با شفافیت شائبه نمایشی بودن اقدام مجلس برای دور زدن مطالبه افکار عمومی را پررنگ کرده است.

دراین رابطه بیشتر بخوانید:

اصل موضوع طرح شفافیت آراست که باید آن را به تصویب برسانیم (لینک)

تنها نمایندگان داوطلب آرای خود را در سامانه شفافیت قرار می‌دهند (لینک)