یگانه عرب، خبرنگار گروه دانشگاه: تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان در دی‌ماه سال گذشته توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی در صحن بهارستان و با حمایت فعالان این عرصه، مسئولان و پیگیری نهادهای مربوط، نقطه‌عطفی در حوزه دانش‌بنیان و اکوسیستم فناوری و نوآوری محسوب می‌شد. نگارش این قانون در سال 1398 زمانی که مقام‌معظم‌رهبری آن را سال جهش تولید نام‌گذاری کردند، با مشارکت و هم‌افزایی مجلس و دولت به‌همراه مشارکت حداکثری دستگاه‌ها و نهادهای مربوط آغاز شد. نزدیک به 95درصد از فعالان این عرصه تصویب این قانون را از مهم‌ترین رخدادهای سال 1400 پس از گذشت 10 سال از تصویب نخستین قانون این عرصه می‌دانند.
قانون جهش تولید با بررسی چالش‌ها و خلأهای 10ساله اجرای قانون دانش‌بنیان سال 1389، تدوین و تصویب شد. البته در راستای تصویب این قانون، کارزار حمایتی با حضور بیش از 2700 فعال دانش‌بنیان ایجاد شد که خواستار حمایت بیشتر و تصویب قانون در شورای نگهبان بودند. قانون سال 1389 دیگر آن‌طور که باید و شاید تاثیرگذاری نداشت؛ چراکه با گذشت بیش از یک دهه شرکت‌های دانش‌بنیان به بلوغ مناسب رسیده و از لحاظ کمیت نیز رشد مناسبی داشته‌اند و امروز دیگر نیازمند قانونی‌اند که آنها را پشتیبانی کند و خلأهای اقتصاد دانش‌بنیان را پوشش دهد تا فعالان این عرصه بتوانند به تحقق شعار سال 1401 که مقام‌معظم‌رهبری آن را به نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نام‌گذاری کردند، کمک کنند. به مدد نخستین قانون دانش‌بنیان، امروزه 6632 شرکت دانش‌بنیان و 1448 شرکت خلاق در حوزه‌های مختلف صنعتی و فناورانه در کشور فعال هستند. حال، در سال 1401 قرار است شاهد اجرایی‌شدن این قانون باشیم که نه‌تنها از لحاظ کمیت و کیفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق با رشد چشمگیری مواجه خواهیم بود؛ بلکه این شرکت‌ها می‌توانند اهداف مقام‌معظم‌رهبری را در راستای افزایش سهم 5درصدی دانش‌بنیان‌ها از اقتصاد کشور افزایش دهند. البته روز گذشته نیز قانون جهش تولید دانش‌بنیان در صحن مجلس شورای اسلامی برای اجرایی‌شدن و ابلاغ سراسری مورد اصلاح قرار گرفت و نمایندگان در نشست علنی مجلس شورای اسلامی جهت تامین نظر شورای نگهبان به رفع ایرادات مطرح‌شده قانون جهش تولید دانش‌بنیان پرداختند. درخصوص اجرایی‌شدن نهایی این قانون، چالش‌های اجرایی‌شدن، ایرادات مطرح‌شده از سوی شورای نگهبان، تحقق شعار سال 1401 و... با سیدمحسن دهنوی، عضو هیات‌رئیسه و رئیس فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی گفت‌وگویی انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
اجرایی‌شدن قانون جهش تولید دانش‌بنیان اصلی‌ترین اولویت فراکسیون در سال 1401
برنامه‌های فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۱ چیست؟
فراکسیون حدود هفت برنامه مهم و راهبردی در سال 1401 دارد. نخست، اجرایی‌شدن قانون جهش تولید دانش‌بنیان ازجمله تدوین و تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی قانون و تشکیل شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان است. مورد دیگر، نظارت بر تخصیص به‌موقع منابع در حوزه دانش‌بنیان به‌ویژه منابع مصوب در قانون بودجه و پیگیری هدایت تسهیلات به‌سمت تولید دانش‌بنیان خواهد بود. اقدام سوم این فراکسیون در سال جدید، بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت قوانین موجود در راستای استفاده از توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان ازجمله قانون حداکثر، قانون رفع موانع تولید و... است. پیگیری ارتباط صنایع بزرگ در بخش‌های مختلف دولت و نهادهای عمومی غیردولتی و سایر نهادهای حاکمیتی با شرکت‌های دانش‌بنیان و بهره‌گیری از فناوری‌های دانش‌بنیان، پیگیری افزایش تاب‌آوری اقتصاد کشور از طریق کاهش وابستگی به واردات محصولات راهبردی و ارزبر با تکیه بر توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز یکی دیگر از اقدامات مهم فراکسیون است. این اقدام به این منظور انجام خواهد شد تا بتوانیم جلوی واردات محصولاتی را که توان تولید داخلی آن را داریم، بگیریم و درحال تلاش برای تولید داخلی این اقلام توسط ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان هستیم. همچنین پیگیری جبران عقب‌ماندگی بخش‌های اقتصادی به‌ویژه حوزه کشاورزی در زمینه بهره‌گیری از فناوری‌های دانش‌بنیان با هدف کاهش وابستگی و ارتقای امنیت غذایی کشور و در پایان تعامل با مجالس کشورهای منتخب و مقصد صادرات محصولات دانش‌بنیان در جهت تسهیل تعاملات فناورانه بین‌المللی و افزایش صادرات محصولات دانش‌بنیان نیز از دیگر راهبردهای مهم فراکسیون در سال 1401 است.
تسهیلات بانکی باید به‌سمت تولید دانش‌بنیان هدایت شود
اقدام اصلی‌ای که باید در سال 1401 پس از اجرایی‌شدن قانون، در حوزه دانش‌بنیان‌ها صورت بگیرد، چیست؟
راهبرد اصلی که باید دنبال کنیم این است که تحصیلاتی که به بخش تولید دانش‌بنیان داده می‌شود، افزایش پیدا کند و استراتژی درست هم همین است. باید تسهیلات بانکی را به‌سمت تولید دانش‌بنیان هدایت کنیم؛ چراکه خیلی‌وقت‌ها این تسهیلات به‌سمت فعالیت‌های غیرمولد حرکت می‌کند؛ بنابراین آن‌چیزی را که باید در قانون برنامه‌وبودجه پیگیری کنیم، افزایش سهم تولید دانش‌بنیان از تسهیلات بخش تولید خواهد بود.
درحال‌حاضر اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان در چه وضعیتی قرار دارد؟
سال گذشته قانون جهش تولید دانش‌بنیان تصویب شد که شورای نگهبان چند ایراد جزئی به آن گرفت و پس از رفع ایراد و نهایی‌شدن برای اجرا ابلاغ می‌شود. در سال 1401 که نام تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نام‌گذاری شده، امکانی که قرار است در فراکسیون اقتصادی دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی پیگیری کنیم، اجرایی‌شدن همین قانون است. برای اجرایی‌شدن این قانون نیاز است که آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های آن در دولت به تصویب برسد و پس از آن باید اجرای درست و کامل آن را پیگیری کنیم؛ چراکه گاهی قوانین خوبی در کشور تثبیت می‌شود، منتها این قانون‌ها به مرحله اجرا نمی‌رسد، بنابراین کار اصلی ما در سال جدید، پیگیری برای اجرای این قوانین است. نکته دیگر آنکه در قانون بودجه یک‌سری مصوباتی برای بودجه سال 1401 داشتیم که به حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان بازمی‌گردد و مهم‌ترین آن در بند «ص» تبصره 6 مصوب کرده‌ایم که برای عبور از خام‌فروشی دولت عوارضی وضع کند و منابع حاصل از آن به‌سمت تکمیل زنجیره ارزش در حوزه پتروشیمی، معدن، کشاورزی و... برود. یکی دیگر از کارها و اولویت دوم ما در سال 1401 نظارت بر اجرای بندهای این بودجه است. قانون بودجه را مجلس مصوب کرده و وظیفه اصلی خود را این می‌دانیم که بودجه مصوب به خودمان را پیگیری کنیم. مورد دیگر آنکه اولویت سوم ما قانون دیگری به نام قانون حداکثر یا رفع موانع تولید است که به حوزه تولید دانش‌بنیان ارتباط پیدا می‌کند.
اجرایی‌شدن قانون جهش تولید، بخش اعظمی از چالش‌های دانش‌بنیان‌ها را حل خواهد کرد
چالش‌های اجرایی‌شدن قانون جهش تولید دانش‌بنیان را به‌عنوان یکی از مطالبات اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالان این عرصه در سال 1401 چه می‌دانید؟
شورای نگهبان به‌زودی اجرایی‌شدن قانون را با برطرف‌شدن ایرادات و اصلاحیه‌ها تایید می‌کند؛ اما اصل موضوع، تدوین آیین‌نامه‌های اجرایی قانون است. البته پس از آن نیز باید اجرای آیین‌نامه‌ها را پیگیری کرده و بر آن نظارت داشته باشیم. بودجه لازم هم برای اجرای قانون در بودجه سال 1401 درنظر گرفته شده است و به‌زودی شاهد اجرایی‌شدن قانون خواهیم بود و پس از آن بخش بزرگی از چالش‌های پیش‌پای شرکت‌ها حل خواهد شد.
قانون جهش تولید در 6 ماهه دوم سال اجرایی خواهد شد
بازه زمانی اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان کی خواهد بود؟
قانون جهش تولید در خودش تعدادی دستورالعمل و آیین‌نامه دارد که دولت باید آن را تصویب کند و یک بازه سه‌ماهه نیز زمان می‌برد. نکته مهم بحث اجرای قانون است. در این قانون مزایا و تسهیل‌گری‌های بالایی برای تولید دانش‌بنیان‌ها دیده‌ایم؛ به‌طور مثال تاکید کرده‌ایم که اگر محصولی ارزبری بیش از یک میلیون دلار دارد و دستگاه‌های دولتی آن را خرید می‌کنند، باید در سامانه‌ای اعلام کنند و اگر شرکت‌های دانش‌بنیان اعلام آمادگی برای ساخت داخلی آن را داشتند و شورای تولید و نظارت بر فعالیت دانش‌بنیان‌ها آن را تایید کرد، دستگاه دولتی اجازه خرید خارجی و اختصاص ارز را ندارد که این جریان، موجب ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی می‌شود. از این جنس موارد تسهیل‌گری در قانون وجود دارد و مطالبات شرکت‌های دانش‌بنیان برای اجرایی‌شدن هرچه زودتر قانون نیز به دلیل این جنس تسهیل‌گری‌هاست. امیدواریم که پس از تدوین آیین‌نامه و شیوه‌نامه در 6 ماهه دوم سال شاهد اجرایی‌شدن و نتیجه این قانون باشیم.
اصلاح قانون جهش تولید دانش‌بنیان جهت تامین نظر شورای نگهبان
روز گذشته، طرح جهش تولید دانش‌بنیان اصلاح شد، ایرادات شورای نگهبان به این قانون در مجلس چه بود؟
شورای نگهبان حدود 12 یا 13 اشکال به قانون گرفته بودند که رفع ایراد کردیم؛ نخست آنکه سه جا درخصوص صندوق توسعه ملی نکاتی را بیان کرده بودیم که مورد اصلاح قرار گرفت؛ ازجمله اینکه به صندوق نوآوری و شکوفایی عاملیت داده بودیم که بخشی از منابع صندوق توسعه از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی بیاید و همچنین 20درصد از منابع صندوق توسعه ملی که به صنایع مختلف و تولید کمک می‌کند، در حوزه دانش‌بنیان هزینه شود؛ اشکالی که شورای نگهبان گرفته بود، این بود که چون این موضوع اصلاح اساسنامه صندوق را می‌خواست و اصلاح اساسنامه نیز با قوانین عادی مجلس امکان نداشته و مسیر خود را دارد، بنابراین مورد بحث قرار گرفت که اصلاح شد. اصلاح آن نیز به این شکل بود که برای کسب عاملیت صندوق توسعه ملی پس از تصویب هیات‌امنای صندوق توسعه باشد تا اشکال شورای نگهبان نیز در این‌خصوص حل شود. همچنین بند دیگری در حوزه اختیارات پارک‌های علم‌وفناوری بود و می‌خواستیم امتیازات و بهره‌مندی‌های مناطق ویژه اقتصادی را هم مشمول آن کنیم که شورا نسبت به آن ایراد گرفت و این بند حذف شد. چند ایراد جزئی دیگر نیز همچون اصلاح عبارات یا حذف برخی کلمات بود که برطرف شد. امیدواریم در جلسه این هفته یا هفته آینده تصویب نهایی قانون انجام شود و با طی‌کردن مراحل قانونی توسط رئیس مجلس ابلاغ نهایی آن صورت بگیرد.
لزوم توجه ویژه دستگاه‌های دولتی به افزایش فعالیت‌های دانش‌بنیان کشاورزی در سال 1401
حوزه کشاورزی و امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی است که مقام‌معظم‌رهبری بارها در بیانات خود به آن توجه داشته و درخصوص افزایش فعالیت به‌ویژه دانش‌بنیان در این حوزه تاکید کردند. اقدام فراکسیون درخصوص حمایت از فعالان و افزایش فعالیت در این حوزه چیست؟
در حوزه امنیت غذایی و کشاورزی هم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیتی در کشور که مقام‌معظم‌رهبری نیز برآن تاکید ویژه‌ای داشتند، جلسه‌ای را با فعالان حوزه دانش‌بنیان و وزیر جهاد کشاورزی برگزار کردیم تا اهمیت این حوزه را بالا برده و از توجه به آن سخن بگوییم؛ چراکه در سال جاری نیز باید توجه ویژه‌ای به حوزه کشاورزی و امنیت غذایی شود. وزیر جهاد کشاورزی نیز دستورالعمل نوزده‌بندی را تدوین کرده است تا فعالیت‌های دانش‌بنیان در این حوزه افزایش پیدا کند. یکی از اقداماتی که قرار است در این زمینه اجرایی شود، دریافت بیمه برای محصولات کشاورزی است. در تلاش هستیم تا این دستورالعمل نوزده‌بندی را در مجلس به نتیجه برسانیم. البته آنچه اهمیت دارد، این است که سایر بخش‌های دولت نیز توجه ویژه‌ای به دانش‌بنیان‌شدن حوزه کشاورزی داشته باشند. در بسیاری از حوزه‌ها پیشرفت‌های خوبی از لحاظ فعالیت‌های دانش‌بنیانی داشتیم، اما در حوزه کشاورزی روند پیشرفت خوبی نداشتیم و باید توجه خود را در سال جاری به این سمت معطوف کنیم.
برگزاری نشست فعالان حوزه دانش‌بنیان با مسئولان؛ موجب شناخت نیازها و هم‌افزایی میان آنها خواهد شد
فراکسیون اقتصادی دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی درخصوص برطرف‌شدن چالش‌های فعالان این حوزه و پیگیری مطالبات آنها چه اقداماتی انجام می‌دهد؟
فراکسیون در تلاش است ماهانه جلساتی را با حضور فعالان این حوزه، بخش خصوصی و مسئولان دولتی و حاکمیتی برگزار کند تا اثرگذاری‌های بیشتری از مطالبات و بیان دغدغه‌های شرکت‌ها صورت بگیرد. هدف از برگزاری این نشست‌ها، شناخت نیازها و هم‌افزایی میان بازیگران کلیدی زیست‌بوم فناوری و نوآوری است. برگزاری این جلسات از این حیث اهمیت دارد که مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس پای صحبت بخش خصوصی و فعالان این حوزه می‌نشینند و از نزدیک با آنها صحبت می‌کنند. به‌طور مثال در نخستین دیدار فعالان این عرصه گلایه‌هایی درخصوص افزایش 57 درصدی حقوق و دستمزد در سال جدید بود که موجب می‌شد مدیران شرکت‌ها نتوانند از پس هزینه‌های تولید بربیایند و به مشکل بربخورند. وقتی مسئولان دولتی و حکمرانان کشور در این نشست‌ها حاضر می‌شوند، باید از نزدیک مشکلات این شرکت‌ها دانش‌بنیان و خلاق را بشناسند که این اتفاق در تصمیم‌گیری‌هایشان تاثیرگذار خواهد بود. اینکه اگر می‌خواهند کار نظارتی انجام بدهند، باید در چه حوزه‌ای باشد یا اگر فردایی بحث افزایش حقوق و دستمزد مطرح شد، باید چه اقداماتی در چه زمینه‌هایی صورت بگیرد؟ مقام‌معظم‌رهبری نیز در دیدار دو هفته گذشته توصیه‌ای به مسئولان داشتند و آن دیدارهای مردمی و سفرهای استانی بود. از آنجایی که این نشست نیز چنین کارکرد ویژه‌ای دارد، بنا داریم به‌صورت ماهانه جلسات اینچنینی را از طریق فراکسیون برگزار کنیم و هر نشست را نیز به تناسب فعالان بخش خصوصی، مسئولان مربوطه و نمایندگان مجلس و سایر ارکان برگزار کنیم.
نخستین جلسه فعالان دانش‌بنیان، روسای پارک علم و فناوری، صندوق‌های پژوهش و فناوری، نمایندگان مجلس عضو فراکسیون و همچنین مسئولان دولتی به‌عنوان اجزای مهم و موثر زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان 24 فروردین در نمایشگاه بین‌المللی برگزار شد. در تلاش هستیم به سمت خروجی‌محورشدن حرکت کنیم تا بتوانیم برای چالش‌های ارائه‌شده راه‌حل‌های کاربردی پیدا کرده و جلسات بعدی را بر محور برطرف‌شدن برخی چالش‌ها و تاثیرگذاری از آنها برگزار کنیم.