نادیا آهنجان، خبرنگار: براساس آمار و اطلاعات سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، تعداد شهرک‌های صنعتی مصوب کشور تا پایان آذرماه سال1400 به 1030نقطه رسیده که 841مورد از آنها درحال بهره‌بردای است. آن‌طور که علی رسولیان، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران می‌گوید، دولت طی یک‌سال اخیر 2067واحد راکد را احیا کرده و درحال احیای 3300واحد نیمه‌فعال است.

تلاش بر احیای تولید در شهرک‌های صنعتی
نقش‌آفرینی ضعیف شهرک‌های صنعتی در رونق اشتغال، مساله جدی بسیاری از کارشناسان اقتصادی بوده و همواره این سوال مطرح می‌شد که چرا با وجود پتانسیل بالای ایران و مشاهده تجربه خوب دیگر کشورها توجه جدی به عملکرد و بازدهی این شهرک‌ها وجود ندارد. در روز‌های انتهایی سال99 سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، تعداد شاغلان در این شهرک‌ها را عددی نزدیک به 935هزار نفر اعلام کرد. علی رسولیان، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در جدید‌ترین آمارهای این سازمان اعلام کرد: «براساس آخرین آمار در سطح کشور 1030شهرک و ناحیه صنعتی و منطقه ویژه مصوب و تعدادی نواحی و شهرک‌های صنعتی وجود دارد. همچنین 503شهرک صنعتی و 334ناحیه صنعتی کوچک و درمجموع 841شهرک و ناحیه صنعتی در کشور عمدتا در مناطق محروم فعال هستند. 6منطقه ویژه اقتصادی نیز تحت مسئولیت وزارت صمت به فعالیت می‌پردازند. درحال حاضر بیش از 48500واحد صنعتی و تولیدی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور فعال است و حدود یک‌میلیون نفر نیز به‌صورت مستقیم در این نواحی و در شهرک‌های مختلف مشغول به‌کار هستند. در سال گذشته حدود 7400طرح اقتصادی، متقاضی فعالیت در شهرک‌های صنعتی کشور بودند که بیش از 5هزار و 300طرح در دولت سیزدهم منعقد شدند و برای سال جاری نیز دولت در تلاش برای انعقاد 7هزار قرارداد حق بهره‌برداری در نواحی صنعتی کشور است. در 7400طرح مذکور، در راستای افزایش تولید بیش از 3500قطعه زمین در حدود 350هکتار به فعالان اقتصادی تخصیص داده شد که از این میزان 2400قطعه تنها در دولت سیزدهم به فعالان واگذار شده است.»

2 هزار واحد احیا شد
بنابر موارد ذکرشده، شهرک‌های صنعتی یکی از مهم‌ترین راهکار‌های کشور‌های توسعه‌یافته درجهت تقویت تولید داخلی و رونق اشتغال به‌ویژه از طریق بنگاه‌های کوچک و خرد شناخته می‌شوند. با نگاهی به رویکرد کشور‌های مختلف از چین و هند گرفته تا ویتنام و امارات می‌توان دریافت که بازدهی مناسب شهرک‌های صنعتی مستلزم سرمایه‌گذاری‌های ساختارمند، اصولی و بلندمدت بر این صنعت است؛ امری که متاسفانه در ایران به آن کمتر توجهی می‌شود. علی رسولیان در این خصوص گفت: «پایش واحد‌های غیرفعال از دیگر عملکردهای وزارت صمت دولت سیزدهم به‌شمار می‌آید. بیش از 17هزار و 792واحد مورد بررسی قرار گرفت و درمجموع بیش از 12هزار واحد راکد در شهرک‌ها و بیرون از شهرک‌ها شناسایی شدند که از این تعداد 2067واحد راکد احیا شدند و به تولید بازگشتند که نسبت به سال99 رشد 40درصدی داشت (1320واحد در دولت سیزدهم و 747واحد در دولت دوازدهم) در نتیجه واحد‌های راکد کشور 15درصد کاهش پیدا کردند. از این میزان 1600واحد در داخل شهرک‌ها و بیش از 450واحد در خارج از شهرک‌ها مستقر بودند. از محل احیای واحدهای راکد 36هزار شغل جدید ایجاد شد و در سال1401 نیز احیای 2000واحد راکد دیگر در دستورکار قرار گرفت. همچنین در سال1400 حدود 7هزار هکتار زمین برای فعالان اقتصادی و شهروندها اضافه شد که نسبت به سال99 رشدی 288درصدی داشت.»

2/5 میلیارد دلار صادرات از شهرک‌های صنعتی
علی رسولیان در اسفندماه سال99 در مصاحبه با «فرهیختگان» درخصوص سرمایه‌گذاری خارجی و صادرات صنایع اعلام کرد: «درحال حاضر 231سرمایه‌گذار خارجی با اشتغال 18هزار و 660نفر و سرمایه‌گذاری 3/1میلیارد دلار در سطح شهرک‌ها و نواحی صنعتی فعالیت می‌کنند. همچنین این سازمان و شرکت‌های استانی تابعه از طریق حمایت از 22شرکت مدیریت صادرات و شناسایی 72کنسرسیوم صادراتی و فعالیت 1060واحد صنعتی صادراتی در سطح شهرک‌ها و نواحی صنعتی در صادرات محصولات صنعتی نقش مهمی ایفا می‌کنند. تاکنون میزان صادرات واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی حدود 14/4 میلیارد دلار بوده و این میزان از طریق اجرای برنامه‌های حمایتی از قبیل برگزاری نمایشگاه‌های خارجی، توسعه کنسرسیوم‌های صادراتی و شناسایی بازارهای مستعد بین‌المللی برای SMEهای کشور، درحال افزایش است.» با این حال رسولیان در اظهارات اخیر خود گفت: «درخصوص احداث شهرک‌های مشترک با کشور‌های خارجی تفاهمنامه اولیه با ارمنستان و عراق امضا شد و این سازمان درحال رایزنی با برخی کشور‌ها برای تحقق این موضوع است، اما قانون مشخصی درمورد فعالیت شهرک‌های مشترک وجود ندارد.» همچنین معاون وزیر صمت درمورد میزان صادرات شهرک‌های صنعتی افزود: «آمار دقیقی از میزان صادرات نداریم؛ چراکه گمرک گزارش کالا می‌دهد اما براساس اطلاعاتی که از صنایع کوچک گرفتیم، مشخص شد که سال گذشته 2/5 میلیارد دلار صادرات از این صنایع انجام شده است.»

فسخ و کاهش عقود و طرح‌ها برای تولید و کمک به اقتصاد
از لحاظ سابقه تاریخی، اولین‌بار در سال۱۳۸۷ تجربه تهیه برنامه استراتژیک توسط معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وقت وجود داشت. در گزارش سند راهبردی مذکور، راهبردها با افق ۲۰ساله پیش‌بینی شده بود اما این سازمان نسبت به تشکیل جلسات با اندیشکده‌ها و مراکز مطالعاتی مختلف برای تجدیدنظر در استراتژی‌ها اقدام کرد و درنهایت سعی در رشدی سریع‌تر داشت. رسولیان رئیس شهرک‌های صنعتی اخیرا اعلام کرده است: «در سال1400، با رشد 13درصدی نسبت به سال قبل بیش از 2880معدن جدید در نواحی صنعتی کشور به بهره‌برداری رسید که بیش از 760واحد آن در دولت سیزدهم رقم خورد. در سال گذشته با رشد حدود 300درصدی نسبت به سال قبل خود، حدود 7هزار هکتار زمین به شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور اضافه شد. همچنین قرارداد برخی از اراضی‌ای که در شهرک‌ها و نواحی صنعتی واگذار شدند به‌دلیل به بهره‌برداری نرساندن و عدم تولید توسط دولت فسخ شد و دولت سیزدهم پس از نظارت و کنترل و فسخ 1900هکتار از این اراضی، 770هکتار از آن را پس گرفت و دراختیار فعالان اقتصادی قرار داد. به‌واسطه تامین مالی، اعمال فشار و کمک‌های انجام‌شده، طرح‌هایی که در مرحله تخصیص زمین بودند نیز نسبت به سال گذشته خود 7درصد کاهش یافتند. اراضی‌ای که در مرحله دیوارکشی بودند حدود 22درصد و اراضی‌ای که در مرحله نصب ماشین‌آلات هستند بیش از 30درصد رشد داشتند و درحال حاضر 4168طرح صنعتی در این مرحله‌اند.»

تامین زیرساخت‌ها در شهرک‌های صنعتی سرعت گرفت
رسولیان در سال99 گفته بود مهم‌ترین مانع توسعه شهرک‌ها و نواحی صنعتی، عدم تخصیص منابع پیش‌بینی‌شده در قوانین است؛ از قبیل عدم اجرای ماده«۸۱» قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم‌بخشی از مقررات مالی دولت ماده«۲» برای تامین امکانات زیربنایی در شهرک‌ها و نواحی صنعتی توسط وزارتخانه‌های نیرو، نفت و ارتباطات و فناوری اطلاعات و همچنین ماده«۵۴» قانون احکام دائمی برنامه پنجم توسعه که در راستای حمایت از استقرار صنایع در شهرک‌ها و نواحی صنعتی و رقابت‌پذیری تولیدات صنعتی و معدنی به دولت اجازه داده است درقالب بودجه‌های سنواتی، کمک‌های لازم را به شهرک‌ها و نواحی صنعتی دولتی و غیردولتی، به‌ویژه در امور تامین راه، آب، برق، گاز و تلفن تا ورودی واحدهای مستقر در این شهرک‌ها انجام دهد. این وعده تا حدودی محقق شد و معاون وزیر اعلام کرد: «با واگذاری برنامه تغییر زیرساخت‌ها و تامین آب صنعت به سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، کل منابع آبی چه در سطح کشور چه در محل تصفیه‌خانه‌ها، چه در محل انتقال آب، چه از محل طرح‌های تعادل‌بخشی و صرفه‌جویی شناسایی شد و با اقدامات انجام‌شده در سال1400 حدود 740لیتر بر ثانیه زیرسازی شد. همچنین آب 58درصد از شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور تامین و همچنین حدود 1200لیتر بر ثانیه پساب مهیا شد. البته در سال گذشته 176هزار مترمکعب برای تامین آب پساب حاصل از صنعت برای تصفیه‌خانه‌ها ایجاد شد اما آنچه وارد شهرک‌ها شد 35هزار مترمکعب بود. درخصوص تامین برق نیز سال گذشته با رشدی 104درصدی، 850مگاوات برق برای شهرک‌ها و نواحی تامین شد همچنین برنامه‌ریزی‌ها بر آن است که در پست‌های برق و با همکاری وزارت صمت و وزارت نیرو 66پست برای تامین برق شهرک‌ها فراهم شود که از این طریق نیز 2500مگاوات برق برای شهرک‌ها تامین خواهد شد. همچنین وزارت صمت طرحی را برای فعالان اقتصادی در نظر گرفته است که برحسب آن فعالان اقتصادی می‌توانند برای خود تامینی وارد کار شوند و براساس بودجه برای هر مگاوات 100متر زمین رایگان دریافت کنند.»

داخلی‌سازی 90 نیاز بنگاه‌ها توسط دانش‌بنیان‌ها
علی رسولیان، مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در راستای برنامه‌های حمایتی این سازمان برای صنایع گفت: «درحال حاضر 62شهرک بخش خصوصی در کشور وجود دارد که 52شهرک تخصصی است و 10شهرک فناوری و ویژه دانش‌بنیان‌هاست. سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، مسئول تمام فرآیند‌های زیرساخت شهرک‌های خصوصی است و سیاست سازمان واگذاری شهرک‌ها است. از هزار و 500شرکت مستعد، 700واحد دانش‌بنیان هستند که از این تعداد 60واحد در سال گذشته دانش‌بنیان شده بود. بنگاه‌های اقتصادی 1600نیاز فناورانه دارند که از این تعداد 90نیاز داخلی را شرکت‌های دانش‌بنیان تامین می‌کنند و دیگر از خارج از کشور وارد نمی‌شوند. طی بررسی‌ها، امتیازات ویژه‌ای برای این‌دست شرکت‌ها در نظر گرفته شده ازجمله پرداخت بخش زیادی از هزینه‌های حضور در نمایشگاه‌ها و انعقاد قرارداد و معافیت از مزایده در واگذاری زمین با اقساط طولانی که تاکنون 48هکتار زمین نیز با شرایط ویژه دراختیار آنها قرار گرفته است.» وی درمورد شهرک‌های خورشیدی نیز گفت: «ما بخش کوچکی از این پازل هستیم. تفاهمنامه‌ای با وزارت نیرو تدوین شد تا فرآیند کارها سریع‌تر انجام شود. در این هفته با مصوبه‌ای که از دولت گرفتیم یک شهرک خورشیدی در قزوین مصوب کردیم که دنبال گسترش این مساله هستیم اما به هر حال مسئولیت اصلی با وزارت نیرو است.»

هدف‌گذاری برای احیای 3300 واحد نیمه‌فعال
یکی از برنامه‌های مهم سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، انجام حمایت‌های همه‌جانبه از صنایع ایجادشده در سطح شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور و تعریف و اجرای مشوق‌ها برای SMEها است. این سازمان از طریق تدوین برنامه‌های حمایتی و بسته حمایت ویژه از صنایع کوچک و متوسط مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور در تلاش است تسهیلگر، توسعه‌دهنده و شتاب‌دهنده فعالیت‌ها و تولیدات واحدهای صنعتی باشد. رسولیان در این خصوص گفت: «افزایش ظرفیت تولید در سال جدید در دستورکار وزارت صمت قرار گرفت و در راستای آن بیش از 1430کارگاه در سطح کشور برای واحدهای کوچک و متوسط ایجاد شد. برنامه‌ریزی‌ها بر آن بود واحد‌هایی که با کمتر از 50درصد ظرفیت خود کار می‌کنند فعال شوند و در این رابطه 3300واحد هدف‌گذاری شدند. همچنین درخصوص حمایت از واحدهای صنعتی در برابر هزینه‌های مربوط به حقوق کارگران بسته‌ای در این مورد در وزارت صمت در دست پیگیری قرار گرفت تا آسیب وارده به واحدهای کوچک و متوسط کمتر شود. هرچند در شهرک‌ها و نواحی صنعتی همچون قم و قزوین با کمبود نیروی کار مواجه هستیم و برای این مورد 11محور شناسایی شده است که یکی از آنها فراهم‌کردن زمینه اسکان برای فعالان واحد‌ها درکنار شهرک‌ها است و وزارت صمت در این خصوص با وزارت راه‌وشهرسازی تفاهمنامه امضا کرده است و 350هزار نفر از فعالان واحدها برای اسکان شناسایی شده‌اند.»