عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: «صدام هنگام آغاز جنگ نزدیک ایلام یک مصاحبه کرد و بعد گفت مصاحبه بعدی را در تهران انجام می‌دهم اما دیدید به چه سرنوشتی دچار شد در جنگ و بعد از جنگ. در فتح‌المبین صدام شانس آورد، نزدیک بود توسط بچه‌های سپاه دستگیر شود. اگر نیم ساعت زودتر رسیده بودند دستگیر می‌شد ولی شانس آورد و در رفت.» این بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان نظام در ماه رمضان امسال است که در فضای مجازی بازنشر داشته است و به همین بهانه نام عملیات غرورآفرین فتح‌المبین بر سر زبان‌ها افتاد. عملیاتی که پیروزی قاطع ما را در پی داشت. در اولین روز‌های جنگ، دشمن تا پشت رودخانه کرخه جلو آمده بود و بعثی‌ها در حاشیه کرخه که مشرف بر شهر شوش و جاده اندیمشک- اهواز بود مستقر شدند. حضور مردان‌رزم کشورمان در این جبهه، با شکل‌گیری خط دفاعی و اجرای عملیاتی تحت عنوان امام مهدی(عج) در سال ۱۳۶۰، مقدمه اجرای عملیات فتح‌المبین شد. عملیات فتح‌المبین به‌عنوان فتح‌الفتوح رزمندگان اسلام که شروع آن با استخاره به قرآن و الهام از آیه شریفه «إنا فتحنا لک فتحا مبیناً» بود، در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد دوم فروردین ماه ۱۳۶۱ آغاز شد. این عملیات به استعداد یکصد گردان از سپاه و ۳۵ گردان از ارتش درمقابل ۱۷۰ گردان از ارتش عراق درحالی‌که دشمن همچنان در منطقه گسترده فکه، شوش، عین‌خوش، چزابه و مناطق دیگری از جنوب صف‌آرایی کرده بود، در چهار مرحله طرح‌ریزی شده بود. نیروهای خودی در قالب چهار قرارگاه عملیاتی سازماندهی شده و از چهار محور شوش، رودخانه کرخه، کوه میشداغ، در جاده اهواز- اندیمشک و غرب دزفول حمله را شروع کردند. در این عملیات شهیدان، حسین خرازی، فرمانده لشکر ۱۴ امام‌حسین(ع) و محسن وزوایی از لشکر ۲۷ حضرت رسول(ص) در شکست عراقی‌ها در محور رقابیه بیشترین نقش را به عهده داشتند. در گزارش پیش‌رو به سراغ برخی از کتاب‌هایی رفتیم که به تشریح این عملیات مهم پرداختند.
از خونین‌شهر تا خرمشهر
در جلد اول از مجموعه «سیری در جنگ ایران و عراق» وقایع سیاسی نظامی جنگ از زمینه‌سازی هجوم عراق تا آزادسازی خرمشهر بررسی و ارزیابی می‌شود. کتاب شامل سه فصل است. در فصل اول که «از اشغال تا آزادسازی» عنوان گرفته این مباحث به چشم می‌خورد: «زمینه‌های شکل‌گیری تهاجم عراق و اهداف آن، چگونگی اشغال خرمشهر، علل توقف دشمن، وضعیت سیاسی- نظامی کشور در دوران اشغال، چگونگی روند آزادسازی مناطق اشغالی، مرور چند عملیات سپاه اسلام، فعالیت‌های ضدانقلاب داخلی و دشمنان خارجی در فاصله زمانی بین دو عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس. فصل دوم تحت عنوان «آزادسازی »درواقع گزارشی است از عملیات بیت‌المقدس که منجر به آزادسازی خرمشهر شد. در این فصل از ویژگی‌های منطقه عملیاتی بیت‌المقدس، برنامه‌ریزی‌های مکان عملیات، پشتیبانی عملیات و بالاخره شرح عوامل چهارگانه عملیات سخن رفته است. در فصل سوم با عنوان «بازتاب پیروزی»، نتایج حاصل از پیروزی عملیات بیت‌المقدس و آزادی خرمشهر بررسی شده است. کتاب با نقشه‌هایی از منطقه عملیاتی خرمشهر در مراحل مختلف و نقشه‌هایی از عملیات دیگر همراه است. »
لشکر 9 نفره
در این کتاب، شرح حال از خودگذشتگی‌ها و شجاعت‌ها و رنج‌های ده‌ها تن از فرزندان ارتش را در غرورانگیزترین عملیات‌های دوران جنگ، یعنی عملیات فتح‌المبین می‌خوانید. متجاوزان بعثی در این عملیات گسترده‌ترین ضربه را از رزمندگان اسلام متحمل شدند، به‌گونه‌ای که بعد از آن با ارسال پیام‌ها و اعزام واسطه‌هایی در صدد بیرون آمدن از باتلاقی شدند که خود، آن را به‌وجود آورده بودند. این نوشته، خاطرات 32 نفر از فرماندهان شجاع ارتش است که در جریان عملیات فتح المبین تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر عملیات داشتند. در این اثر سعی شده است تا به دور از هرگونه اغراق و با صداقت و صمیمیت، جنبه‌ای از تجربه جوانان و رزمندگان دوران دفاع مقدس در اختیار نسل کنونی به‌خصوص جوانانی قرار بگیرد که تشنه درک حقیقت‌های تاریخ انقلابند. این اثر، تصویر حزن‌انگیز شهرهای مظلوم شوش و دزفول، در اوج تجاوزهای بعثی‌هاست. تصویر شهرهای خالی از جمعیت، کوچه‌های متروک، بمب‌هایی که از هر گوشه‌ای منفجر می‌شدند. مقدمات عملیات فتح‌المبین و مجاهدت‌های لشکر ۲۱ حمزه و نیز لشکر ۷۷، از خلال این کتاب به خوبی نمودار است.
از ری تا شام
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس کتاب تاریخ شفاهی سردار شهید مدافع حرم احمد غلامی را با عنوان «از ری تا شام» به کوشش «علی مژدهی» در ۵۳۶ صفحه به چاپ رسانده است. این اثر تاریخ شفاهی دفاع مقدس روایت سردار احمد غلامی است، جانشین تیپ ۱۰ سیدالشهدا(ع) و فرمانده تیپ ۱۱۰ خاتم‌الانبیا(ص) در دوران دفاع مقدس است. سردار شهید غلامی در این کتاب جنگ را از منظر خود و آن‌گونه که درک کرده روایت کرده است. درواقع این کتاب مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، تجربه‌ها و البته قضاوت‌های شخصی اوست.
«از ری تا شام» نتیجه ۱۸ جلسه گفت‌وگو مرحوم علی مژدهی با سردار شهید غلامی، کتاب «تاریخ شفاهی سردار احمد غلامی» است که این گفت‌وگوها از ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴آغاز شده و تا اول اردیبهشت ۱۳۹۵ ادامه یافته است. در این کتاب درخصوص زندگی و فعالیت‌های احمد غلامی از تولد تا قبل از انتصاب او به فرماندهی تیپ ۱۱۰ خاتم‌الانبیا(ص) گفت‌وگو شده است. تاریخ شفاهی سردار غلامی با فوت ناگهانی علی مژدهی و شهادت سردار غلامی در جبهه سوریه ناتمام مانده است.
متن کتاب ساده و روان است و در ابتدای هر جلسه چکیده مطالب بیان‌شده که برای خواننده مشخص می‌کند قرار است در این فصل چه موضوعاتی را مطالعه کند. همچنین در پایان هر فصل ضمیمه‌های مربوط به آن نیز آورده شده است. در بخش پایانی تصاویر و اسناد مربوط به دوره فرماندهی تیپ ۱۱۰، دوران پس از جنگ تحمیلی و حضور سردار شهید غلامی در عرصه نبرد با داعش در عراق و سوریه، همچنین تعدادی عکس و اسناد دیگر مربوط به دوره‌های مختلف زندگی ایشان، در ضمیمه کتاب آورده شده است. علاوه‌بر این در کنار این تصاویر، چند دلنوشته از ایشان گنجانده شده است که ضمن بازنمایی تصویری از شخصیت این شهید بزرگوار، گوشه‌هایی از اندیشه او را در مواجهه با دنیایی که در آن می‌زیسته است، نشان دهد. این شهید همواره از همرزمان و دوستان شهیدش با حسرت یاد می‌کرد و پیوستن به آنان آرزوی همیشگی‌اش بود که درنهایت نیز این آرزو تحقق یافت.
در مسیر پیروزی
کتاب «در مسیر پیروزی» نوشته امیر رزاق‌زاده، اولین جلد از مجموعه تاریخ شفاهی دفاع مقدس است که در انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به چاپ رسیده است. این مجموعه شامل مصاحبه با فرماندهان جنگ، رزمندگان و مسئولان مختلف واحدهای سپاه پاسداران است. تاریخ شفاهی فرماندهان یکی از مهم‌ترین منابع برای تاریخنگاری دوران دفاع مقدس و آگاهی جامعه از چیستی، چرایی و چگونگی این رویداد مهم تاریخ معاصر ایران به‌‌شمار میرود. درواقع فرماندهان سطوح مختلف بودندکه در هشت سال دفاع مقدس، برای آزادسازی سرزمین‌های ایران و استیفای حقوق مردم، با تکیه بر توانمندیها و نیروهای خودی، عملیات‌های بزرگی را طراحی و اجرا کردند. توانمندیهایی که در این دوران ظهور و بروز کرد، در پیشینه تاریخی این کشور کمتر به چشم می‌خورد. ایران در آینده میتواند با اتکا به تجربه و مکتب دفاعی دوران دفاع مقدس و همچنین دستاوردهای علمی خود در زمینه نظامی، پیشرفت فزاینده‌ای داشته باشد و در محیط پیرامونی‌اش نقش موثری ایفا کند. کتاب پیش‌رو گوشه‌ای از تاریخ و وقایع دوران دفاع مقدس به روایت سردار، مرتضی قربانی است.
کتاب از سنندج تا خرمشهر
کتاب «از سنندج تا خرمشهر» که به کوشش حسین اردستانی منتشر شده است گوشه‌ای از تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت فرمانده رحیم صفوی است. این اثر یکی از کتاب‌های مجموعه تاریخ شفاهی دفاع مقدس است که در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس تهیه و تدوین شده است. این مجموعه شامل مصاحبه با فرماندهان جنگ، رزمندگان و مسئولان مختلف واحدهای سپاه پاسداران است. تاریخ شفاهی فرماندهان، یکی از مهم‌ترین منابع دفاع مقدس برای تاریخنگاری وآگاهی جامعه از چیستی، چرایی و چگونگی این رویداد مهم تاریخ معاصر ایران بهشمارمیرود، زیرا فرماندهان سطوح مختلف عملیاتها را طراحی، برنامهریزی و اجرا میکردند. آنهادر جنگ هشت ساله برای آزادسازی سرزمین‌های ایران و استیفای حقوق ملت و انقلاب، با تکیه بر توانمندیهای خودی، بر ضددشمن بعثی نبردهای بزرگی انجام دادند که در پیشینه تاریخی این ملت چنین توانمندیهایی کمتر به چشم می‌خورد. ایران در آینده میتواند با اتکا به تجربه و دستاوردهای علمی و مکتب دفاعی دوران دفاع مقدس، زندگی بالنده‌ای داشته باشد و در محیط پیرامونی خود نقش موثری ایفا کند. کتاب از سنندج تا خرمشهر تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت یحیی(رحیم) صفوی؛ جلد اول است.
دزفول، شوش، اندیمشک در جنگ
این کتاب، هشتمین جلد از مجموعه اطلس راهنماست که در آن وقایع منطقه غرب رودخانه کرخه در جریان هجوم ارتش عراق و همچنین آثاری که اشغال این منطقه بر شرق رودخانه کرخه ازجمله بر شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک و دیگر نقاط استراتژیک این منطقه داشت بررسی شده، نیز تلاش‌ها و عملیات‌هایی نظیر عملیات فتح‌المبین که برای آزادسازی این منطقه انجام گرفت. بر این اساس، ضمن بیان موقعیت جغرافیایی دزفول، شوش، و اندیمشک، نخست، اقدامات ارتش عراق و عوامل آن در این منطقه قبل از شروع جنگ بررسی شده و سپس حوادث جنگ از آغاز هجوم ارتش عراق تا توقف آن در غرب کرخه آورده شده است. در ادامه، مطالبی در باب وقایع دوره اشغال و نیز کسب آمادگی قوای نظامی ایران برای بیرون راندن دشمن از خاک خویش بازگو شده و در پایان حماسه رزمندگان در عملیات فتح‌المبین گزارش شده که به آزادسازی منطقه اشغالی غرب کرخه انجامید.
معبد زیرزمینی
«معبد زیرزمینی» داستان تلاش جوانی برای یافتن شخصیت واقعی خود در دل خاک است. الیاس، جوان سرخورده و تنهایی است که تلاش می‌کند نظر دیگران را نسبت به خود تغییر دهد. او از توسری‌های دایی به ستوه آمده و تبدیل به جوانی منزوی و تنها شده. توجه زیاد مادر درمقابل دیگران غرورش را شکسته و حالا به‌دنبال راهی است تا به همه ثابت کند بچه‌ننه نیست و جَنَم دارد.
الیاس به‌دنبال راهی می‌گردد تا اینکه «حاج‌غلام‌حسین» مقنی از قم به روستای محل سکونت الیاس می‌آید و دنیای تازه‌ای را به او نشان می‌دهد؛ دنیایی که شجاعت و شهامت لازمه ورود به آن است. آشنایی با «حاج‌غلام‌حسین» اتفاق‌های تازه و غیرقابل پیش‌بینی‌ای را در زندگی الیاس رقم می‌زند. میرابوطالبی، نویسنده این کتاب می‌گوید: «مصاحبه‌های این کتاب که در قالب داستانی نوشته‌ام، در دو مرحله انجام شد. مرحله اول با تعدادی از مقنی‌هایی که در حفر کانال حضور داشتند و ساکن رکن‌آباد یزد هستند، مصاحبه شد. آنها ماجرا را از دیدگاه خودشان تعریف کردند. در مرحله بعد با امیر آرام، سرتیپ‌دوم نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران که کانال مستقیما زیر نظر ایشان حفر شده است، مصاحبه شد. جمع‌آوری اطلاعات دیگر هم از منابع مکتوبی که درمورد عملیات فتح‌المبین نوشته شده بود، صورت گرفت.»
همپای صاعقه
«همپای صاعقه» نام اثری از نویسندگان، حسین بهزاد و گل‌علی بابایی با موضوع دفاع‌مقدس و جلد اول از مجموعه‌ای به‌نام حماسه۲۷ است. این کتاب راوی سرگذشت پرماجرای کار و پیکار جوانمردان راستین گرد آمده در زیر درفش سبزفام لشکر مقدس حضرت‌محمدرسول‌الله(ص) است، لشکری که از دوران دفاع‌مقدس و در مجموعه عملیات مهمی چون بدر و بیت‌المقدس و والفجر۸ جانفشانی کرد تا اینکه در سال۱۹۸۲ میلادی عازم کرانه‌های مه‌گرفته لبنان شد. جلد اول این مجموعه با نام «همپای صاعقه» مشتمل است بر: نگاهی گذرا به حوادث و اتفاقات کشور در یک‌ساله اول جنگ، تغییر استراتژی دفاعی قوای انقلاب و اتخاذ تاکتیک‌ها و تجدید سازمان رزم مدافعان میهن اسلامی در پایان سال نخست جنگ و عملیات کوهستانی محمدرسول‌الله(ص). در بخشی از کتاب می‌خوانید: «در پی ضربات سهمگین وارد آمده بر لشکرهای ۱۰زرهی و یک مکانیزه دشمن طی سه مرحله نبرد فتح، عمده نیروهای شکست‌خورده ارتش متجاوز بعث، خاصه لشکر ۳زرهی، در منطقه «چِنانه» و تپه‌های استراتژیک «دو سِلَک» تجمع کردند و از آنجا دسته‌دسته به‌سمت مرز بین‌المللی «فکه-العماره» گریختند. در ساعت هفت بامداد روز شنبه هفتم فروردین۱۳۶۱، شورای فرماندهی تیپ۲۷ محمدرسول‌الله(ص) با حضور احمد متوسلیان، محمود شهبازی، محمدابراهیم همت و تنی چند از مسئولان رده‌های ستادی تیپ، در کمپ رسول‌الله(ص) تشکیل جلسه داد. مبحث عمده در این نشست فوق‌العاده، تعیین نحوه مانور گردان‌ها برای آغاز مرحله چهارم عملیات بود. در پایان جلسه، به فرمان متوسلیان مقرر شد رزمندگان تیپ۲۷ در جبهه نصر از دو محور وارد عمل شوند. در محور «امامزاده عباس-عین‌خوش»، همزمان با شروع پیش‌روی نیروهای قرارگاه عملیاتی قدس (تیپ۱۴ امام‌حسین(ع) و تیپ۸۴ خرم‌آباد ارتش) از سمت پادگان عین‌خوش به طرف سه‌راهی امامزاده عباس، گردان‌های ابوذر غفاری، مسلم‌بن‌عقیل و حمزه سیدالشهدا از تیپ۲۷ ماموریت یافتند ضمن آغاز تک از خاکریز احداث‌شده روی جاده آسفالت اندیمشک-دهلران و پاکسازی مسافت هفت‌کیلومتری حدفاصل این خاکریز تا امامزاده عباس، خود را به مواضع استقرار تانک‌های دشمن در دامنه ارتفاعات تینه رسانده، جَبَلِ تینه را آزاد کنند.»
عملیات فتح‌المبین: آزادی غرب کرخه
در کتاب عملیات فتح‌المبین که به همت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس منتشر شده است، گوشه‌ای از غیوری‌های سربازان وطن را در سال‌های هشت‌سال دفاع‌مقدس می‌خوانید. دوران هشت‌سال دفاع و مقاومت جمــهوری اسـلامی ایـران در برابـر هجوم نظامی رژیم عراق -که با ترغیب آمریکا آغاز شد و با پشـتیبانی همه قدرت‌های سیاسی، نظــامی و اقتصـادی جـهان ادامـه یـافت- از بارزترین مقاطع حیات حقیقی این مرزوبوم است. اینک که بیش از 16سال از پایان این دوره سرنوشت‌ساز تاریخ ایـران و انقـلاب اسـلامی مـی‌گذرد، تبییــن حماســه‌های عظیــم و ارزشمندی که مــردم و رزمنـدگان ایـن سـرزمین آفریدنـد، ضـرورت بیشتری پیدا کرده است. مرکز مطالعات و تحقیقات جنــگ بـا درک ایـن رسـالت تـاریخی، تلاش می‌کند با بهره‌گیری از اسناد، مــدارک و منـابع بی‌نظـیری کـه راویان و محققان این مرکز درطـول جنـگ هشـت‌سـاله جمـع‌آوری کرده‌اند، ابعاد مختلف دفاع‌مقدس را ترسیم کند. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ تاکنون مجموعــه‌های متعـددی را درباره وقایع جنگ عراق علیه ایران منتشر کرده است. ایــن مجموعـه که گزارش نبردهای اصلی رزمندگان اسلام در مقابله با ارتش عـراق و هـم‌پیمانـانش است، بـرای دسترسـی آسـان‌تر و آشـنایی بیشـتر علاقه‌مندان و محققان به وقایع این نبرد عظیم است که هــر جلـد آن بـه یکـی از عملیات‌هـای اصلـی جمـهوری اسـلامی علیـه متجـاوزان اختصاص دارد.
تیپ زرهی 37 در عملیات فتح‌المبین
کتاب تیپ37 زرهی در عملیات فتح‌المبین ازجمله کتاب‌هایی است که راجع به عملیات فتح‌المبین و آزادسازی خرمشهر نوشته شده است. این کتاب را سرتیپ2 مجید صارمی که فرمانده تیپ37 زرهی در عملیات فتح‌المبین بوده به رشته تحریر درآورده و به چگونگی شکل‌گیری و اجرای عملیات فتح‌المبین و شرکت تیپ زرهی37 در این عملیات پرداخته است.
پس از اجرای عملیات غرورآفرین ثامن‌الائمه(ع) و شرکت سرنوشت‌ساز تیپ37 زرهی در کنترل عملیاتی لشکر77 پیروز خراسان در این عملیات که منجر به انهدام نیروهای دشمن مستقر در شرق رودخانه کارون و شکست حصر آبادان شد، پدافند از ساحل شرقی رودخانه کارون به‌طول تقریبی 60کیلومتر از منطقه عمومی دارخوین تا منطقه عمومی فیاضیه در محور اهواز-آبادان به تیپ37 زرهی واگذار شد. در طرح‌ریزی عملیات فتح‌المبین و طرح تصویبی قرارگاه کربلا که نبرد فتح‌المبین را فرماندهی و هدایت می‌کرد، تیپ37 زرهی به‌عنوان احتیاط قرارگاه کربلا منظور شده بود. نیروی احتیاط را معمولا آخرین قدرت و مشت فرماندهی عنوان می‌کنند. نویسنده کتاب حاضر به‌طور ویژه اتفاقات قبل و بعد، ماموریت‌های ابلاغی و نحوه عملکرد لشکر زرهی37 در عملیات فتح‌المبین را به رشته تحریر درآورده است.
اطلس۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع‌مقدس
کتاب «اطلس لشکر41 ثارالله در 8 سال دفاع‌مقدس»، به ارائه کارنامه لشکر41 ثارالله درطول جنگ تحمیلی می‌پردازد. این کتاب متشکل از 6فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته‌های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز کرده و با اشاره به آغاز جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر41 ثارالله و اولین اعزام‌ها به پایان می‌برد. اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیات‌های کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده» آورده شده‌اند. در فصل سوم با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر1، والفجر3 و والفجر4 بررسی‌شده‌اند. عملیات‌های خیبر و والفجر8 همچنین نبردهای کربلای1 و 4 و 5 و تکمیلی کربلای5، در فصل چهارم به‌عنوان «نبردهای پیروز» مرور می‌شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیات‌های کربلای10، نصر4 و والفجر10 بررسی‌شده‌اند. سرانجام، فصل ششم کتاب با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است. این کتاب تالیف عباس میرزایی است. البته برای تهیه و انتشار این اطلس، سردارشهیدسپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و ارزنده‌ای را برعهده داشته است، به‌طوری که با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر۴۱ ثارالله، همراه با نقشه‌های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد. اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیات‌های کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم با عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده» آورده شده‌اند. همچنین در ابتدای کتاب «اطلس لشکر۴۱ ثارالله» سردار شهیدحاج‌قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.