نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: سال گذشته مذاکرات فشرده‌ای میان ایران و نمایندگان کشورهای 4+1 برای احیای برجام در جریان بود، با این حال اواخر اسفند 1400 طرف‌های مذاکره‌کننده، وین را برای وقفه‌ای نامعلوم ترک کردند. پس از آن، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران خبر داد که وقفه در مذاکرات می‌تواند موضوعات باقی‌مانده در وین را حل کند. برهمین اساس مذاکرات وین، در پایتخت طرف‌های مرتبط با برجام دنبال می‌شود، اما با وجود این، ایران همه تخم‌مرغ‌هایش را در سبد برجام نگذاشته و به موازات پیشبرد مذاکرات هسته‌ای، مذاکراتی نیز برای آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده خود انجام می‌دهد. در همین راستا بنابر اعلام نظر رسمی خبرگزاری دولت گویا ایران با مذاکرات فرابرجامی، موفق به آزادسازی هفت‌میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده خود در کره‌جنوبی شده‌ است. در تکمیل این خبر منبعی آگاه به «فرهیختگان» گفته ‌ایران نیز قرار است در ازای دسترسی به پول‌های بلوکه‌شده خود در کره سه جاسوس دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی را نیز آزاد کند. البته آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی تنها تلاش وزارت خارجه ایران برای احیای حقوق و منافع ملی به موازات برجام نبوده ‌است.
کمتر از 100 روز پس از آغاز دولت سیزدهم، خبر در دسترس قرارگرفتن بیش از 5/3 میلیارد دلار از منابع مسدود ایران در یکی از کشورها منتشر شد. بعد از این آزاد‌سازی در هفته‌های گذشته نیز شاهد دستاوردهای دیگر وزارت خارجه در زمینه دسترسی ایران به بخشی از دارایی‌ها و اموال بلوکه‌شده خود در مذاکرات فرابرجامی بوده‌ایم که یکی از آنها مربوط می‌شود به پرداخت بدهی 390میلیون پوندی انگلیس به ایران و دیگری نیز مربوط است به آزاد‌سازی هفت‌میلیارد اموال بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی طی روزهای آتی. در ادامه گزارش امروز «فرهیختگان» به بررسی فرآیند و چرایی آزاد‌سازی این اموال خواهیم پرداخت. 

1. آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در انگلیس
بیش از 30 سال بود که ایران، 530میلیون دلار از انگلستان طلب داشت. این طلب جمهوری اسلامی ایران بابت لغو قراردادهای خرید ‌تانک چیفتن (در زمان رژیم پهلوی) از سوی انگلستان است. انگلیس در گذشته پرداخت این بدهی را به مسائل دیگری گره می‌زد تا از پرداخت آن طفره رود. این بدهی مربوط به خرید تانک‌های چیفتن در سال 1350  بین وزارت دفاع انگلیس و حکومت پهلوی است که قرار بود در پی آن قرارداد 1500 تانک و خودرو زرهی به ایران تحویل داده شود، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انگلیس این قرارداد را لغو کرد و پولی را که بابت این قرارداد دریافت کرده بود به ایران پس نداد. مقامات انگلیسی هم طی چند دهه اخیر به بهانه‌های واهی گاهی رسما اعلام می‌کردند پول جمهوری اسلامی ایران را نمی‌دهند. در چنین شرایطی و با اینکه دولت سیزدهم 6 ماه بود که روی کار آمده بود، تلاش‌های بسیاری برای برگرداندن این پول‌های بلوکه شده انجام داد. درنهایت این تلاش‌ها، در تماس تلفنی امیرعبداللهیان و لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلستان که در بهمن 1400 انجام شد، بدهی لندن به ایران موردبحث قرار گرفت و امیرعبداللهیان تاکید کرد هرچه  سریع‌تر طلب ایران باید پرداخت شود. تراس نیز ابراز امیدواری کرد انگلیس در آینده‌ای نزدیک بتواند بدهی‌های خود به ایران را پرداخت کند. در راستای این مذاکره، اسفند 1400 خبر آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در انگلستان منتشر شد. چند روز پس از آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران، با پایان دوره محکومیت چهارساله‌ نازنین زاغری، جاسوس انگلیسی به همراه انوشه آشوری، جاسوس موساد نیز آزاد شد. عده‌ای آزادی این دو نفر را مرتبط با پرداخت بدهی انگلیس به ایران دانستند.
 نازنین زاغری فردی دوتابعیتی است که پیش از دستگیری توسط ایران، در قبال مسئولیت راه‌اندازی بخش ایران در یکی از موسسه‌های پوششی جاسوسی انگلیس برای اجرای دو پروژه مقدماتی و پیشرفته بودجه‌های کلانی دریافت کرده بود. او در این پروژه‌ها مسئولیت آموزش جاسوسان، تحت‌عنوان خبرنگار را برعهده داشت و در این دوره‌ها مطالبی درباره نحوه جمع‌آوری و خروج امن اطلاعات و حتی برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در زمان دستگیری احتمالی و انتقال امن اطلاعات آموزش می‌داد. برخی آموزش‌دیده‌های این دوره‌ها جمع‌آوری اطلاعات مربوط به حقوق بشر و تحریم‌ها را برعهده داشتند و بسیاری از اطلاعات احمد شهید، گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل از این طریق جمع‌آوری می‌شد و در اختیار وی قرار می‌گرفت. زاغری درنهایت در سال 95 به جرم جاسوسی دستگیر شد. آشوری هم دوتابعیتی و دارای تابعیت انگلیس است که با موساد همکاری می‌کرد و اطلاعات کلیدی بسیاری از ایران به این سرویس منتقل کرده‌ بود. به همین خاطر به 10 سال حبس بابت جاسوسی محکوم شده بود که با گذراندن چهار سال از حبس خود، ایران با نگاه انسانی و به‌خاطر شرایط سنی و جسمی او به‌طور مشروط با آزادی او موافقت کرد.
پیش از این آزادسازی‌ها، در 17 اسفند علیرضا کوهکن، کارشناس مسائل بین‌الملل درباره دریافت پول‌های بلوکه‌شده ایران و آزادسازی جاسوسان گفت‌وگویی با «فرهیختگان» داشت. در آن مصاحبه از کوهکن پرسیدیم ایران در ازای آزادی جاسوسان آمریکایی یا انگلیسی چه باید بگیرد؟ او با اشاره به اینکه آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها با یک اتهام غیرقابل اثبات و مضحک، فردی ایرانی را سال‌ها زندانی می‌کنند و بعد برای آزادی او طلبکارانه باج می‌گیرند، گفت: «غربی‌ها برای اینکه پول بلوکه‌شده ما را به خودمان بدهند یا کسی از ایرانیان را که جرم خاصی انجام نداده آزاد کنند، از ما مطالبه می‌کنند که مجرمان امنیتی‌شان را آزاد کنیم. به همین دلیل به‌نظرم باید جمهوری اسلامی یک‌سری استانداردهای سختگیرانه‌تری برای مبادله داشته باشد، چون مبادله این افراد با هم، هم‌وزن نیست. درست است که آنها یکی را می‌گیرند و می‌گویند 20سال زندانی شده و شما فردی را که گرفتید 10سال زندانی دارد، ولی این نوع سنجیدن و مبادله‌کردن درست نیست. باید میزان جرم را بسنجند نه میزان سال‌های محکومیت را. فردی که در ایران دستگیر شده جاسوس است. موردی داشتیم که فرد ایرانی جرمش این بوده که پول برای کارهای علمی مانند چاپ مقاله یا شرکت در کنفرانس جابه‌جا کرده ‌است و او را دستگیر کرده‌اند. برای همین باید استانداردهایی برای تبادل داشته باشیم.» کوهکن در ادامه به «فرهیختگان» گفته بود: «باید حتما دستاوردهای ایران از آزادسازی جاسوسان انگلیسی و آمریکایی بیشتر باشد، یعنی لااقل بخشی از اموال بلوکه‌شده ایران را بدهند یا ایران امتیازی بابت این کاری که انجام می‌دهد بگیرد، چون آمریکایی‌ها یا انگلیسی‌هایی که در ایران زندانی شدند، مجرمان امنیتی هستند و ایران دارد آنها را آزاد می‌کند و طبیعتا درقبال انجام این کار طرف غربی باید امتیاز قابل‌توجهی بدهد. با اینکه پول بلوکه‌شده برای خود ایران است و عملا امتیازی محسوب نمی‌شود، اما اگر پول بلوکه‌شده را هم بدهند، بد نیست.»

2. آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی
پس از آنکه دولت ترامپ در سال 97 از برجام خارج شد، اقتصاد ایران باردیگر درمعرض شدید‌ترین تحریم‌ها قرار گرفت. یکی از تبعات منفی این تحریم‌ها مسدود شدن هفت‌میلیارد دلار پول ناشی از فروش نفت ایران در دو بانک کره‌جنوبی شد. در چنین شرایط تحریمی، کره‌جنوبی در سه سال مذکور، سعی کرد به‌جای پرداخت مستقیم پول، به ایران کالا صادر کند. البته با اینکه این اقدام کره، با آن چیزی که در توافقنامه بازرگانی میان ایران و کره‌جنوبی آمده است، مغایرت داشت، اما دولت قبلی تا حدی این روند را پذیرفته بود. اما با تغییر دولت در ایران، رویه عوض شد و ایران به‌طور جدی خواستار دریافت طلب خود به صورت نقدی شد.
 دولت سیزدهم در میانه مذاکرات وین، همزمان با پیش‌بردن مذاکرات احیای برجام، از گفت‌وگوهای فرابرجامی نیز استقبال می‌کرد. در همین راستا در دی ماه سال گذشته، وزیر امور خارجه کره‌جنوبی با سفر به وین درخواست ملاقات مستقیم با علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران را داشت. طی این دیدار باقری‌کنی تاکید کرد که فارغ از نتایج گفت‌وگوها در وین، دولت کره‌جنوبی موظف به آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران است و تحریم‌های یکجانبه آمریکا نمی‌تواند توجیهی برای عدم‌پرداخت بدهی‌ها به ایران باشد. کره‌جنوبی نیز با بیانیه‌ای نسبت به آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران ابراز امیدواری کرد. در ادامه روند این گفت‌وگوها، همان‌طور که قبل‌تر در همین گزارش هم اشاره کردیم، بالاخره کره‌جنوبی بدهی هفت‌میلیاردی خود به ایران را پرداخت کرد. آنطور که «فرهیختگان» از منابع آگاه کسب اطلاع کرده است، سه تن از جاسوسان دوتابعیتی به نام‌های سیامک نمازی، محمدباقر نمازی و مراد طاهباز در ازای دسترسی ایران به پول‌های بلوک‌شده خود در کره نیز آزاد خواهند شد. از بین این سه اسم، شاید نام پدر و پسر نمازی که سال 94 به جرم جاسوسی دستگیر شدند، زیاد به گوش خورده باشد. باقر نمازی با کمک چند تن از خویشاوندان خود، موسسه آتیه بهار را با هدف ارائه خدمات حقوقی و اقتصادی به شرکت‌های خارجی و فراهم آوردن زمینه حضور آنها در ایران تاسیس می‌کند. در سال 74 آمریکا تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را علیه ایران وضع می‌کند و در این زمان سیامک و بابک فرزند دیگر باقر نمازی به شرکت آتیه‌بهار می‌پیوندند. سال 78 سیامک نمازی مدیریت این شرکت را برعهده می‌گیرد و در پروژه‌های دلالی در اقتصاد ایران مانند کرسنت، نقش پررنگی داشته است. او در این بین، سفرهایی به خارج از کشور نیز داشته به‌طوری‌که در دوران اقامت خود در آمریکا با دانشگاه دفاع ملی آمریکا (NDU) که به نوعی ارگان علمی و اطلاعاتی پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) محسوب می‌شود، همکاری داشته و در جلسات محرمانه این نهاد شرکت داشته‌‌ است. سیامک نمازی همچنین با موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) که مقر آن در تل‌آویو است، همکاری داشته است. به‌عنوان مثال، وی در جلسه‌ای در 22 فروردین 92 و تنها دو ماه قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، شرکت کرده و به بررسی میزان تغییرات در جمهوری اسلامی پرداخته است. دیگر جاسوسی که همراه این دو نمازی، آزاد می‌شود و کمتر نامش آشناست، مراد‌موشه‌ طاهباز است. طاهباز تاجری بین‌المللی‌ بود که به‌واسطه یکی‌دیگر از شرکت‌های ثبت‌شده خود در آمریکا مدیریت ساخت مجموعه توریستی بزرگی را در رژیم صهیونیستی عهده‌دار است و از شرکای تجاری رژیم صهیونیستی به شمار می‌رود. او علاوه‌بر ساخت‌وساز در آمریکا و رژیم صهیونیستی، مدیر توسعه قمارخانه‌‌های آمریکا هم بود. طاهباز که دارای تابعیتی ایرانی-انگلیسی-آمریکایی است، در پروژه یوز ایرانی در سال 92 نقش اصلی را داشته‌ است.
او در این پروژه به همراه مجموعه‌ای از مدیران همکار سازمان محیط‌زیست در پرونده صیانت از «یوزپلنگ ایرانی»، رئیس برنامه عمران سازمان‌ ملل و مجموعه‌ای از مدیران آمریکایی و بنیاد میراث ایران در انجمن سلطنتی جغرافیای انگلیس در گردهمایی ویژه‌ای و در غیاب مسئولان ذی‌ربط جمهوری اسلامی درباره مسائل زیست‌محیطی کشور با محوریت جاسوسی به برنامه‌ریزی پرداختند. روند این پروژه ادامه داشت تا اینکه در سال 96 طاهباز به جرم جاسوسی دستگیر شد.