سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: دخالت پول‌های خارجی در عراق پس از شکل دادن به رسوایی بزرگ تقلب در انتخابات پارلمانی 2021 این کشور امروز نیز درحال ایجاد تنش در ساختارهای حکومتی این کشور است.
در هفته جاری هادی العامری، رهبری ائتلاف الفتح که یکی از جریانات عضو چهارچوب هماهنگی شیعیان به شمار می‌رود در دیدار با «مارک ریچاردسون»، سفیر انگلیس گوشزد کرد براساس اطلاعات موثقی که کشوری دیگر در اختیار وی قرار داده، انگلیس درحال مداخله مستمر در اوضاع سیاسی عراق است. پیش‌تر نیز محمود المشهدانی، رئیس اسبق پارلمان عراق و از رهبران برجسته اهل‌سنت این کشور از پررنگ شدن فعالیت انگلیسی‌ها در حوزه سیاسی عراق خبر داده بود.
درحال‌حاضر اصلی‌ترین مهره‌ای که در اختیار انگلیس برای متلاطم ساختن اوضاع عراق قرار گرفته، ائتلافی انتخاباتی به نام «انقاذ الوطن» (نجات میهن) است که با مهندسی و تقلب در انتخابات و هدایت‌های خارجی در عراق تشکل یافته و اصرار دارد بر تمامی ارکان این کشور مسلط شود. این ائتلاف از سه جریان تشکیل شده است. بزرگ‌ترین عضو این ائتلاف جریان شیعی صدر به رهبری مقتدی‌صدر با 73 کرسی است. پس از آن ائتلاف السیاده از میان اهل‌سنت قرار دارد که شامل 37 کرسی به رهبری محمد الحبوسی و 14 کرسی به رهبری خمیس‌الخنجر است. ضلع سوم این ائتلاف نیز حزب کردی دموکرات به رهبری مسعود بارزانی با 31 کرسی است. از این میان جریان صدر در سال‌های اخیر تحت حمایت عربستان سعودی، جریان الحبوسی مورد حمایت امارات، خمیس‌الخنجر مورد حمایت ترکیه و بارزانی نیز به‌طور ویژه مورد حمایت رژیم‌صهیونیستی بوده است. هرچند در دوره اخیر با ارائه امتیازات مالی از سوی امارات به خمیس‌الخنجر، وی راضی به ائتلاف مجدد با محمد الحلبوسی شده است. بااین‌حال هماهنگی‌های کلی سیاسی محور غربی-عربی در این دوره برعهده انگلیس و پوشش مالی مستقیم آن نیز برعهده امارات قرار گرفته است.
سیاست‌ورزی ائتلاف سه‌گانه چه چیزی را عیان می‌سازد؟
کردها و اهل‌سنت پس از مشخص شدن نتایج انتخابات پارلمانی 2021 و در جریان درگیری‌های درون‌شیعی ابتدا از در مسالمت وارد شده و اعلام کردند تنها با اجماعی از شیعیان وارد همکاری خواهند شد و به همکاری با یک بخش از شیعه نخواهند پرداخت. آنها حتی تاکید کردند درصدد میانجیگری میان شیعیان هستند تا آن را به مصالحه برسانند. با وجود این کردها و اهل‌سنت که ادعای میانجیگری نیز داشتند ناگهان بازی را تغییر داده به همراه جریان صدر در ائتلافی سه‌گانه به شکلی واضح به‌مقابله با جریانات سیاسی مقاومت در عراق برخاستند. صدر نیز پس از انتخابات برای ائتلاف با شیعیان شروطی را طرح کرده بود که با وجود پذیرفته‌شدن این شروط توسط دیگر گروه‌های شیعه صدری‌ها از ائتلاف با آنها سر باز زدند. این مساله نشان می‌دهد برنامه‌ریزی گسترده‌ای و هماهنگی در پشت‌پرده در جریان بوده است.
به نظر می‌رسد ادعاهای منعطفی که در ابتدا از سوی کردها، اهل‌سنت و حتی صدر ابراز می‌شد به جهت کاستن از شدت تنش‌هایی بود که پس از برملا‌شدن تقلب در انتخابات عرصه سیاسی و میدانی این کشور را در برگرفته بود. بارزانی، لحبوسی و صدر تلاش داشتند با اظهارات خود اطمینان‌خاطری به گروه‌های مقاومت بدهند که نتایج انتخابات اثرات شگرف چندانی نخواهد داشت. آنها همچنین با این اظهارات می‌کوشیدند با عادی نمایش دادن اوضاع مانع تحرکات سیاسی و رایزنی‌های پارلمانی گسترده توسط احزاب مقاومت شوند. با وجود این آنها در روز نخست پارلمان به دلیل مواجه‌شدن با موضوعی بزرگ ناچار شدند هماهنگی خود را آشکار سازند. در این روز ریاست پارلمان برعهده محمود المشهدانی مسن‌ترین نماینده پارلمان بود و وی چهارچوب هماهنگی شیعیان را با 88 عضو به‌عنوان بزرگ‌ترین ائتلاف پارلمان اعلام کرد که با مخالفت جریان صدر با 73 عضو روبه‌رو شد. پس از آن نیز با حمله‌ور‌شدن نمایندگان صدر به‌سوی رئیس مجلس، کار المشهدانی به بیمارستان کشیده شد تا در روالی غیرقانونی محمد الحلبوسی باردیگر با بیش از 200 رای به ریاست پارلمان برسد. نخستین جلسه پارلمان باعث شد تمام پرده‌ها از روی نقشه ائتلاف سه‌گانه و حامیان بین‌المللی و منطقه‌ای‌شان برداشته شود.
هرچند تا پیش از نخستین جلسه پارلمان نیز شرایط عراق چنین مساله‌ای را نشان می‌داد. تقلب گسترده در انتخابات باعث افزوده‌شدن صدها هزار رای تقلبی به صندوق‌های رای شد و از سوی دیگر حوزه‌بندی‌های جدید در انتخابات باعث کاهش شدید کرسی‌های گروه‌های مقاومت شد.
ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری در انتخابات 2021 عراق با وجود کسب یک‌میلیون و 50 هزار رای تقریبا 34 کرسی از پارلمان را به دست آورد؛ درحالی‌که جریان صدر تنها با 886هزار رای 73 کرسی را دراختیار خود گرفت.
شیفت از تضاد شیعه-سنی به تضاد شیعه-شیعه
یکی از اصلی‌ترین اقدامات غرب در منطقه برای مهار ایران و تضعیف محور مقاومت موجود در پیرامون آن ایجاد درگیری شیعه-سنی بود که امروزه به دلایل متعددی در کوتاه‌مدت از ظرفیت لازم برای احیای مجدد برخوردار نیست. به همین دلیل موضوع شیعه-سنی که پرمنفعت‌ترین و آسان‌ترین مسیر برای پیگیری مهار ایران و محور مقاومت طی چندین دهه گذشته بود و در نقطه تمرکز محور غربی-عربی قرار داشت امروزه جای خود را به موضوع دیگری داده است. برای فهم بهتر این موضوع باید به بررسی دلایلی پرداخت که باعث شده‌اند جنگ شیعه-سنی فاقد ظرفیت لازم برای جذب بخش اعظم منابع اختصاص یافته توسط غرب باشد. در ادامه این دلایل آمده‌اند:
1. سرکوب و سرخوردگی تکفیری‌ها
جریانات تکفیری در منطقه طی سال‌های گذشته در جنگ‌های عراق، سوریه، لبنان و یمن به‌شدت توسط نیروهای محور مقاومت و حتی نیروهای بین‌المللی سرکوب شده‌اند. این سرکوب باعث کشته شدن تعداد زیادی فرماندهان و نیروهای میدانی تکفیری‌ها شد. هزاران تن از تکفیری‌های کشته‌شده در عراق و سوریه دارای سوابق نظامی چندین دهه‌ای بودند به‌گونه‌ای که این سوابق شامل جنگ در افغانستان علیه شوروی و آمریکا نیز می‌شد. برخی از آنها نیز در جنگ‌های چچن در دهه 90 میلادی علیه دولت روسیه جنگیده بودند. کشته شدن این افراد باعث از بین رفتن زنجیره فرماندهی تکفیری‌ها شد زیرا فرماندهان نظامی گروه‌های دینی افراط‌گرا به جز عرصه نظامی در حوزه اجتماعی نیز فرمانده و رهبر نیروهای خود به حساب می‌آیند به‌گونه‌ای که این نیروها از طریق سخنرانی چنین فرماندهانی جذب گروه‌های تکفیری شده بودند.
با از بین رفتن فرماندهان و فروپاشی خلافت داعش و همچنین تعدادی از امارات‌های تکفیری در سوریه، پیروان افراط‌گرای این گروه‌ها که پس از یک پیروزی بزرگ و رویایی که موجب تسلط آنها بر قلب خاورمیانه شده بود، امروز درگیر حس سرخوردگی نیز هستند.
2. احساس ترس جوامع اهل سنت از تکفیری‌ها
خشونت بیش از اندازه تکفیری‌ها هرچند به بهانه شیعیان آغاز شد اما عملا همه را در بر گرفت. این گروه‌ها در ابتدا در جوامع اهل سنت با تکفیر شیعیان برای خود پیروانی جمع کردند اما پس از مدتی از روحیه خشن خود برای رقابت درون اهل سنت نیز بهره گرفتند. ثمره این موضوع کشته شدن هزاران سنی در کشورهای منطقه به‌ویژه در سوریه و عراق بود. تعداد زیادی از علمای این منطقه ازجمله علامه «محمدسعید رمضان البوطی» رئیس اتحادیه علمای بلاد شام توسط گروه‌های تکفیری به شهادت رسیدند.
جوامع اهل سنت پس از به‌کارگیری خشونت توسط تکفیری‌ها علیه سنی‌ها متوجه شدند قساوت چنین گروه‌هایی جنبه عمومی دارد و بیشتر از شیعیان، این اهل سنت هستند که در معرض اقدامات خشونت‌آمیز تکفیری‌ها قرار دارند. بر همین مبنا امروزه هرگونه اظهارنظر ضد شیعی در جوامع اهل سنت هرچند با همراهی عده‌ای روبه‌رو خواهد شد اما همزمان بخش بزرگی از جامعه را نگران کرده و به سمت مهار چنین جریاناتی سوق می‌دهد.
3. هراس دولت‌های سنی نسبت به از کنترل خارج شدن تکفیری‌ها
دولت‌های محافظه‌کار عربی با مشاهده از کنترل خارج شدن گروه‌های تکفیری ساخته شده توسط محور غربی-عربی نسبت به ایجاد و حمایت از این گروه‌ها تردید دارند. اغلب این دولت‌ها دارای ضعف‌های جدی در عناصر سازنده یک کشور هستند به‌گونه‌ای که از وسعت و جمعیت کم رنج برده و ساختارهای دولتی و نظامی قدرتمندی نیز ندارند. به همین دلیل شکل‌گیری یک گروه نظامی مانند داعش می‌تواند آنها را با تهدید موجودیتی روبه‌رو کند.
به‌عنوان نمونه 5 هزار تونسی عضو داعش در عراق و سوریه بوده‌اند که اگر این تعداد بخواهند در کشور خودشان که 10 میلیون جمعیت دارد دست به تشکیل ساختارهای نظامی بزنند، کار سختی پیش روی دولت این کشور خواهد بود. هر چند غرب توانست 5 هزار تونسی را از کشورشان برای تخریب سوریه و عراق به غرب آسیا بکشاند و مانع از عملیات گسترده‌شان در تونس شود اما تضمینی برای امن ماندن تونس با شکل‌گیری موج جدیدی از گروه‌های تکفیری وجود ندارد. به همین دلیل دولت‌های اهل سنت نیز تمایل چندانی به حمایت از گروه‌های ترسناک تکفیری که همانند آتش در دست هستند ندارند.
4. تمایل بخشی از اهل سنت به محور مقاومت از ترس تکفیری‌ها
گروه‌های تکفیری بیشتر از آنکه شیعیان را به قتل برسانند اهل سنت را کشته‌اند. به همین دلیل بخش‌های بزرگی از اهل سنت نیز به محور مقاومت پیوسته‌اند و ادامه روند پشتیبانی دولت‌های عربی و سنی باعث پیوستن تعداد بیشتری از اهل سنت به محور مقاومت خواهد شد. فالح فیاض، رئیس هیات حشدالشعبی در یکی از اظهارات خود که در اواخر سال 2016 و در بحبوحه جنگ با داعش انجام شد اعلام کرد 40 تا 50 هزار مبارز اهل تسنن در صفوف حشدالشعبی حضور دارند که 30 درصد از کل نیروهای این سازمان می‌شود.
همچنین به دلیل آنکه گروه‌های تکفیری مناطق سنی‌نشین را به محل فعالیت خود تبدیل ساخته بودند این مناطق بیشترین آسیب‌ها را دیده است و موجب شده تعدادی از سیاستمداران اهل سنت که مخالفتی با کشتار شیعیان ندارند تنها به دلایل منطقی نسبت به این اقدام مخالف باشند. از نگاه این سیاستمداران جنگ تکفیری‌ها باعث تخریب شهرهای سنی‌نشین و آواره شدن صدها هزار سنی در عراق و سوریه شود.
راهکار جدید محور غربی-عربی چیست؟
با تضعیف فضای ایجاد جنگ عملیاتی میان شیعه و سنی در منطقه، بخش بزرگ‌تری از هزینه‌هایی مادی و مدیریتی‌ای که محور غربی-عربی برای تضعیف محور مقاومت اختصاص می‌دهد به سمت ایجاد جنگ داخلی میان شیعیان اختصاص یافته است. در ایران، سوریه، یمن و لبنان ایجاد شکاف میان شیعیان هرچند در فضای رسانه‌ای امکان ظهور دارد اما به دلیل مدیریت یکپارچه از نظر میدانی فاقد ظرفیت‌هایی برای بروز است. در ایران ساختار سیاسی با وجود مشکلات و فشارهای فراوان تسلط خوبی بر اوضاع دارد و در لبنان نیز اکثریت قابل‌توجهی از شیعیان مذهبی و سکولار طرفدار نیروی مقاومت این کشور هستند. در سوریه نیز اردوگاه مقاومت تحت‌تاثیر ایران و لبنان است. بنابراین تنها نقطه‌ای که باقی می‌ماند عراق است. پس باید توجه داشت بودجه‌های کلانی که پیش‌تر برای ایجاد جنگ شیعه-سنی در سراسر کشورهای منطقه خرج می‌شد امروز متمرکز بر ایجاد جنگ شیعه-شیعه شده و باتوجه به یکپارچگی شیعیان در ایران، سوریه، لبنان و یمن، این هزینه‌ها متمرکز بر عراق است. از این رو می‌توان پیچیدگی‌های موجود در صحنه سیاسی عراق را بهتر درک کرد.
طرح فریفته‌سازی مقتدی‌صدر
آمریکا قصد دارد با یک فضا‌سازی مقتدی‌صدر را فریفته سازد تا وی راضی به انجام اقداماتی شود که می‌تواند به زیان تمام شیعیان منجر شود. گرچه مقتدی‌صدر براساس پایگاه و رویه خاندانی‌اش قصد خیانت به شیعیان را ندارد اما براساس یک شیوه خانوادگی که در صدری‌ها سابقه‌دار است می‌کوشد از برخی مسائل تاکتیکی برای بهبود جایگاه خود بهره گیرد. پیش از این نیز پدر مقتدی‌صدر از طریق همکاری با رژیم صدام فرصت بازسازی جامعه شیعیان را برای خود فراهم ساخته بود. در آن برهه این اقدام هرچند منجر به انزوای سیدمحمد صدر از سوی علمای شیعه شد اما به احیای نمازجمعه در عراق و آشنایی مجدد شیعیان این کشور با آموزه‌های شیعی منجر شد.
مقتدی‌صدر به زعم خود قصد دارد این مساله را به‌نوعی تکرار کند و از طریق همکاری با مخالفان شیعه، فرصتی برای تقویت شیعیان و البته خاندان صدر فراهم سازد؛ این البته نکته‌ای است که محور غربی-عربی نیز از آن غافل نیست و به همین دلیل مسیری را برای صدر ترتیب داده تا وی درنهایت وارد سلسله‌درگیری‌های داخلی با دیگر گروه‌های شیعه شود.
اقدامات واشنگتن و متحدانش ازجمله امارات برای فریفته‌سازی مقتدی‌صدر ایجاد یک زمینه مناسب داخلی برای او بوده است. آنها با صرف هزینه‌های کلان باعث اتحاد مجدد خمیس الخنجر با محمد الحلبوسی شده‌اند و این دو رهبر برجسته اهل سنت عراق را که پیش از اختلاف‌شان متحد جریان الفتح بودند به متحد سرسخت و سفت صدر تبدیل کرده‌اند. در سوی دیگر نیز این فشارها باعث شده بارزانی به شکلی سرسختانه درکنار صدر قرار گیرد. صدر در برابر چنین صحنه‌ای که شامل حمایت گسترده کردها و اهل سنت از جریان متبوع وی است، فریفته شده تا به شکل حداکثری در برابر دیگر گروه‌های شیعه مقاومت کرده و انعطاف‌ناپذیر باشد تا بتواند آنها را از ارکان قدرت در دولت محروم کرده و کرسی‌هایشان در پارلمان را بی‌ثمر سازد. البته طراحان پشت‌پرده می‌دانند انتهای چنین فرآیندی احتمالا زدوخوردهای نظامی در جامعه به‌شدت مسلح عراق خواهد بود. صدر نیز نهایت چنین مساله‌ای را می‌داند اما به دلیل مشاهده فضای مساعدی که برای فریفته‌سازی این جریان شکل گرفته، بر این فکر است که قادر به تسلط بر دولت است. صدر می‌داند در داخل با اهل سنت و رهبر کردهای عراق ائتلاف کرده و مورد حمایت کشورهای عربی، غرب و حتی ترکیه قرار دارد. در میان مخالفان داخلی‌اش نیز بسیاری سابقه ارتباط و همکاری با آمریکا را دارند و به نظر صدر وی و متحدانش با اصرار و ادامه این مسیر می‌توانند زمان مناسب را در اختیار انگلیس قرار دهند تا این کشور بتواند دیگران را نیز راضی به همراهی با صدر کند.