نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: حساس‌ترین روزهای مذاکرات در شرایطی سپری می‌شود که برخی از سیاستمداران داخلی با قضاوت‌های زودهنگام و نادرست خود، شرایط را برای مذاکره‌کنندگان ایرانی در وین سخت‌‌تر می‌کنند. در همین راستا درباره موارد ادعایی و مورد قضاوت این سیاسیون با حنیف غفاری، کارشناس مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو پرداختیم.
برخی مدعی شدند پیش‌نویس توافق هسته‌ای نوشته شده است و برخی از نمایندگان مجلس انتقاداتی به رویه مذاکرات وارد کردند. این ادعای آنها تا چه میزان می‌تواند صحیح باشد و الآن مذاکرات وین در چه مرحله‌ای است؟
موضوع این است که الآن توافق هسته‌ای در یکی از حساس‌ترین مراحل خودش است. یعنی عملا در مرحله آخر هستیم و توافق در گروی تصمیم سیاسی طرف غربی و آمریکایی است. در چنین شرایطی، باید این مساله را مدنظر قرار داد که هرگونه طرفداری و انتقاد از توافق نهایی، باید زمانی انجام شود که تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ما با تمرکز بر منافع ملی، کارش را به اتمام رسانده باشد. یعنی تا زمانی که داده‌های مستندی نباشد و تا زمانی که یک موضوع و پرونده به‌صورت همه‌جانبه موردبررسی قرار نگیرد، تمرکز بر متن یا فرامتن مذاکرات چندان درست نیست. به همین جهت به نظر می‌رسد که سیاستمداران و نمایندگان محترم مجلس باید بیشتر دقت بکنند که تمرکز تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای را خصوصا در گلوگاه حساس مذاکرات حفظ کنند و این تمرکز را برهم نزنند. اینکه روی کلیات و جزئیات برخی از موارد توافق ضمنی حاصل شده است، موضوعی است که در آن شک و شبهه‌ای وجود ندارد، اما یک قاعده‌ای وجود دارد که از ابتدای مذاکرات جاری بوده است، تا زمانی که بر سر همه مسائل توافق نشود، بر سر هیچ‌چیز توافق نشده است. پس زمانی ما می‌توانیم از رسیدن به توافق صحبت کنیم که بر سر گزاره‌های مندرج در توافق اجماع حاصل شود و تثبیت شود، یعنی نوشته بشود و به امضای تمامی طرف‌های مذاکره‌کننده برسد. اگر چنین چیزی نباشد، عملا ما تا آن زمان نمی‌توانیم بگوییم توافق نوشته شده یا آماده است یا برای اعلامش زمان خاصی را درنظر گرفتیم. واقعا هنوز دو سه مورد اساسی و محوری در مذاکرات باقی مانده و تا زمانی که بر سر آنها اجماع و توافق حاصل نشود، به عبارت بهتر نمی‌توان گفت که توافق شده یا مراحلی از مذاکرات هنوز باقی مانده است.
آن دو سه مورد اساسی که گفتید هنوز در مذاکرات برسرش بحث است، مشخصا چه مواردی است؟
من کلیت این موارد را خدمت شما می‌گویم. بعد از خروج دولت آمریکا از برجام ما دیدیم که آمریکا یک‌سری برچسب‌های تحریمی را علیه ایران تصویب کرد. یعنی علاوه‌بر تحریم‌های برجامی، یک‌سری تحریم‌های جدید را هم علیه ایران وضع کردند. باقی ماندن برخی از این برچسب‌های تحریمی علیه ایران و روی اجرایی شدن فرآیند رفع تحریم‌های ایران تاثیرگذار است، پس باید تکلیف آن برچسب‌ها مشخص شود. همچنین تصویب تحریم نهادهایی که باقی ماندن آنها در تحریم قطعا روی اجرایی شدن توافق تاثیر خواهد گذاشت. یک مورد دیگر بحث تضمین‌های اقتصادی است که مربوط به شرکت‌هایی است که می‌خواهند در ایران فعالیت اقتصادی کنند. هرچند کلیت این تضمین‌ها از سوی آمریکا پذیرفته شده است، اما هنوز در جزئیات و در نحوه عملیاتی کردن این تضمین‌ها، دولت آمریکا باید یک‌سری تصمیمات سیاسی بگیرد که هنوز این تصمیمات را نگرفته است. پس درمجموع نمی‌شود اینکه برخی بگویند فقط مساله خروج سپاه از لیست تحریم‌ها مورد مذاکره است، باید بگویم که این تنها مساله نیست بلکه بحث تحریم نهادهای دیگر هم وجود دارد و ادامه تحریم این نهادها در اجرایی شدن توافق احتمالی تاثیر خواهد داشت و بحث تضمین‌های اقتصادی کماکان به قوت خودش باقی است. هرچند در حل‌وفصل این موارد پیشرفت‌هایی صورت‌گرفته است اما هنوز به آن نقطه نهایی نرسیده‌ایم.
نکته دیگری که وجود دارد اینکه افرادی معتقدند که باتوجه به ساختار سیاسی آمریکا، امکان گرفتن هیچ تضمینی وجود ندارد. با توجه به انواع مختلف تضمین، مثلا تضمین‌های ذاتی(حفظ سانتریفیوژهای پیشرفته در ایران)، می‌شود چنین تضامینی گرفت؟ و مگر ایران تقریبا بر سر چنین تضامین ذاتی تا حدودی با طرف غربی و آمریکایی به نتیجه نرسیده است؟
ما دو نوع تضمین می‌توانیم از آمریکا بگیریم، بخشی تضمین ذاتی است و بخشی تضمین اعتباری. تضمین‌های ذاتی مربوط به اجزا، ارکان و مولفه‌های فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان است که در حوزه‌های بحث تعداد سانتریفیوژها، ذخایر اورانیوم غنی شده و... . این تضمین‌های ذاتی ثابت هستند و می‌توانند از طرف غربی و آمریکایی گرفته شود. اتفاقا اگر این تضمین‌های ذاتی از طرف مقابل گرفته شود که البته همان‌طور که اشاره کردید بخشی از تضمین‌های ذاتی هم گرفته شده است، این باعث می‌شود قدرت مانور ما در برابر آمریکا در صورت خروج از برجام افزایش پیدا کند و هم از آن طرف ریسک خروج از برجام برای آمریکا بالاتر برود. آنچه که اهمیت دارد این است که ما باید گزاره‌ای به نام خروج آمریکا از برجام را در دولت بعدی آمریکا پیش‌بینی بکنیم و متناسب با این گزاره تنظیم‌های ذاتی خودمان را از آمریکا بگیریم که در این خصوص هم اقداماتی انجام گرفته و در توافقی اگر قرار باشد بسته شود، این موضوع مدنظر قرار گرفته است.
در بحث راستی‌آزمایی مذاکرات در چه روندی است؟ چون برخی مدعی شدند فروش نفت ایران راستی‌آزمایی‌اش به طرف آمریکایی واگذار شده، این تا چه حد می‌تواند درست باشد؟
راستی‌آزمایی بعد از اجرای توافق صورت می‌گیرد. در ابتدای مذاکرات، دولت آمریکا راستی‌آزمایی را نمی‌پذیرفت و بعد هم گزاره «راستی‌آزمایی کوتاه‌مدت» یا به عبارت بهتر راستی‌آزمایی نمایشی را مطرح کرد. یعنی گفت ایران بیاید مثلا مقداری نفت در یک معامله بفروشد، اگر پول این یک معامله داخل ایران آمد یعنی کل فرآیند راستی‌آزمایی انجام شده است. اما الآن راستی‌آزمایی که تعریف شده است، اولا تنها بحث فروش نفت نیست و شامل تمامی دغدغه‌های جمهوری اسلامی در حوزه تجارت بین‌الملل است. ثانیا راستی‌آزمایی باید برای ما احصا شود، یعنی مثلا اینجوری نیست که طرف آمریکایی فرصت یک‌روزه یا دوهفته‌ای به ایران بدهد و اعلام کند که شما راستی‌آزمایی را سریع در این زمان انجام دهید. چنین چیزی نیست. برای ایران زمان آنجا اصالت ندارد. اصالت این است که مطمئن شویم واقعا تحریم‌ها برداشته می‌شود. بنابراین قضاوت درباره اجزای مذکرات مانند تضمین‌های اعتباری، تضمین‌های ذاتی، راستی‌آزمایی و نحوه رفع عملیاتی تحریم‌ها زمانی می‌تواند قضاوتی مستند باشد که به‌صورت رسمی و نهایی پیش‌نویس یا متن توافق نهایی منتشر شود. دومین موضوعی که اینجا وجود دارد این است که قطعا خود بازیگری که مورد راستی‌آزمایی است یعنی آمریکا نمی‌تواند خودش قاضی این راستی‌آزمایی باشد و این موضوعی است که قطعا تیم مذاکره‌کننده ایرانی برایش مکانیسم‌هایی درنظر گرفته است.