سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه اتفاقاتی را که در سال1400 در حوزه دانش‌بنیان‌ها و به‌طورکلی زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور افتاده، می‌توان در 3سطح «نتایج»، «ابزارها و خدمات» و «سیاست‌ها» بررسی کرد، گفت: «در سطح اول که با شاخص‌های عمدتا کمی مانند تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و اشتغال ایجادشده توسط آنان یا حجم فروش و صادرات این شرکت‌ها سنجیده می‌شود، باید گفت در سال1400 تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به بیش از 6600شرکت رسید. تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان برای نخستین‌بار بازار بین‌المللی را تجربه کردند و صادراتی شدند و برخی شرکت‌هایی که صادراتی بودند نیز توانستند صادرات خود را افزایش دهند. همچنین تعدادی از شرکت‌ها به زنجیره صنایع داخلی مانند نفت، هوایی، خودرو و لوازم‌خانگی پیوستند و به‌طور کلی شاهد بلوغ فعالیت دانش‌بنیان‌ها بوده‌ایم.»
ملکی‌فر ادامه داد: «اما فراتر از شرکت‌های دانش‌بنیان، سایر بازیگران زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور نیز به لحاظ کمی و کیفی توسعه پیدا کردند. ازجمله اینکه تعداد شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق‌های جسورانه بورسی افزایش یافت. برای مثال، امروز 69صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی در حوزه‌های مختلف صنعت و فناوری در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که مجموع سرمایه اولیه آنها در سال گذشته از مرز هزارمیلیارد تومان عبور کرد. صندوق‌های جسورانه بورسی و خصوصی نیز در سالی که گذشت، رشد چشمگیری داشتند و مجموع سرمایه اولیه آنها به 4هزارمیلیاردتومان نزدیک شد که ظرفیت بسیار خوبی برای توسعه کسب‌وکارهای نوآورانه محسوب می‌شود.»

 رکورد تامین سرمایه 4 میلیاردی در 15 دقیقه در طرح تامین مالی جمعی
وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین اتفاقات دیگر زیست‌بوم فناوری و نوآوری در سال1400 در سطح «ابزارها و خدمات»، اجرایی‌شدن «تامین مالی جمعی» بود، گفت: «تامین مالی جمعی برای نخستین‌بار پس از اعطای مجوز ازسوی فرابورس ایران اجرایی شد. صندوق نوآوری و شکوفایی به‌منظور ترویج این ابزار جدید و پیشرفته، یک مسابقه تلویزیونی با حضور 100شرکت دانش‌بنیان و فناور تهیه و پخش کرد که با استقبال مردم روبه‌رو شد. همچنین به‌منظور افزایش مشارکت شهروندان در تامین مالی جمعی، صندوق اصل سرمایه‌گذاری آنها در طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان را بیمه کرد. درنتیجه به رکورد باورنکردنی تامین 4میلیاردتومان ظرف 15دقیقه برای شرکت‌های دانش‌بنیان رسیدیم که نوید آینده‌ای بزرگ برای تامین مالی جمعی را می‌دهد.»
وی افزود: «یکی دیگر از ابزارهای مهم تامین مالی فناوری که در سال1400 یک گام پیش رفت، «اوراق نوآوری» است. در کشورهای توسعه‌یافته، شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ برای تامین مالی به‌سراغ بازار سرمایه می‌روند و با انتشار اوراق، منابع مالی موردنیاز خود را تامین می‌کنند. به پیشنهاد صندوق نوآوری و شکوفایی و تایید سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت‌های دانش‌بنیان نیز مانند سایر شرکت‌ها می‌توانند از طریق انتشار اوراقی موسوم به «اوراق نوآوری»، منابع مالی موردنیاز خود را تامین کنند. هم‌اینک یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان درحال گذراندن آخرین گام‌هاست و به‌زودی نخستین اوراق نوآوری منتشر خواهد شد.»

 تصویب «قانون جهش تولید» مهم‌ترین نقطه‌عطف سیاستی اقتصاد دانش‌بنیان
اما در سطح «سیاست‌ها»، مهم‌ترین اتفاق سال1400 تصویب «قانون جهش تولید» در مجلس شورای اسلامی بود. تصویب این قانون، نه‌تنها مهم‌ترین اتفاق سیاستی سال گذشته، بلکه شاید مهم‌ترین نقطه‌عطف سیاستی اقتصاد دانش‌بنیان در دهه گذشته بود که در تاریخ اقتصاد دانش‌بنیان کشورمان حک خواهد شد.
به‌گفته معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی، تا امروز یکی از نقاط‌عطف مهم تاریخ اقتصاد دانش‌بنیان، تصویب قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان در سال1389 در مجلس شورای اسلامی بود که امروز با گذشت حدود 11سال، شاهد ثمرات آن در کشور هستیم. اما در سال1398 که رهبر معظم انقلاب اسلامی آن را سال «جهش تولید» نام‌گذاری کردند، مجلس و دولت درکنار هم قرار گرفتند و با مشارکت حداکثری دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط و بررسی درس‌آموخته‌های 10سال اجرای قانون دانش‌بنیان و شناسایی خلأهای آن، قانون جدیدی با عنوان «جهش تولید دانش‌بنیان» را تدوین و مصوب کردند.

 قانون «جهش تولید» موجب دمیدن روح تازه‌ای در زیست‌بوم فناوری کشور خواهد شد
ملکی‌فر ادامه داد: «قانون مصوب سال1389 توانست زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور را از آن سال تا امروز پشتیبانی کند و به مدد آن قانون، ما امروز 6600شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف صنعت و فناوری داریم که برخی از آنها صادراتی‌اند. روزی که آن قانون نوشته می‌شد، شرکت‌های دانش‌بنیان کمی در کشور فعال بودند، اما با گذشت 10سال، زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور رشد چشمگیری پیدا کرد و در شرایطی قرار گرفت که قانون قبلی نمی‌توانست پشتیبان آن باشد. ما به قانون جدیدی نیاز داشتیم که خلأهای اقتصاد دانش‌بنیان را پوشش دهد و این ماهیت سیاستگذاری پویاست.»
وی با بیان اینکه قانون «جهش تولید» موجب دمیدن روح تازه‌ای در زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور خواهد شد، توضیح داد: «به گمان من ثمره قانون جهش تولید را ظرف 10سال آینده خواهیم دید. این قانون، خلأهای سیاستی قانون دانش‌بنیان (مصوب89) را نشانه گرفته و از دو منظر، چندجانبه است: نخست آنکه به بازیگران مختلف زیست‌بوم ازجمله دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق، صندوق‌های پژوهش و فناوری، صندوق نوآوری و شکوفایی، بازار سرمایه، نهادهای دولتی به‌عنوان طرف تقاضا و... می‌پردازد، و نه‌فقط به شرکت‌های دانش‌بنیان؛ دوم اینکه، به الزامات متنوع رشد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و به‌طورکلی زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور توجه می‌کند، از حفاظت از بازار گرفته تا تقویت تاب‌آوری کشور و استقرار زنجیره‌های تامین راهبردی، تامین فضای استقرار، رسیدگی به دعاوی حقوقی، تامین مالی شرکت‌ها و... .»

ترسیم چشم‌انداز 4ساله زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور توسط مقام‌معظم‌رهبری
ملکی‌فر با اشاره به اینکه یکی از محورهای مهم این قانون، هموارکردن راه ورود منابع بخش خصوصی به فعالیت‌های دانش‌بنیان است، عنوان کرد: ««اعتبار مالیاتی که در قانون جهش تولید پیش‌بینی شده است، شرکت‌های بزرگ و صنعتی کشور را تشویق می‌کند منابع بیشتری را صرف تحقیق و توسعه و فعالیت‌های فناورانه کنند و از معافیت مالیاتی آن بهره‌مند شوند. این قانون همچنین منابعی را از محل تعرفه واردات ماشین‌آلات خارجی تامین و به حوزه دانش‌بنیان سرازیر می‌کند؛ یعنی سود ناشی از واردات برای بومی‌سازی فناوری استفاده خواهد شد که اتفاق مهمی است.»
به‌گفته وی، به‌رغم همه تلاش‌ها، وضعیت حال‌حاضر اقتصاد دانش‌بنیان‌ با نقطه مطلوب فاصله دارد. امسال مقام‌معظم‌رهبری در دیدار سالانه خود با نخبگان فرمودند سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی کشور طبق آمار معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، حدود یک درصد است که طی 4سال آینده باید به 5درصد برسد. این چشم‌انداز 4ساله زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور است.

 مکلف‌شدن بانک‌ها برای عرضه 5 هزارمیلیارد تومان تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها در سال 1401
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه امسال مجموع خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌های دانش‌بنیان طی 3سال گذشته به 23هزارمیلیارد تومان نزدیک شد، گفت: «تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور، خلاق و استارتاپ‌ها رو به ‌افزایش است و با وجود محدودیت منابع، خدمات صندوق نیز طی 3سال گذشته به‌طور پیوسته افزایش یافته است. اما منابع صندوق برای پشتیبانی از رشد مداوم زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور کافی نیست. بنابراین نمایندگان مجلس شورای اسلامی علاوه‌بر پیش‌بینی منابع جدید برای صندوق نوآوری در قانون جهش تولید که اشاره کردم، در بودجه سال1401 نیز درقالب تبصره 16بانک‌ها را مکلف کردند با معرفی صندوق نوآوری و شکوفایی، 5هزارمیلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق عرضه کنند.

در سال1400 حجم ضمانت‌نامه‌هایی که صندوق از طریق بانک‌های عامل در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داد، به 3هزارمیلیارد تومان بالغ شد و تسهیلاتی که تنها در سال1400 به شرکت‌های دانش‌بنیان اعطا شد، به مرز 4500هزارمیلیارد تومان رسید. حجم منابع مالی که توانستیم برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در اکوسیستم فراهم کنیم، از 1500میلیارد تومان گذشت. همچنین مجموع سرمایه 10صندوق جسورانه بورسی که با مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی تاسیس شده است به حدود 2500میلیاردتومان رسید. علاوه‌بر این، امسال بالغ‌بر 40میلیاردتومان خدمات توانمندسازی به شرکت‌ها ارائه شد که هدف آن، تقویت بنیه مدیریتی و توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل و خارج کشور است.»

 لزوم حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در برابر واردات بی‌رویه محصول خارجی
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به اینکه دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان چندبعدی است، عنوان کرد: «برای مثال شرکت دانش‌بنیان در مرحله رشد کسب‌وکار خود بازار می‌خواهد، یعنی نیاز دارد دربرابر واردات بی‌رویه محصول خارجی از آن حمایت کنیم. شرکت‌ها علاوه‌بر بازار، دغدغه تامین نیروی انسانی ماهر، فضای کار و استقرار مناسب، خدمات مالیاتی، بیمه‌ای و گمرکی‌ شفاف و روان، و تامین مالی به‌موقع و کافی هم دارند.»
ملکی‌فر در ادامه تاکید کرد: «صندوق نوآوری و شکوفایی تلاش کرده است خدمات خود را متناسب با نیاز دانش‌بنیان‌ها ارائه کند. شرکت‌های دانش‌بنیان مانند انسان در سنین مختلف نیازمندی‌های متفاوتی دارند. برای مثال یکی از دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و متوسط نوپا، تامین فضای استقرار است که عمدتا هم ماهیت استیجاری دارد و پرهزینه است. یک شرکت نوپا برای رهن یک فضای کاری مناسب در شهرهای بزرگ، باید چندصد میلیون تومان برای ودیعه رهن کنار بگذارد و این پول از چرخه تولید شرکت خارج می‌شود.»

وی ادامه داد: «صندوق نوآوری و شکوفایی با تامین 70درصد ودیعه رهن شرکت‌ها تا سقف 500میلیون‌تومان درقالب تسهیلات قرض‌الحسنه، این دغدغه ذهنی شرکت‌های دانش‌بنیان‌ کوچک را از بین می‌برد. برخی به اشتباه تصور می‌کنند شرکت‌ها صرفا تا وقتی کوچک‌اند، نیازمند تامین مالی هستند؛ اما باید به‌خاطر داشت شرکت‌های دانش‌بنیان از بدو تولد تا ورود به بازار سرمایه نیازمند انواع تامین مالی هستند. ما در صندوق نوآوری و شکوفایی تلاش کرده‌ایم که با ابزارهای مختلف منابع مالی موردنیاز شرکت‌ها در مراحل مختلف چرخه عمرشان را تامین ‌کنیم.»

ملکی‌فر همچنین درخصوص اتفاقاتی که باید در سال1401 در حوزه دانش‌بنیان‌ها منتظر آن بود، گفت: «مهم‌ترین اتفاقی که باید در سال آینده منتظر آن بود، اجرایی‌شدن قانون جهش تولید است که بسیار کمک‌کننده خواهد بود. اگر می‌خواهیم سهم دانش‌بنیان‌ها از اقتصاد کشور ظرف 4سال آینده به 5درصد برسد، همه خریداران و به‌ویژه خریداران دولتی بزرگ محصولات و خدمات دانش‌بنیان باید با خرید از داخل، به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کنند. همچنین همه نهادها و دستگاه‌های مرتبط، از معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری تا وزارت امور خارجه، سازمان توسعه تجارت، اتاق بازرگانی و ما در صندوق نوآوری باید دست به دست هم دهیم تا راه را برای توسعه بازارهای صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از پیش هموار کنیم.»