نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: مذاکرات هسته‌ای میان ایران و کشورهای 4+1 در وین چندروزی است که متوقف شده، اما گفت‌وگوها پیرامون موارد اختلافی باقیمانده میان طرف‌های درگیر در مذاکرات از مجاری دیگر همچنان درجریان است. در همین راستا برای بررسی آخرین وضعیت مذاکرات، با حنیف غفاری، کارشناس مسائل بینالملل به گفت‌وگو پرداختم که در ادامه متن آن را می‌خوانید.
چندروز گذشته، مذاکرات در وین متوقف شد و مذاکره‌کنندگان ارشد به کشورهای خودشان برگشتند. دلیل اصلی این وقفه در مذاکرات را چه می‌دانید و نقش هرکدام از کشورها مانند روسیه یا غرب و آمریکا در این وقفه چقدر است؟
در ابتدا باید تاکید کنم که مذاکرات ایران و اعضای 4+1 متوقف نشده است و از کانال‌ها و مجاری گوناگون مذاکرات دنبال می‌شود، هرچند این دنبال شدن مذاکرات، الان آن تمرکز در وین را ندارد. دومین مساله‌ای که در این رابطه وجود دارد برمی‌گردد به عوامل توقف مذاکرات، هرچند می‌شود گفت رسانه‌های غربی به‌طور خاص سعی می‌کنند عامل توقف مذاکرات را صرفا درخواست روسیه درخصوص مشخص شدن تکلیف فرآیند رفع تحریمهای ایران، با بهره‌گیری تجاری روسیه از این فرصت بدانند، اما وقعیت امر این است که فقط ماجرای روسیه در مذاکرات، مانع ایجاد نکرده است. هنوز چند اختلاف مهم و اساسی باقی مانده که یکی از آنها، به ارائه تضمین‌های اعتباری درخصوص رفع تحریم‌ها ازسوی آمریکا مربوط است و دیگری هم ارتباط به رفع تحریم‌هایی دارد که در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ و بعد از خروج آمریکا از برجام علیه برخی از نهادهای ایران وضع شد. به هرحال مساله این است که توافق، یک پازل است و همه اجزای آن باید تکمیل شوند. فرضا اگر الان مساله روسیه هم حل‌وفصل شود و مواردش درقبال برجام مشخص بشود و تفاهمی صورت بگیرد، آن‌موقع اگر اختلافات بر سر تضمین‌ها و تحریم نهادها حل نشود، توافقی در کار نخواهد بود. یک مساله دیگر هم حائز اهمیت است و آن اینکه در مساله روسیه و تحریم‌هایی که علیه‌اش وضع شده، موضعی که جمهوری اسلامی ایران گرفته، یک موضع کاملا منطقی و راهبردی است. اینکه از روسیه و طرف مقابل یعنی غرب خواسته است که اختلاف را خودشان حل کنند، دلیلش این است که این مساله به ایران مربوط نیست و اینکه چه تضمینی به روسیه داده شود یا روس‌ها بخواهند توافقی را با غرب انجام بدهند -برسر تحریم‌هایی که به‌خاطر اوکراین علیه روسیه وضع کرده‌اند- این مساله‌ای است که به جمهوری اسلامی ایران و مواضع آن عملا ارتباطی ندارد. ایران مطالبات و خطوط قرمز خودش را در احیای برجام دارد و هرگز هم از این خطوط قرمز عدول نخواهدکرد.
پس می‌شود گفت الان گره اصلی مذاکرات وین مسائل مربوط به باقی‌ماندن برخی نهادها مانند سپاه در لیست تحریمهای آمریکا و مسائل مربوط به تضمین‌های عینی است؟
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا بعد از خروج از برجام، سپاه و برخی از نهادهای امنیتی ایران را در لیست تحریمهای FTO قرار داد. اگر نهادهای ایران و سپاه از لیست این تحریم‌ها خارج نشوند، در فرآیند عادی‌سازی رفع تحریم‌ها به‌صورت خودکار خلل ایجاد خواهد شد، چون کشور ایران به یک مکان ناامن برای سرمایه‌گذاری خارجی تبدیل می‌شود، بنابراین اگر اعلام می‌شود باید این تحریم‌ها برداشته شود، چه تحریمهای مربوط به سپاه، چه تحریمهای مربوط به سایر نهادها، به این علت است که ماده 29 برجام می‌گوید کشورهای غربی نباید خللی در مسیر رفع تحریمهای ایران ایجاد کنند. اما طرف غربی و آمریکا عملا این ماده را نقض می‌کنند. پس این یکی از خطوط قرمز است. خط قرمز دیگری که درباره آن هم، هنوز آمریکا تصمیم نهایی‌اش را نگرفته، مربوط به تضمین‌های اعتباری است. هنوز دولت آمریکا، نظر نهایی خودش را اعلام نکرده است که چه تضمینی به شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران می‌دهد. بالاخره شرکت‌های خارجی می‌خواهند با ایران کار کنند و به‌دنبال سرمایه‌گذاری هستند، نه فقط سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، بلکه میان‌مدت و چندساله. چطور می‌توانند کارشان را در ایران تضمین کنند و آمریکا چه مولفه‌ای را به‌عنوان مولفه اعتباری و تضمینی ارائه خواهد داد تا شرکت‌ها خیال‌شان راحت باشد که حتی با تغییر دولت در آمریکا نیز می‌توانند به فعالیت خود در ایران ادامه بدهند. یا حتی خیال‌شان راحت باشد که تا سال 2024 -که بایدن رئیس‌جمهور است- می‌توانند در ایران کار انجام دهند. باید بگویم دولت آمریکا در قبال این مساله، نه در دوران ریاست‌جمهوری بایدن و نه پس از آن، هنوز آن تضمین عینی و آن تضمین اعتباری را به ایران نداده است. بنابراین هنوز در مساله تضمین‌های اعتباری و مساله لغو تحریم‌ها، نه‌تنها لغو تحریم نهادهای امنیتی کشور از ذیل تحریم‌هایی که ترامپ وضع کرده بود و روی اجرای برجام هم تاثیر می‌گذارد، بلکه همه تحریم‌ها، هنوز بحث وجود دارد. این دو مساله مواردی هستند که در اولویت بحث مذاکرات وین هستند و موارد اختلافی دیگری هم وجود دارد.
با این شرایط فکر می‌کنید مذاکرات تا چه زمانی ادامه داشته باشد؟
ادامه مذاکرات تابع تصمیم سیاسی است. یعنی مدت‌هاست که مذاکرات فنی و کارشناسی انجام شده و مدت‌هاست جمهوری اسلامی ایران، راهکارها و خطوط قرمز خودش را برای طرف مقابل گفته است. پیش‌نویس و پرانتزها بارها مورد بررسی قرار گرفتند و روش حل اختلاف هم مشخص است. در چنین شرایطی، یک تصمیم سیاسی می‌تواند در لحظه منجر به این شود که توافق صورت بگیرد و اصرار بر عدم این تصمیم سیاسی، مخصوصا ازسوی آمریکا و بازیگران دیگر، ممکن است مذاکرات را به بن‌بست و درنهایت به شکست بکشاند. پس نکته‌ای که وجود دارد این است که الان مذاکرات متغیری وابسته به یک مذاکره کارشناسی و فنی نیست. یک تصمیم ازسوی طرف غربی در لحظه می‌تواند منجربه احیای برجام بشود و تصمیم و اصرار بر استمرار عدم توافق یا عدم‌انعطاف لازم بر سر خطوط قرمز از سمت طرف مقابل می‌تواند منجربه شکست مذاکرات شود. من اگر تاکید می‌کنم در لحظه، منظور این است که این مساله، محصول رایزنی بلندمدت نیست و همین عدم تصمیم سیاسی آمریکا و غرب، یک مقدار گره مذاکرات وین را پیچیده‌‌تر می‌کند.
اما مقامات آمریکا ادعا می‌کنند بحث اصلی در مذاکرات وین، روسیه و درخواست‌های اوست. شما در سوال اول هم اشاره کوتاهی کردید که اگر مساله روسیه هم حل شود ولی بحث تحریم‌ها و تضمین‌ها حل نشود، مذاکره به مشکل برمی‌خورد. با این وجود، تاثیر روسیه بر مذاکرات را چقدر می‌دانید؟
یک نکته وجود دارد؛ ما یک روایت از مذاکرات داریم که توسط سیاستمداران و رسانه‌های غربی صورت می‌گیرد، یک واقعیت از مذاکرات را داریم. ما باید این را درنظر بگیریم که غرب بین این دو موضع و این دو موضوع تفکیک قائل می‌شود. یعنی روایتی که از مذاکرات ارائه می‌دهد، لزوما آن چیزی نیست که پشت میز مذاکرات دارد اتفاق می‌افتد، و بعضا طی روزهای اخیر دیدیم که این روایت‌ها 180 درجه با واقعیت مذاکرات متفاوت بوده است. مثلا دیپلمات‌های غربی ازطریق رسانه‌هایی که به آن دسترسی دارند مانند رویترز یا آسوشیتدپرس یا وال‌استریت ژورنال آمدند نکاتی را مطرح کردند و بعد ما دیدیم که آن مورد ادعایی غرب، یا دروغ بوده یا روایتی ناقص و وارونه بوده است. الان مساله‌ای که وجود دارد این است که تکنیک غرب و آمریکا و تروئیکای اروپایی در مذاکرات این بوده که گره یا وقفه ایجادشده در مذاکرات را کاملا و صرفا به‌صورت مطلق به درخواست روسیه از آنها ربط بدهند، درحالی‌که هنوز اختلافاتی میان طرفین وجود دارد و آمریکایی‌ها این اختلافات را لاپوشانی می‌کنند.
به عنوان سوال آخر، اخیرا گویا قطر درباره برجام با برخی از طرف‌های مذاکره صحبت‌هایی داشته‌است. به‌نظر شما قطر تا چه میزان می‌تواند نقش مثبتی در حل مسائل اختلافی وین و وقفه‌ای که ایجاد شده، داشته باشد؟
اتفاقا علاوه‌بر قطر، فرانسه هم مذاکراتی طولانی با طرف‌های درگیر داشته است مانند گفت‌وگوهای مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه با ولادیمیر پوتین.
موضوع این است که در دو هفته اخیر، غرب بیش از هزار تحریم علیه روسیه وضع کرده است. روسیه به‌دنبال یک راه فرار یا به‌دنبال مجرایی است که بتواند مقداری از بار این تحریم‌ها کم کند، بنابراین روسیه در شرایط کنونی یک نگاه فرصت‌محور و ابزاری نسبت‌به مذاکرات وین پیدا کرده است و در این خصوص شکی نیست، اما نکته این است که اگر طرف غربی، پیشنهادهای عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه‌ای را به روس‌ها ارائه کند، غرب و روسیه درخصوص پرونده اوکراین می‌توانند به توافق برسند. کلا این‌گونه رایزنی‌ها در نوع خودشان مفید هستند، اما اینکه به نتیجه برسند یا خیر، معلول این است که رسیدن طرفین به توافق مشترک تا چه میزان امکان‌پذیر است.