نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: درباره سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران، دستاوردهای احتمالی این سفر و آثارش بر مذاکرات وین، گفت‌وگویی با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌الملل داشته‌ایم که در ادامه می‌‌خوانید.
سفر رافائل گروسی به تهران آن هم در روزهایی که گفته می‌شود مذاکرات وین از هر زمانی به توافق نزدیک‌تر است چه معنایی خواهد داشت؟
ظاهر امر نشان می‌دهد که ما در مراحل پایانی مذاکرات هستیم چون کار دیگر از بخش سیاسی و دیپلماتیک که با حضور هیات‌های مذاکره‌کنندگان ارشد جلو می‌رفت به سطح فنی رسیده و گروسی به‌عنوان رئیس عالی‌ترین نهاد نظارتی بر فعالیت‌های هسته‌ای کشورها به تهران سفر کرده است. طبق تجربه‌های قبلی می‌توان به این نتیجه رسید در روزهای منتهی به توافق برجام هم آمانو، مدیرکل وقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران آمد و بعد از مذاکراتی که با مسئولان وقت داشت، بازدیدی هم از سایت پارچین به عمل آورد. با توجه به این تحولات به‌نظر می‌رسد در مراحل پایانی هستیم و قرار بر این است که کارها و هماهنگی‌ها در چهارچوب مسائل فنی انجام شود. ولی نکته اینجاست که اینها هم به آن معنا نیست که الزاما و حتما همان اتفاقی بیفتد که رسانه‌ها در این چند روز گفته‌اند. اینکه مثلا در روز دوشنبه توافق حاصل شود. ممکن است با چند روز تاخیر اتفاق بیفتد، یا حتی ممکن است در آخرین لحظات مسائلی مطرح شود که توافق را به تعویق بیندازد. الآن فقط می‌توانیم بگوییم مسیر روبه جلو است و امیدواری‌‌ها نسبت به رسیدن به توافق از هر زمانی بیشتر شده است.
این امکان وجود دارد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علی‌رغم به نتیجه رسیدن مذاکرات وین، کارشکنی کرده و بستن پرونده‌های مورد اشاره را تا تشکیل شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خردادماه به تعویق بیندازد؟
اطلاعی دراین‌باره ندارم اما همه چیز به مذاکراتی بستگی دارد که میان اسلامی و گروسی در جریان بوده و هست. آخرین خبر دراین‌باره آن است که قرار شده ایران تا خردادماه اسناد و مدارک مربوط به این پرونده‌ها را در اختیار آژانس قرار دهد. نمی‌دانم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دراین‌باره چه تصمیمی می‌گیرد، قانع می‌شود یا خیر، مسائل جدیدی را مطرح می‌کند یا خیر. اینها مسائل حائز اهمیتی است که از آن خبر نداریم.
باتوجه به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره بستن پرونده‌های باز ایران از سوی غرب و رژیم‌صهیونیستی تحت فشارهای سیاسی قرار دارد، فکر می‌کنید مطالبات ایران دراین‌باره تا چه میزان محقق خواهد شد؟
باید این نکته را درنظر داشت که موضوع برنامه هسته‌ای ایران یک موضوع مستمر و پیوسته است. این‌گونه نیست که تصور کنیم در یک زمان پرونده‌ای دراین‌باره بسته می‌شود و برای همیشه مسائل پیرامون آن تمام خواهد شد. بر فرض مثال ژاپن هم سالیان سال است برنامه هسته‌ای‌اش تحت نظارت و بازرسی این سازمان قرار دارد. موضوعات‌شان در شورای حکام مطرح می‌شود، سوالاتی از این کشور درباره آن می‌پرسند و مسائل‌شان همچنان ادامه دارد. برخی مواقع قانع می‌شوند و برخی مواقع خیر. درمورد ایران شرایط سخت‌تر است. می‌دانیم مسائل سیاسی بر تصمیم‌گیری‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران اثرگذار است. باید توجه داشت ایران تمام همکاری‌هایش را با آژانس انجام داده و زمانی که ترامپ تصمیم گرفت از برجام خارج شود، ایران مشغول انجام تمام تعهداتی بود که به آژانس داده است. خروج ترامپ از برجام مشکلات زیادی برای کشور ایجاد کرد. همچنان این احتمال وجود دارد که در آینده اتفاقی بیفتد و جریانی در آمریکا به قدرت برسد که بخواهد این بازی را دوباره از اول شروع کند. بههرحال باید تلاش کرد و امیدوار بود که این چالش‌ها و سوالات کم شود، ولی اینکه تصور کنیم این مسائل به صفر می‌رسد و ما دیگر با آژانس کاری نخواهیم داشت، درست نیست. بههرحال برنامه هسته‌ای ایران مداوم است. مثلا ممکن است یک‌سری برنامه‌های هسته‌ای را از سر بگیریم، یک‌تعدادی تاسیسات جدید احداث کنیم یا قصد داشته باشیم یک‌سری تاسیسات را بازسازی کنیم که همه اینها نیاز به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد. ایران برای انجام هر کاری در ارتباط با انرژی هسته‌ای باید با هماهنگی و اطلاع‌رسانی به آژانس اقدام کند. لازم است بازرسی‌هایی داشته باشد. برخی وقت‌ها ممکن است تشریفات اداری غیرعمدی و سهوی از سوی ما رعایت نشود و این امکان وجود دارد که با سختگیری‌هایی از سوی آنان روبه‌رو شویم. اگر مثلا همکاری‌هایی با سایر کشورهای متحد آمریکا دارند، به ما که می‌رسند سختگیری‌هایی نشان دهند. ممکن است همه این اتفاقات در آینده رخ دهد و بر این اساس است که می‌گوییم نمی‌توان کار با آژانس را تمام‌شده دانست.
پس باتوجه به اشاره‌ای که دراین‌باره داشتید، بسته شدن پرونده‌های مورد اشاره، ارتباط تنگاتنگی با اخذ تضمین از غرب برای جلوگیری از فشارهای سیاسی احتمالی علیه ایران دارد. دراین‌باره فکر می‌کنید چطور می‌توان از اخذ این تضمین‌ها مطمئن شد؟
شخصا معتقد هستم نه‌تنها از آمریکا، بلکه از هیچ کشوری نمی‌توان تضمین گرفت. ما هم به کسی تضمین نمی‌دهیم. بر فرض مثال ما هم حاضر نیستیم اگر دولت‌مان تغییر کرد به کسی تضمین دهیم که سیاست‌مان عوض نشود. یا مثلا نمی‌توانیم درباره مجلس‌های بعدی تضمین دهیم که یک قانونی را تصویب کنند یا خیر. بنابراین فکر می‌کنم تلاش برای اخذ تضمین از طرف مقابل خیلی کمک‌کننده نیست. ضمن اینکه آمریکایی‌ها به کسی تضمین نمی‌دهند. به روسیه با آن همه کلاهک هسته‌ای هم تضمین ندادند. البته به‌نظر می‌رسد که برخی پیش‌بینی‌ها صورت گرفته است که ایران تضمینی در بحث هسته‌ای داشته باشد اما این تضمینی که می‌گیرد از طرف آمریکایی‌ها نباشد. برخی رسانه‌ها این‌گونه گفته‌اند که مثلا سانتریفیوژهای نسل جدید ایران، به جای اینکه تخریب شود یا از کشور خارج شود، در داخل کشور و به‌صورت پلمب‌شده باقی بماند. این اقدام هم تحت‌نظر و در انبارهای تحت‌نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شود. البته نمی‌دانم این مساله تا پایان مذاکرات به چه صورت پیش خواهد رفت. این مساله یک تضمین است و اگر آمریکایی‌ها دوباره از برجام خارج شدند، ایران می‌تواند غنی‌سازی‌اش را مجددا از سر بگیرد و از نقطه صفر شروع نکند. همین سانتریفیوژهای جدیدی که دارد را مجددا به‌کار گیرد. این خود می‌تواند تا حدودی تضمین باشد اما نکته آنجاست که این تضمین از سوی آمریکایی‌ها داده نشده، بلکه تضمینی است که ایران براساس توانمندی‌ها و قابلیت‌های خودش به آن دست می‌یابد و اتکا می‌کند.
این هم که درنهایت در مذاکرات پذیرفته شود یا خیر را نمی‌دانم چون گفته می‌شود صهیونیست‌ها خیلی روی آن مانور داده‌اند و آن را به‌عنوان خط قرمز خودشان اعلام کرده‌‌اند و نگران این هستند که ایران هر لحظه اراده کند، بتواند پلمب را باز کرده و مجددا شروع به غنی‌سازی کند. اینکه این مطالبه ایران پذیرفته شده است یا خیر را نمی‌دانم اما اینکه آمریکایی‌ها و جو بایدن چیزی بنویسد و بر آن قسم بخورد یا کاخ سفید و کنگره بیانیه‌ای دراین‌باره بدهد، هیچ‌کدام آن تضمین واقعی نیست که بتوان به آن اتکا کرد.
باتوجه به اشاره‌ای که به روابط روسیه و آمریکا داشتید، فکر می‌کنید بحران اوکراین هم تاثیری بر روند مذاکرات وین داشته است؟
تا الآن برخلاف مسائلی که میان روسیه و غرب پیش آمده مثل طرح اخراج روسیه از شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های متعدد علیه این کشور و اخراج دیپلمات‌های روس از برخی کشورها، هنوز اتفاق ویژه‌ای در هتل کوبرگ وین رخ نداده است. البته یورونیوز خبری منتشر کرده است که روسیه از آمریکا تضمین کتبی خواسته است تا مطمئن شود تحریم‌های روسیه بر روابط اقتصادی این کشور با ایران بعد از توافق احتمالی در وین اثر نخواهد داشت. یعنی اگر ایران خواست بعد از توافق با روسیه همکاری بانکی داشته باشد، توسط غرب تحریم نشود. این چیزی است که طبق اعلام رسانه‌ها لاوروف از طرف آمریکایی خواسته است. درباره صحت این خبر و واکنش آمریکایی‌ها اطلاع جدیدی ندارم اما اگر این مساله صحت داشته باشد، می‌توان آن را از ترکش‌های جنگ اوکراین به مذاکرات وین قلمداد کرد. حالا ممکن است این کار را سخت کند، آمریکایی‌ها تضمین ندهند، روس‌ها همکاری نکنند یا مسائلی از این دست. باید صبر کنیم ببینیم خبرها چه می‌گوید.
باتوجه به اخبار ضدونقیضی که درباره سرنوشت مذاکرات شنیده می‌شود، فکر می‌کنید توافق طی چند روز آینده در دسترس خواهد بود؟
نمی‌دانم، مثل نام آن فیلم معروف، خیلی دور و خیلی نزدیک است.