در گفت‌وگو با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری سعی کردیم به چند سوال و شبهه پیرامون کرونا و آینده این ویروس جواب بدهیم. سوالاتی که از تزریق دز چهارم واکسن کرونا تا آینده این ویروس از منظر شدت و حدت سرایت‌پذیری، بیماری‌زایی، ایمن گریزی و... را شامل می‌شود. البته این سوالات و شبهات هر لحظه در فضای مجازی و رسانه‌ای در‌حال طرح‌شدن و پاسخ گرفتن است، منتها دامنه پاسخ‌ها و اطلاعاتی که درباره این ویروس و رفتار جهش‌های جدید آن گاهی منتشر می‌شود، بسیار بالاست و شاید بخشی‌ از آن به‌خاطر عدم‌ علم کامل و کافی نسبت به آن باشد یا عده‌ای غرض‌ورزانه چنین محتواهایی را منتشر می‌کنند.

باید هرچه زودتر تغییرات در واکسن را آغاز کنیم

سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری در ابتدا با اشاره به ادعاهایی مبنی‌بر تزریق دز چهارم گفت: «پیشنهاد تزریق دز چهارم را خیلی وقت است داده‌ایم. اوایل که امیکرون آمد هم درباره افرادی که بالای 65-60 سال، هم افراد بیمار یا کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیماری‌های زمینه‌ای غیرقابل کنترل دارند گفتیم که باید دز چهارم تزریق کنند و پیشنهاد دادیم. درباره دز بوستر بالای 12 سال هم من در کمیته علمی پیشنهاد دادم. این بهترین کاری است که الان می‌توان انجام داد. برخی از کشورها نیز شروع کردند. هم درباره افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و هم درباره کادر درمان که دز چهارم را شروع کردند. از آن مهم‌تر موضوعی که باید در ارتباط با آن اقدام شود تغییر ترکیب واکسن است. در واکسن‌های داخلی خود واکسن پاستور چنین ظرفیتی را دارد. همان استراتژی مبارزه با آنفلوآنزا در‌مورد واکسن‌های آنفلوآنزا که هر‌ساله می‌آید و ترکیب مورد بررسی قرار می‌گیرد و از ویروس‌هایی که قبلا بوده استفاده می‌کنند، واکسنی را به‌عنوان واکسن منتخب استفاده می‌کنند و در شهریور‌ماه می‌آید و افراد تزریق می‌کنند، همین استراتژی را باید برای کووید داشته باشیم و شکی در این نیست. واقعیت این است که زمان آن کوتاه‌تر است. در آنفلوآنزا چون سالانه است به‌خصوص در فصل زمستان و سرد، در‌مورد کووید باید هر چند ماه یک‌بار این بررسی‌های ژنتیکی را انجام دهیم و این تصمیم گرفته شود تا بتوانیم واکسن را تغییر دهیم. این تفکر خوبی است. باید آمادگی این موضوع را داشته باشیم و الان هم دیر نیست و باید این کار را انجام دهیم.»

مدام منتظر ضعیف شدن ویروس هستیم، در‌حالی که چنین چیزی بعید به‌نظر می‌رسد

ناجی در پاسخ به این سوال که چه پیش‌بینی‌ای برای دنیای بعد از امیکرون دارد، گفت: «باید از دیدگاه خود نگاه نکنیم، بلکه باید از دید ویروس ماجرا را دید. ویروس تا الان نشان داده هر چه واریانت ایجاد می‌شود هم تهاجم بیشتری دارند و هم ایمن‌گریزی بیشتری دارند و این ویروس فرمول خوبی را به‌دست آورده است. همه موجودات حب به بقا دارند، انسان فقط نیست، بلکه همه موجودات این‌طور هستند. ویروس‌‌ها چطور می‌توانند این کار را انجام دهند؟ اینکه راهی پیدا کنند بین مردم پخش شوند. در این موارد یا با ایجاد میزان کمی بالای ویروس است که انتشار ویروس احتمال بالایی خواهد داشت یا با ایجاد تمایل در گیرنده سلولی است. الان هر دوی این کارها را ویروس کووید کرده است. سیر این را نگاه می‌کنید هم واریانت‌های جدید مقدار ویروس بالایی تولید می‌کنند و تغییرات باعث شده تمایل به اتصال روی گیرنده‌های سلولی افزایش یابد. این شرایط در کنار این است که ویروس برای اینکه بتواند پخش شود بیماری‌زایی خود را افزایش نداده است. ویروس کرونا را با ویروس مرس مقایسه کنید، مرس کشندگی بالایی داشت و 70‌درصد کسانی که در ICU بستری می‌شدند را می‌کشت. این موفقیت است که ویروس می‌تواند به‌حدی تکثیر یابد که طرف را بکشد. کووید این کار را نمی‌کند، به همان نسبت که مقدار ویروس را زیاد و تمایل خود را به گیرنده سلولی زیاد می‌کند، اما کشندگی زیادی را ایجاد نمی‌کند. البته بیماری خطرناکی است. دو سال است که دنیا را تحت تاثیر قرار داده و این میزان آدم را در سراسر دنیا کشته است، اما کشندگی این ویروس در حد ابولا و مرس نیست. یعنی آنقدر میزبان را زیرسوال نمی‌برد، با میزبان خود تنظیم می‌کند که چه موقعی چه تغییراتی دهد. طی دو سال کرونا موتاسیون‌هایی داشته که تهاجم را کمتر کرده و چراغ خاموش جلو می‌رود و آنقدر التهاب ایجاد نمی‌کند و مرگ‌ومیر را بالا نمی‌برد و هم زمان‌های خاصی توانسته این کار را انجام دهد، ولی در یک حدی خود را نگه داشته است. بعد از آن کلید موفقیت دیگر ایمن‌گریزی است. در طول مدتی که از واریانت‌های مختلف می‌بینیم آنقدر واریانت‌های ایمن‌گریز را ایجاد کرده که خیلی جالب است. الان اگر جای ویروس بودید در این موقعیت بی‌همتایی که هم منتشر می‌شود، هم بیماری‌زایی ایجاد می‌کند، هم میزبان را اذیت می‌کند، تمام دنیا را هم درگیر کرده است، فکر می‌کنید خود را ضعیف کنید؟ این کار را نمی‌کنید. باید این را در‌نظر گرفت که همچنان این سناریو که واریانت‌های بعدی هم خطرناک‌تر و هم مهاجم‌تر و ایمن‌گریزتر باشند خیلی از نظر منطقی به فکر می‌آید تا ویروس بخواهد تغییر کند که از بین برود. هر بار هر واریانتی می‌آید می‌گوییم این آخرین جهش است، چنین چیزی نیست. این ویروس خود را تغییر می‌دهد تا بماند. من پیش‌بینی نمی‌کنم این اتفاق بیفتد که ویروس ضعیف شود و از بین برود. البته امیدوارم این اتفاق بیفتد. مطالعه‌ای که درباره آفریقای‌جنوبی انجام شد که این واریانتی است که تمام دنیا را می‌گیرد و ایمنی به‌وجود می‌آورد و بیماری خفیفی است و مشکلی ایجاد نمی‌کند، اشکالاتش الان مشخص شده است. وسیع پخش می‌شود و به همان نسبت به‌دلیل ایمن‌گریزی زیادی که دارد و همچنین شیوع بالایی که دارد، آن قسمت از افرادی که ضعیف هستند و سن بالا دارند، ایمنی ضعیفی دارند را درگیر می‌کند. برای همین مرگ‌ومیر بالا رفته است. نسبت بستری به مرگ‌ومیر به نسبت دلتا کمتر است، اما وقتی عدد خیلی متفاوت است در عرض 12 هفته که واریانت امیکرون شناسایی شده به اندازه یک‌سال کووید افراد را آلوده کرده است.  به‌نظرم نمی‌رسد در آینده این رفتار را از کووید داشته باشیم که ضعیف‌تر شود. من چنین پیش‌بینی‌ای را کمتر می‌بینم نسبت به اینکه واریانت بعدی خطرناک‌تر باشد.»

واکسن نزده‌ها در حکم بمب ساعتی، ترکیب دلتا و امیکرون همچنان دور از ذهن نیست

رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری درباره خطر واکسن‌نزده‌ها ادامه داد: «وقتی در یک جمعیت 84 میلیونی آمار 14 میلیون واکسن نزده داریم، باید بترسیم. بسیار احتمال دارد ویروس را بگیرند و وقتی امیکرون در افرادی که واکسن زده‌اند عفونت را ایجاد می‌کند و افراد را آلوده می‌کند، هرچند بیماری شدیدی را ندهد، الان اکثر افرادی که امیکرون می‌گیرند بیماری آنها خفیف است. آنهایی که بیماری شدید از خود نشان می‌دهند، افراد خاص هستند و کسانی که واکسن نزده‌اند. اینها جمعیت خطرناکی هستند، گردش ویروس را زیاد می‌کنند، می‌توانند باعث تغییرات ویروس هم شوند. زمانی که صحبت از دلمیکرون شد که گفتند یک نو‌ترکیبی از امیکرون و دلتا است، همه این را انکار کردند. از نظر بیولوژیکی این موضوع امکان‌پذیر است که ایجاد شود. کسی نمی‌تواند بگوید نمی‌شود. ممکن است احتمال این کم باشد، اما این اتفاق ممکن است رخ دهد. وقتی دلتا و امیکرون در کنار هم قرار می‌گیرند و می‌چرخند احتمال اینکه درآمیختگی و نوترکیبی در آنها به‌وجود ‌آید، وجود دارد. همچنین این مساله را باید در‌نظر گرفت که تغییرات ویروس درون انسان اتفاق می‌افتد. شاید بیشترین تغییراتی که ویروس دارد، ویروس‌هایی است که از انسان به حیوانات منتقل می‌شوند و تغییر می‌کنند و دوباره برمی‌گردند. بارزترین مثال همین ویروس کرونا است. متکامل‌ترین واریانتی که در کووید می‌بینیم همین امیکرون است. از نظر علمی به اثبات رسیده که بیشترین میزان موتاسیون و جهش‌ها در انسان تکامل نیافته است. بلکه در موش تکامل‌یافته است. این نشان می‌دهد چقدر باید جدی بگیریم؛ پایش محیط و حیوانات اطراف و همچنین اهتمام داشته باشیم گردش ویروس را ‌بیندازیم که این احتمال انتقال از حیوان به انسان را بسیار پایین بیاوریم. حتی در انتقال ویروس به محیط همچون فاضلاب و... که ممکن است حیوانات به آن دسترسی یابند، باید دقت کرد. مطالعه‌ای که در بریتانیا انجام شده است نشان داده کسانی که دز بوستر را تزریق کردند تا 75 درصد از بیماری علامت‌دار جلوگیری کرده‌اند. این اهمیت دارد. بنابراین افراد واکسن را تزریق کنند، دز بوستر هم تزریق کنند و به فکر دزهای دیگر باشیم، چون هر چقدر می‌گذرد سیستم ایمنی ضعیف‌تر می‌شود و افراد را حساس‌تر می‌کند. هم در‌برابر امیکرون و هم در برابر واریانت‌هایی که ممکن است در آینده بیاید.»