ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: آزمایشگاه‌ها در صنایع مختلف دنیا به‌منظور جداسازی ترکیبات مختلف براساس وزن مولکولی، از روش‌های متفاوتی استفاده می‌کنند که ساده‌ترین راه آن استفاده از سانتریفیوژهاست که براساس به کارگیری از نیروی گریز از مرکز عمل می‌کنند. سانتریفیوژها دستگاه‌هایی هستند که داخل آنها مجهز به محفظه‌ای است که لوله‌های حاوی ترکیبات مختلف جهت جداسازی قرار می‌گیرد. چرخیدن مواد داخل این محفظه‌ها با سرعت بسیار بالا باعث جداسازی مواد در فازهای جدا از هم می‌شود. شرکت «فدکو» به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان و تنها تولیدکننده داخلی توانسته با توجه به تحریمی بودن سانتریفیوژهای پیشرفته صنعتی، نیاز داخلی شرکت‌ها و صنایع را برطرف کند.
«فدکو» چه دستگاه‌هایی تولید کرد؟
شرکت فنی، مهندسی اندیشه‌سازان سلامت پارسیان(فدکو) با دارا بودن مجوز دانش‌بنیان رتبه یک تولیدی کمتر از یک دهه است که در زمینه تولید سانتریفیوژهای پیشرفته فعالیت می‌کند. کار این شرکت دانش‌بنیان، طراحی و ساخت ماشین‌های سانتریفیوژ پیشرفته صنعتی و آزمایشگاهی در ایران است. علی قربانی، مسئول بازرگانی شرکت دانش‌بنیان «فدکو» ادعا می‌کند که تنها شرکت تولیدکننده در کشور هستند که این توانمندی را دارند و قادرند سانتریفیوژهای پیشرفته صنعتی و آزمایشگاهی تولید کنند. از نمونه تولیدات محصولات شرکت در حوزه ماشین‌های سانتریفیوژ صنعتی سرعت بالا می‌توان به «توبولار» و سانتریفیوژهای «سپراتور» و «دکانتر» اشاره کرد. «اولترا» و «سانتریفیوژ سنگ مخزن نفت»، «بانک خون» و مدل‌های آزمایشگاهی رومیزی ازجمله نمونه‌های ماشین‌های سانتریفیوژ پیشرفته آزمایشگاهی هستند. ما از سال 93 در قالب شرکت اندیشه‌سازان سلامت پارسیان(فدکو) فعالیت می‌کنیم. از همان سال، گروهی از صنعتگران کارکشته و باتجربه و دانش‌آموختگان مقاطع دکتری و کارشناسی‌ارشد جهت طراحی و توسعه محصولات جدید با فناوری زیست‌محیطی موردنیاز در حوزه سلامت و نفت کشور با یکدیگر مشارکت کردند که ماحصل آن اخذ گواهینامه دانش‌بنیان در سال 93 بود.
حوزه‌های کاربرد سانتریفیوژها
قربانی هدف از راه‌اندازی این شرکت را طراحی و توسعه تجهیزات پیشرفته جداسازی به‌ویژه سانتریفیوژهای پیشرفته صنعتی و آزمایشگاهی عنوان کرد که قابلیت کاربری در صنایع غذایی، داروسازی و نفت را دارا هستند. این شرکت دانش‌بنیان تاکنون بیش از 10 مدل سانتریفیوژ پیشرفته را تولید کرده که برخی از آنها برای نخستین بار در ایران تولید شده و به حدی قابلیت کاربردی آنها بالاست که درحال حاضر در خط تولید بسیاری از شرکت‌های داروسازی، صنایع غذایی و نفتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مسئول بازرگانی این شرکت دانش‌بنیان درباره فعالیت‌های اصلی شرکت «فدکو» به «فرهیختگان» می‌گوید: «ما در قالب این شرکت طراحی و ساخت سانتریفیوژهای حوزه نفت، گاز و پتروشیمی؛ طراحی، ساخت و تامین تجهیزات در حوزه سلامت و تولید دارو؛ تامین، نصب و راه‌اندازی و بهره‌برداری از تجهیزات صنعتی؛ انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه، کاربردی و توسعه‌ای جهت ایجاد دانش فنی و بومی‌سازی آن و درنهایت، تامین قطعات یدکی یا مواد مصرفی مکانیسم‌ها و تجهیزات صنعتی با تکنولوژی پیشرفته را در دستورکار داریم.»
عملکرد دستگاه‌ها
قربانی در توضیح عملکرد سانتریفیوژها به «فرهیختگان» می‌گوید: «دستگاه‌های سانتریفیوژ قادرند با ایجاد نیروی گریز از مرکز، دو فاز ناهمگن را از هم جدا کنند. هم حجم دستگاه و هم میزان چرخش آن دو عاملی هستند که باعث پیشرفته شدن این دستگاه‌ها شده‌اند.» به گفته قربانی، یکی از این دستگاه‌ها، سانتریفیوژ یخچال‌دار با ظرفیت بالاست که 3000 دور در دقیقه می‌چرخد و به عبارتی، 3000 برابر نیروی گرانش زمین به نمونه نیرو وارد می‌کند تا دو فاز از هم با سرعت بالا جدا شوند. این دستگاه قادر است 12 لیتر را به‌طور همزمان با سرعت 3000 دور در دقیقه بچرخاند. هرکدام از محفظه‌هایی که فازها داخل آن قرار می‌گیرند، هنگام چرخش، حدود 6000 کیلوگرم به آن نیرو وارد می‌شود.
او ادامه می‌دهد: «دستگاه دیگر، دستگاه «اولترا»ست که ظرفیت «روتور» یا «چرخاننده» آن از 6 محفظه 250 سی‌سی تشکیل شده که 17 هزار دور در دقیقه می‌چرخد و 40 هزار برابر نیروی گرانش زمین به این نمونه‌ها نیرو وارد می‌کند تا بتواند دو فاز را از هم جداسازی کند. به عبارت دیگر، به ازای هر یک سی‌سی معادل 40 کیلوگرم نیرو وارد می‌شود و هرکدام از محفظه‌ها که حاوی 250 سی‌سی است، نیروی وارده به 40 هزار برابر نیرو می‌رسد تا عملیات جداسازی دو فاز با موفقیت انجام شود.»
دستگاه دیگری که در این شرکت تولید می‌شود، سانتریفیوژ «سنگ مخزن نفت» است که از آن برای سانتریفیوژ سنگ مخازن نفتی استفاده می‌شود. درواقع، سنگ‌هایی را که هنگام حفر از چاه‌های نفت از عمق چند هزار متری زمین استخراج می‌کنند، داخل این دستگاه قرار می‌دهند و در دمای 80 تا 90 درجه به مدت 7 شبانه‌روز سانتریفیوژ می‌کنند تا مقدار سیالی که از نفت خارج می‌شود، اندازه‌گیری کرده و براساس آن، نوع برداشت از آن حوزه‌های نفتی را سیاستگذاری می‌کنند. به گفته قربانی، ما بعد از آمریکا و فرانسه سومین تولیدکننده در دنیا هستیم و تنها دو شرکت در دنیا این دستگاه را تولید می‌کنند. نمونه آمریکایی این دستگاه با قیمت 250 هزار دلار(بالای 8 میلیارد تومان) فروخته می‌شود ولی نمونه ایرانی آن با نصف قیمت نمونه آمریکایی، کمتر از 4 میلیارد تومان به فروش می‌رسد.
ارائه خدمات به دستگاه‌ها مزیت اصلی محصولات شرکت
مسئول بازرگانی شرکت «فدکو» می‌گوید: «درحال حاضر نمونه‌های زیادی از این دستگاه‌ها بالغ بر 50 دستگاه را در کشور نصب شده داریم و درحال کار هستند. به‌طورکلی، سانتریفیوژها جزء دستگاه‌های استراتژیک و تحریمی هستند و هیچ‌کدام از این دستگاه‌های سانتریفیوژ از طریق بازارهای جهانی در اختیار ایران قرار نمی‌گیرد. ما تنها سازنده این سانتریفیوژهای پیشرفته صنعتی و آزمایشگاهی در ایران هستیم تا با ساخت این دستگاه‌ها بتوانیم نیاز صنایع داخلی و مراکز علمی و تحقیقاتی داخلی را تامین کنیم. البته تا پیش از تحریم‌ها نمونه‌های وارداتی از این دستگاه‌ها داشتیم که درحال حاضر به دلیل همین تحریم‌ها هیچ خدماتی را دریافت نمی‌کنند و به همین دلیل بعضی از آنها با خراب شدن از رده خارج شده‌اند. ما تا حد امکان تلاش کردیم نیاز داخل را برآورده کنیم و تاکنون هم توانسته‌ایم به این تعهد پایبند باشیم.»
او درباره کاربردهای سانتریفیوژها به «فرهیختگان» می‌گوید: «این دستگاه‌ها کاربردهای وسیعی دارند که از حوزه سلامت مانند شرکت‌های داروسازی و بیوتکنولوژی گرفته تا شرکت‌هایی که در زمینه نانوذرات فعال هستند می‌توانند از این سانتریفیوژها استفاده کنند و تاکنون دو دستگاه به این مراکز تحویل داداه شده است. سازمان انتقال خون هم جزء مراکزی است که می‌تواند از این دستگاه‌ها استفاده کند. دستگاه سانتریفیوژ در سازمان انتقال خون در ماشین بانک خون قابلیت استفاده دارد و هم‌اکنون درحال ساخت دستگاه با تعداد بالا برای این مرکز هستیم. صنایع غذایی، نفت و گاز و پتروشیمی جزء کاربردهای دستگاه‌های سانتریفیوژ هستند و کمتر صنعتی را می‌توان یافت که به سانتریفیوژ نیاز نداشته باشند؛ چراکه این دستگاه یکی از مهم‌ترین راه‌های جداسازی فازهای ناهمگن به‌شمار می‌رود.»
دستگاه‌هایی که شبیه هیچ دستگاهی نیست
به گفته قربانی، شرکت‌هایی در دنیا هستند که 150 سال از فعالیت آنها در زمینه ساخت سانتریفیوژ می‌گذرد و ما از سال 93 فعالیت خود را شروع کرده‌ایم و به عبارتی تنها 7 سال از عمر شرکت می‌گذرد. سانتریفیوژها جزء محصولات هایتک هستند و به همین دلیل است که واردات آن به دنبال اعمال تحریم‌ها به دخل کشور ممنوع اعلام شده است. ما در داخل ایران نمونه‌هایی از سانتریفیوژهای آزمایشگاهی داریم که مدل‌های کوچک رومیزی آزمایشگاهی را تشکیل می‌دهند که تعداد دور و حجم خیلی محدودی دارند اما دستگاه «اولترا» که یک ماشین 40 هزار دور است، تاکنون در ایران تولید نشده و شرکت ما نخستین تولیدکننده این نمونه به‌شمار می‌رود که صفر تا 100 طراحی تا ساخت این دستگاه‌ها برعهده خود ماست. ما حتی موتور این دستگاه‌ها را هم خودمان تولید می‌کنیم و مونتاژکار نیستیم. اگر دقیق‌تر بخواهم اشاره کنم، باید بگویم که هیچ‌کدام از دستگاه‌های ما مهندسی معکوس نشده است. بنابراین نه شکل ظاهری و نه مشخصات فنی آن مشابه هیچ برندی از هیچ شرکتی در دنیا نیست.»
او اشاره می‌کند که ما در شرکت مجهز به یک تیم فنی مهندسی توانمند هستیم که صفر تا 100 توانایی طراحی تا ساخت دستگاه‌ها را به ما داده است. البته از نظر بنده، بهتر است در ساخت چنین دستگاه‌هایی مهندسی معکوس انجام دهیم؛ چراکه مسیر کوتاه‌تری را طی می‌کنیم. اما به‌هرحال، دوستان ما ایده‌هایی دارند که در طراحی‌ها لحاظ می‌کنند که منجر به ثبت چند پتنت شده است.»
نصف قیمت دستگاه خارجی
قربانی بزرگ‌ترین مزیت دستگاه‌های سانتریفیوژهای ساخت شرکت «فدکو» را در دسترس بودن و تامین نیاز شرکت‌ها دانست. شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف هر دستگاهی را نیاز داشته باشند در کوتاه‌ترین زمان تولید و آماده می‌کنیم. دومین مزیت این دستگاه‌ها، قیمت مناسب آنها در مقایسه با دستگاه‌های خارجی است و به جرأت می‌توان گفت قیمتی 40 تا 50 درصد پایین‌تر از نمونه‌های خارجی دارند. مزیت دیگر دستگاه‌های تولید شده در این شرکت دانش‌بنیان این است که ما صفر تا 100 از محصولی که به شرکت سفارش‌دهنده می‌فروشیم، پشتیبانی می‌کنیم. ما نصب، راه‌اندازی و آموزش رایگان داریم و ماشین را در خط تولید تنظیم می‌کنیم.»
صادرات با اعمال شاقه
مسئول بازرگانی شرکت «فدکو» عنوان می‌کند باتوجه به قابلیت‌های شرکت، مشغول فعالیت در زمینه صادرات دستگاه‌ها هم هستیم اما باتوجه به تحریم‌ها، صادرات با برند شرکت ایرانی عملا با محدودیت‌هایی مواجه است و ما تلاش می‌کنیم بتوانیم این موانع را برطرف کنیم. درحال حاضر روی صادرات دستگاه‌ها به آمریکای جنوبی و آسیا کارهایی انجام شده و ما طی مذاکراتی با شرکت‌های کشور مقصد، شریک تجاری آنها می‌شویم و دستگاه‌ها به این کشورها می‌رود و پس از مونتاژ، با برندی که در آن کشور دارای مجوز است، فروخته می‌شود. قربانی تاکید می‌کند که اولویت ما تامین نیاز داخل است و نسبت به بازار داخل احساس تکلیف می‌کنیم. تولید این قبیل دستگاه‌های سانتریفیوژ که بسیار هم استراتژیک هستند، به‌نوعی توانسته بسیاری از صنایع را نجات دهد. شرکت‌هایی که به این دستگاه‌ها نیاز داشتند تا پیش از تولید آنها در داخل، قادر به وارد کردن دستگاه‌ها نبودند و اگر شرکتی قصد وارد کردن چنین دستگاه‌هایی را داشت، باید چند برابر قیمت کارخانه هزینه می‌پرداخت و پس از وارد کردن دستگاه، هیچ‌گونه خدمات پس از فروشی شامل حال دستگاه نمی‌شد و اولین ایرادی که پیدا می‌کرد، دستگاه از کار می‌افتاد.
تامین نیاز دنیا در دستان آمریکا و چین
دستگاه‌های سانتریفیوژ جزء دستگاه‌های استراتژیک و موردنیاز بسیاری از صنایع هستند و به دلیل اهمیتی که دارند، تنها کشورهای محدودی در دنیا هستند که توانمندی و دانش ساخت آنها را در اختیار دارند. مهم‌ترین تولیدکنندگان سانتریفیوژهای پیشرفته، آمریکا یکی از تولیدکنندگان این دستگاه‌ها هستند که دو شرکت آن جزء شرکت‌های بسیار قدرتمند در زمینه تولید سانتریفیوژهای پیشرفته به‌شمار می‌روند. در ژاپن هم تنها شرکت «هیتاچی» به تولید این قبیل دستگاه‌ها مشغول است. قربانی اشاره می‌کند که کل صادرات دنیا توسط همین سه شرکت انجام می‌شود. تعداد سازندگان این قبیل دستگاه‌های سانتریفیوژ در دنیا از تعداد انگشتان دو دست هم کمتر است و به دلیل گمنام بودن برخی تولیدکنندگان، نمی‌توان به‌طور دقیق اشاره کرد که چند شرکت درحال حاضر این دستگاه‌ها را تولید می‌کنند.
خدمات پس از فروش به خارجی‌ها
یکی از خدماتی که در بازار داخل ارائه می‌دهیم، خدمات پس از فروش دستگاه‌های خارجی است که در ایران از حرکت ایستاده‌اند و دستگاه‌ها به دلیل ایرادی که پیدا کرده‌اند، شرکت‌ها دیگر قادر به استفاده از آنها نیستند. شرکت ما کاملا خصوصی است اما با وجود اینکه این کار با منافع ما در تضاد است، ما بیشتر شرکت را یک شرکت ملی می‌دانیم و به فکر رفع نیاز داخل هستیم. زمانی که مشاهده می‌کنیم دستگاهی با میلیاردها تومان هزینه در ایران به دلیل یک ایراد که هیچ‌کسی قادر به رفع آن نیست، پیشنهاد می‌دهیم دستگاه را برای شرکت‌ها اصلاح می‌کنیم و بارها این کار را انجام داده‌ایم. بازار سانتریفیوژ ایران تقریبا حدود 50 میلیون دلار در سال است که بخشی از آن آزمایشگاهی و بخشی صنعتی است. البته نمونه‌های وارداتی دستگاه‌های آزمایشگاهی وجود دارد و دستگاه‌های هایتک به‌شمار نمی‌روند.