حمزه حاجی‌عباسی یکی دیگر از پژوهشگران برنامه آفاق است که درباره الزامات فعالیت موسسات جذب دانشجو نکاتی را یادآور شده است. او در یادداشتی نوشت که اگر روزی تحصیل در یک کشور خارجی، محدود به دانشگاه‌های آمریکا، اروپا و استرالیا بود و تنها افراد محدودی می‌توانستند در یک کشور دیگر درس بخوانند، در 20 سال اخیر شرایط تغییر کرده است. براساس آمارهای یونسکو تعداد دانشجویان بین‌المللی به حدود 6 میلیون نفر در سال رسیده و کشورهای متعددی ازجمله مالزی، امارات، عربستان و ترکیه نیز که با ایران مشابهت‌های فرهنگی دارند به جذب دانشجوی بین‌المللی روی آورده‌اند. در این میان استفاده از موسسات اعزام و جذب دانشجو یکی از راه‌ها‌ی موثر ارتباط متقاضیان تحصیل با دانشگاه‌هاست. این موسسات می‌توانند وجهه خوبی از دانشگاه‌ها در دنیا ارائه دهند و متقاضیان را درمورد شرایط تحصیل، کار و زندگی در کشور میزبان آگاه سازند. درکنار این فواید، با توجه به ماهیت «نمایندگی» این موسسات، احتمال انحراف، تخلف و فساد در فعالیت آنها زیاد است، در این مقاله با معرفی بعضی از تخلفات انجام‌شده توسط موسسات، اهمیت تشکیل انجمن صنفی و تدوین نظامنامه «اخلاق حرفه‌ای» برای تنظیم فعالیت و رفتار صحیح آنها را بیان می‌کنیم.
دلایل مراجعه به موسسات توسط دانشگاه‌ها و دانشجویان
موسسات اعزام دانشجو، با داشتن کارمندان متخصص و وکلایی خبره در زمینه مهاجرت و آموزش بین‌المللی به افراد متقاضی که در مورد پذیرش تحصیلی و مهاجرت و چگونگی دریافت حمایت مالی از دانشگاه‌ها آگاهی ندارند، کمک می‌کنند، از سوی دیگر دانشگاه‌ها با کمک این موسسات می‌توانند متقاضیانی باکیفیت تحصیلی مناسب و آگاه نسبت به شرایط تحصیل و زندگی را جذب کنند.
وضعیت موسسات در ایران
در ایران حدود 160 موسسه از سازمان امور دانشجویان مجوز فعالیت دارند و سالانه هزاران نفر برای دریافت خدمات مشاوره، به موسسات اعزام دانشجو مراجعه می‌کنند. برخی از آنها با مسائلی ناشی از عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای، مشاوره بد و اطلاعات غلط توسط موسسات روبه‌رو می‌شوند که هزینه‌های مالی و روانی سنگین و جبران‌ناپذیری بر آنها وارد می‌شود.
نمونه تخلفات این موسسات
نداشتن مجوز، معرفی دانشگاه‌های نامعتبر، نداشتن اطلاعات کافی از دانشگاه مقصد، معرفی رشته‌های تحصیلی که وجود خارجی ندارند، تضمین اخذ مجوز برای کار قانونی در حین تحصیل (درحالی‌که کشورهای اروپایی به دانشجویان مهاجر، تنها اجازه انجام کار دانشجویی محدود به 15 تا 20 ساعت در هفته را می‌دهند)، دریافت هزینه‌های متعدد و هزینه‌تراشی (ثبت‌نام، زبان، تاییدیه مدارک سفارت، ترجمه، گرفتن وکیل و...)، پذیرش دانشجو در دانشگاه‌های رده پایین، عمل نکردن به تعهدات، عدم برگشت هزینه در صورت عدم پذیرش، جعل مدارک و گرفتن گواهی‌های نامربوط ازجمله تخلفات این موسسات است. آنها با ارائه اطلاعات نادرست و چاپ آگهی‌های خود در روزنامه‌ها و سایت‌ها به‌صورت گسترده و ایجاد امید کاذب در متقاضیان باعث گمراهی، خسارت مالی و هزینه‌های زمانی برای آنها می‌شوند. اگرچه سازمان امور دانشجویان با تنظیم و تدوین آیین‌نامه‌ها و ارزیابی سالیانه موسسات؛ سعی در ساماندهی آنها داشته است اما هنوز این‌گونه موسسات به‌صورت یک حرفه مشخص شناخته نمی‌شوند و کانون و انجمن صنفی فعال ندارند.
مرامنامه اخلاقی
فعالیت موسسات براساس «نمایندگی» است و رعایت اخلاقیات و امانتداری در کار آنها ضروری است. شفافیت، صداقت، بیان تعارضات منافع، انصاف، رازداری و دقیق بودن لازمه فعالیت چنین موسساتی است. کشورهای باسابقه با انتشار بیانیه‌ها و آیین‌نامه‌هایی سعی دارند این موسسات را به داشتن اخلاقیات حرفه‌ای ترغیب کنند. برای نمونه کشورهای انگلستان، ایرلند، کانادا، نیوزیلند و استرالیا در سال 2012 «بیانیه لندن» را تدوین و موسسات خود را ملزم به رعایت این موارد کرده‌اند.
صداقت: موسسه، در همه معاملات تجاری و حرفه‌ای خود صریح و صادقانه عمل می‌کند.
بی‌طرفی: موسسه، فعالیت حرفه‌ای خود را با جانب‌داری و تعارض منافع به‌خطر نمی‌اندازد.
صلاحیت حرفه‌ای: موسسه، دانش و تلاش لازم را در ارائه خدمات به متقاضی به‌کار می‌برد.
شفافیت: موسسه، موارد تعارض منافع، به‌ویژه در مورد دریافت هزینه خدمات (از دانشجو یا دانشگاه) را بیان می‌کند.
رازداری: موسسه محرمانگی اطلاعات متقاضیان را رعایت می‌کند.
رفتار قانونمند: موسسه قوانین و مقررات مربوطه را رعایت می‌کند.
موثر بودن: موسسه به‌گونه‌ای فعالیت می‌کند که منافع مشتریان و جامعه تامین شود حتی اگر برای خودش هزینه داشته باشد.
چه باید کرد؟
در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای نظام‌مند کردن فعالیت موسسات جذب و اعزام صورت گرفته است. آیین‌نامه‌های گوناگونی نیز برای ساماندهی آنها تدوین‌شده است اما وجود انجمن صنفی و مرامنامه اخلاق حرفه‌ای برای آنها ضرورت دارد. در ادامه پیشنهادهایی جهت بهتر شدن فعالیت این موسسات به سازمان امور دانشجویان توصیه می‌شوند:
تسهیل شرایط تشکیل انجمن صنفی موسسات یا فعال شدن مجدد کانون مربوطه
مشارکت دادن انجمن صنفی و کانون در رسیدگی به تخلفات و تدوین آیین‌نامه‌ها و مرامنامه‌ها
اصلاح نمونه قرارداد موسسات با توجه به نمونه‌های بین‌المللی
ایجاد فرآیندهای ارزیابی، درجه‌بندی و رتبه‌بندی موسسات
ایجاد سامانه ارتباطی برای گزارش‌دهی تخلفات
برگزاری دوره‌های آموزشی سالیانه و دادن گواهینامه‌های آموزشی به این موسسات.
خلاصه اینکه تجربه جهان نشان داده است کمک به فعال شدن انجمن صنفی موسسات و ترویج «اخلاق حرفه‌ای» در فعالیت آنها می‌تواند از وقوع بسیاری از تخلفات جلوگیری کند.