فرهیختگان: برخی چهره‌های رسانه‌ای نزدیک به دولت روحانی در چند روز اخیر این ادعا را مطرح کرده بودند که توافقی که در دور هشتم مذاکرات وین راجع به آن بحث میشود، همان توافقی است که در زمان مذاکرات وین 6 عراقچی آن را جلو برده بود. پیش از این در گزارش 28 دی‌ماه «فرهیختگان» به چرایی انتشار چنین اخباری پرداخته شده بود.
اما در دور جدید مذاکرات چه می‌گذرد؟ آیا پیشرفت‌های ملموسی در ماجرای رفع تحریم رخ داده است؟ برخی اخبار از تیم ایرانی و غربی نشان می‌دهد اوضاع نسبت به وین 6 تا حدی تفاوت دارد.
به‌طور مثال در زمینه راستیآزمایی در دوره روحانی حرف از راستیآزمایی یک‌روزه زده می‌شد، درحالی‌که این فرآیند زمانی چندماهه می‌طلبد؛ چراکه مثلا برای فروش نفت نیاز به بستن قرارداد است، آن‌هم در شرایطی که بنادر ایران و بیمه کشتیرانی تحریم هستند. در چنین شرایطی زمانی می‌توانیم در زمینه فروش نفت صحبت از راستیآزمایی کنیم که ایران بتواند چندین قرارداد نفتی را منعقد کند و کشتی‌های بیمه‌شده نیز نفت ایران را به بنادر کشورهای مقصد برسانند. درنهایت ایران باید بتواند از درآمد حاصل از فروش نفت خود بهره‌مند شود. در شرایط فعلی که دور هشتم مذاکرات درحال پیگیری است اما نگاه‌ها به راستیآزمایی تا حد زیادی فرق کرده است. آنطور که یک منبع مطلع از فضای مذاکرات به «فرهیختگان» گفته است مناقشات طرفین مذاکره بر سر مدت زمان راستیآزمایی از یک روز که در وین ۶ مورد پذیرش قرار گرفته بود، مقداری فراتر رفته و طرف غربی تاکنون مدت زمان 10روزه را پذیرفته است.
این منبع اما گفته است مطالبه طرف ایرانی خیلی بیشتر از این زمان است.
آنچه در مورد مدت زمان 10روزه گفته میشود یک بازه زمانی 10روزه پیاپی نیست، بلکه قرار است 10 روز مشخص تعیین شود و در فرآیندی مرحله‌به‌مرحله در هریک از این روزها دسته‌ای از اقدامات مورد توافق طرفین اجرایی شود.
البته باید این نکته نیز مورد توجه قرار گیرد که طرف ایرانی مطالبه اش این است که تاپایان مراحل راستی آزمایی هیچ اقدامی انجام نمیدهد و آنچه درمورد فرایند راستی آزمایی گفته میشود با چیزی که درفضای رسانه‌ای از آن به عنوان توافق موقت یا اجرای گام‌به‌گام تعهدات یاد میشود تفاوت دارد.
از آنجا که تابه‌حال همه طرفین لزوم راستیآزمایی و زمانبر بودن آن را پذیرفته‌اند، می‌توان گفت مذاکرات در این زمینه به‌مراتب جلو‌تر از دور ششم است اما این هنوز با خواسته ایران فاصله دارد.
در مورد ارائه تضمین از جانب طرف آمریکایی نیز آنچه در 6 دور اولیه مذاکرات در رسانه‌ها مطرح می‌شد، این بود که آمریکا نه‌تنها تعهدی به ارائه تضمین بعد از دوره بایدن ندارد، بلکه این تهدید مطرح می‌شد که آمریکا حتی تضمین نمی‌کند خود بایدن از این توافق خارج نشود.
در شرایط فعلی اما همه طرف‌ها ازجمله آمریکایی‌ها لزوم ارائه تضمین را پذیرفته‌اند و بحث اصلی در مورد مکانیسم ارائه تضمین است.
آنطور که این منبع آگاه گفته است ایران چهارنوع تضمین را از طرف غربی مطالبه کرده است؛ تضمین اول مرتبط با حفظ دستاوردهای هسته‌ای ایران، به این معنی که سانتریفیوژهای ایران بدون تخریب و به‌طور مهروموم شده به‌طور مشترک زیرنظر آژانس و ایران قرار بگیرد تا اگر توافق از بین رفت ایران در حوزه هسته‌ای متضرر نشود.
تضمین دوم مورد مطالبه ایران، تضمین تجاری است، یعنی وزارت خزانه‌داری آمریکا باید به همه شرکت‌ها دستورالعملی ارسال کند، مبنی‌براینکه چه برجام باشد و چه نباشد شرکت‌های تجاری چهار تا 6 سال بتوانند با ایران کار کنند.
بحث سوم ارائه تضامین حقوقی از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا به ایران است.
چهارمین مورد نیز بحث ارائه تضمین سیاسی است، یعنی رئیس‌جمهور آمریکا و روسای اتحادیه اروپا به‌صورت مکتوب تعهد بدهند که از برجام خارج نمی‌شوند.
به‌نظر می‌رسد تا این لحظه آمریکایی‌ها ارائه تضمین سیاسی را رد نکرده‌اند اما می‌گویند به‌لحاظ قانون اساسی آمریکا مشکل دارند و همچنین پالس‌هایی داده‌اند که با زدن نامه به شرکت‌های خارجی تضمین تجاری را تسهیل و تضمین کنند.
صحبت از ارائه تضمین تجاری درحالی است که تا پیش از این اگر شرکتی قصد تجارت با ایران را داشت باید به وزارت خزانه‌داری آمریکا درخواست می‌داد و پاسخ این درخواست نیز بعد از چندماه داده می‌شد.
با درنظر گرفتن چنین شرایطی می‌توان مطالبه تضمین تجاری را یک گام روبه‌جلو از جانب ایران دانست. تاکنون ایالات‌متحده پالس روشنی درباره سایر تضمین‌ها نداده است. درباره وضعیت تعهدات ایران هم می‌توان گفت درحالی‌که در زمان استقرار تیم مذاکره‌کننده دولت روحانی در وین طرف غربی بارها مطالبات فرابرجامی در زمینه مسائل موشکی، منطقه‌ای، حقوق بشر و تضمین امنیت اسرائیل را مطرح کرده بود و تحریم‌ها نیز به‌عنوان تضمین برای اجرای این موارد مطرح شده بودند، در شرایط فعلی اما این رویه از جانب آنها تا حدودی تعدیل شده است.
به‌طورمثال بایدن صراحتا این مطالبات فرابرجامی را در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان مطرح کرده بود و سایر چهره‌های سیاسی هم بارها در رسانه‌ها به آن پرداخته بودند اما از آغاز دولت سیزدهم ادعاهای فرابرجامی طرف غربی به‌شکل جدی مطرح نشده است. به‌نظر می‌رسد این فهم در طرف غربی ایجاد شده است که طرح مباحث فرابرجامی در زمینه موشکی، منطقه‌ای و حقوق بشری ایران را از ادامه مذاکرات منصرف می‌کند.
بنابراین مطابق با اخبار واصله از مذاکرات وین، ایران تاکنون توانسته چند امتیاز از میز مذاکرات دریافت کند. القای نگاه واقع‌بینانه به راستیآزمایی، تضمین (سیاسی و تجاری) و کنار گذاشته شدن صحبت‌های فرا برجامی از میز مذاکرات بخشی از دستاوردهای تیم جدید مذاکره‌کننده ایرانی است.