با سفر امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان به چین و انتشار خبر قریب‌الوقوع بودن سفر رئیس دولت سیزدهم به روسیه با دعوت ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور این کشور، وعده دولت سیزدهم درباره توجه بیش از پیش به ظرفیت کشورهای همسایه و تعامل بیشتر با شرق، راستی‌آزمایی شد. این درحالی است که دستگاه سیاست خارجی دولت رئیسی در مدت کمتر از 6 ماه از آغاز کار، همزمان با ادامه دادن روند مذاکرات وین، برای افزایش سطح ارتباطات اقتصادی و سیاسی با کشورهای همسایه و قدرت‌هایی مثل چین و روسیه نیز قدم‌هایی جدی برداشته است. درباره سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه و ظرفیت‌هایی که این‌گونه سفرها در ادامه مسیر تعاملات میان دو کشور فعال خواهند کرد، گفت‌وگویی با روح‌الله مدبر، کارشناس مسائل اوراسیا داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
سفر رئیسی به روسیه به‌طور کلی تا چه میزان می‌تواند در سطح تعاملات ایران و روسیه اثرگذار باشد و چطور می‌شود عواید این اثرگذاری را در کوتاه‌مدت بر رشد تعاملات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی میان دو کشور شاهد بود؟
سفر رئیسی به فدراسیون روسیه از چند بعد حائز اهمیت است؛ یکی از این ابعاد، میزان توجه بالای رسانه‌های روسی به این سفر است. درحال حاضر شاهد یک همگرایی بسیار مناسب در رسانه‌های روسیه درباره مسائل مربوط به توسعه مناسبات با ایران و افزایش روابط ایران و روسیه هستیم. اشتیاق طرف‌های روسی را برای این سفر می‌بینیم، ولی متاسفانه همزمان در تعدادی از رسانه‌های داخلی، شاهد رفتارهای غیرحرفه‌ای در این‌باره هستیم که آن را در برخی جریانات رسانه‌ای می‌بینیم و این، نشان‌دهنده آن است که برخی افراد، شرایط فعلی منافع ملی کشور را به‌درستی درک نکرده‌اند و قصد دارند دستاوردهای این سفر را به‌دلیل گرایش‌های سیاسی‌شان تحت‌تاثیر قرار دهند. البته نکته اینجاست که چه جریانات غربگرا شایعات را افزایش دهند و چه این‌گونه اقدام نکنند، این سفر در سطح بالایی از برنامه‌ریزی قرار دارد. بنای کرملین هم بر این است که مناسباتی که در دولت سیزدهم برمبنای دیپلماسی متوازن تنظیم شده است را تعمیق کند. ما در گذشته هیچ‌گاه در رسانه‌های روسی شاهد فضای منفی علیه روابط ایران و روسیه نبوده‌ایم یا حداقل اگر چیزی هم بوده است، بنده به‌خاطر ندارم. الان شاهد یک همگرایی ویژه در تمام رسانه‌های روسیه درباره سفر رئیسی به این کشور هستیم و نحوه پوشش اخبار پیرامون این سفر در رسانه‌های روسیه نشانه مثبتی است. نکته دوم آن است که این سفر در روزهای بعد از آنکه رسما اعلام شد همکاری 25 ساله ایران و چین آغاز شده است، انجام می‌گیرد. نکته دیگر قابل‌توجه این است که در راستای همگرایی‌ها، تعاملات و همکاری‌هایی که میان ایران و روسیه در حوزه افزایش ثبات منطقه‌ای وجود داشته و دارد، به‌زودی ادامه رزمایش امنیتی کمربند دریایی میان سه کشور ایران، روسیه و چین را شاهد خواهیم بود که این نیز نشان‌دهنده عمق روابط ایران، چین و روسیه در حوزه مسائل راهبردی، فرامنطقه‌ای و به‌ویژه حوزه امنیت دریاها خواهد بود. این همکاری مشترک کشورمان با روسیه و چین در این رزمایش، نشان‌دهنده کلاس قابل‌توجه نیروهای مسلح ما در حوزه امنیت بین‌الملل است که به‌خودی خود، تهدیدی جدی برای طرف غربی محسوب می‌شود. در دنیاکمتر کشورهایی هستند که «نیروی راهبردی دریایی» داشته باشند. درحال حاضر جمهوری اسلامی ایران، نیروی راهبردی دریایی دارد و در مسیری قرار گرفته است که ائتلافی نوین و ویژه با روسیه و چین در بحث امنیت دریایی تشکیل دهد. این خود، نشان‌دهنده آن است که ابعاد روابط ما و فدراسیون روسیه در حوزه اقتصادی خلاصه نمی‌شود و ابعاد امنیتی، نظامی و فرهنگی نیز میان دو کشور درحال توسعه است. این نوع همگرایی میان ایران و روسیه، در شرایط کنونی، در آسیای مرکزی، آسیای میانه و غرب آسیا که به‌جهت تلاش‌های آمریکا برای ایجاد خلأ امنیتی و خلق بحران‌های نوین حساسیت بیشتری پیدا کرده است، می‌تواند افزایش پیدا کند.
درنتیجه سفر پیش‌رو، به‌طور خاص در حوزه مسائل اقتصادی هم شاهد افزایش همگرایی‌ها خواهیم بود؟
نکته دیگر علاوه‌بر مسائل امنیتی که به آن اشاره شد، بعد اقتصادی روابط ما و این کشور است. آرزو می‌کنیم اسنادی که قرار است بین طرف ایرانی و طرف روسی تبادل شود، متفاوت از اسنادی باشد که در دوره‌های گذشته شاهد بودیم و روابط اقتصادی دو کشور به‌موجب آن اسناد، وارد فاز عملیاتی شود. بین ایران و روسیه سندهای کمی تبادل نشده است، اما جایگاه مناسبات، خصوصا در حوزه‌‌های اقتصادی و فرهنگی باتوجه به ظرفیت‌های بالای دوکشور در این دو حوزه، جایگاه قابل‌توجهی نیست. باتوجه به اینکه حجم تبادلات ما با فدراسیون روسیه طی چندماه گذشته بیشتر از قبل شده است و جدای از مبادلات‌مان با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، حجم مبادلات در 9 ماه اخیر، 450 میلیون دلار را رد کرده است، اما بازهم این رقم، رقم بسیار ناچیزی در روابط میان ایران و روسیه است. لازم است زیرساخت‌های اساسی کشورمان در حوزه دیپلماسی اقتصادی با طرف روسی افزایش پیدا کند. انعقاد تفاهمنامه 25 ساله با چین، نشان‌دهنده آن است که سیاست خارجی ما وارد یک برنامه راهبردی عملیاتی شده؛ یعنی شرکای اساسی‌اش در نظام بین‌الملل را شناسایی کرده است. قدرت‌هایی که در سال‌های پیش‌رو نظام بین‌الملل حول آنها گردش خواهد کرد را شناسایی کرده و درحال ائتلاف‌سازی است. تفاهم بلندمدت، نشان‌دهنده آن است که روابط این کشورها با یکدیگر ساختاری تنظیم شده است. تفاهم‌های کوتاه‌مدت دیگر به آن صورت میان کشورها مرسوم نیست، مگر اینکه جنبه تشریفاتی داشته باشد. همزمان با اعلام خبر آغاز فرآیند تفاهم 25 ساله ایران و چین، بحث مذاکرات ایران و روسیه برای حرکت به‌سمت انعقاد یک تفاهمنامه بلندمدت نیز بسیار قابل‌توجه است و براساس جایگاه فعلی‌ای تنظیم شده است که جمهوری اسلامی در حوزه مسائل سیاسی در آن قرار دارد. درحال حاضر تنها ابزار موجود در دست طرف آمریکایی، تحریم است. ما متاسفانه در سال‌های گذشته با بازخوردهای نامناسبی که به طرف غربی داده‌ایم، نشان دادیم درمقابل تحریم‌های آنها آسیب‌پذیر هستیم، اما الان با این چرخش و با این سازماندهی جدیدی که صورت گرفته، این پیام به غربیها مخابره شده است که ابزار تحریم برای مواجهه با ایرانی‌ها، ابزاری است که دیگر از حداکثر ظرفیت آن استفاده شده و بیش از این کارساز نخواهد بود. همان‌طور که می‌دانید، روس‌ها باوجود اینکه این کشور از سال 2014 تحت تحریم است، در حوزه سیاست‌های ضدتحریمی و دیپلماسی اقتصادی برنامه مناسبی را جلو برده‌اند. برای مثال واکنش روسیه درباره تهدید آمریکا قابل‌توجه بود. غربیها گفتند اگر روسیه فعالیتی در حوزه اوکراین داشته باشد، ولادیمیر پوتین را تحریم می‌کنند، روسیه هم اعلام کرد اگر هم چنین تخیلی که به ذهن‌شان آمده است را به قلم بیاورند، کل روابط‌شان با آمریکا را قطع می‌کنند، که البته این یک پیام بسیار مهمی به‌همراه داشت. این نشانه‌ها حاکی‌از آن است که روس‌ها یک برنامه راهبردی برای مقابله با تحریم‌ها دارند و این می‌تواند به ما هم در مسیر مقابله با تحریم‌ها کمک کند.
دستگاه سیاست خارجی برای استفاده هرچه بهتر از منافع این سفر در تعمیق روابط میان ایران و روسیه درجهت کاهش دادن اثر تحریم‌ها باید چه راهبردی داشته باشد؟
امیدوارم بحث سوئیفت روسی و بحث تبادلات قابل‌قبول مالی میان ایران و روسیه به‌سرعت عملیاتی شود که اگر این اتفاق بیفتد، دستاورد ویژه‌ای را شاهد خواهیم بود. ضروری است موارد موردتوجه روس‌ها برای توسعه روابط اقتصادی را هم موردبررسی قرار دهیم. موانع قابل‌رفع بر سر طرحی همچون راه‌گذر شمال-جنوب که یک برنامه پدافند غیرعامل و بسیار مهم برای ایران و روسیه محسوب می‌شود را برطرف کنیم. اگر این راه‌گذر تکمیل شود، می‌توانیم به درآمد فوق‌العاده ترانزیتی حاصل از آن برای ایران امیدوار باشیم. پیشنهاد من که می‌تواند ابتکار عملی هم ازسوی ما محسوب شود این است که همان‌طور که رئیس‌جمهور ما به دعوت روس‌ها به مسکو می‌رود، رئیسی هم پوتین را برای یک سفر اختصاصی به ایران دعوت کند. سفرهایی که تا به الان پوتین به ایران داشته، همگی برای شرکت در اجلاس‌ها بوده است و هنوز این فرصت پیش نیامده تا رئیس‌جمهور روسیه برای یک سفر اختصاصی به ایران بیایند. این اقدام می‌تواند فتح‌بابی برای افزایش میزان همگرایی و همکاری‌ها میان دو کشور باشد. اسناد دوجانبه میان ایران و روسیه نیز این پیام را به طرف غربی می‌رساند که ایران، محافظه‌کاری در حوزه سیاست خارجی را کنار گذاشته و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر عملگراست و برمبنای واقع‌گرایی، دیپلماسی متوازن و توسعه روابط با همسایگان و برمبنای اصول عزت، حکمت و مصلحت تنظیم شده است که این مسیر، متفاوت از نگاه کاملا غربگرایانه‌ای است که در دولت گذشته بر دستگاه سیاست خارجی حاکم بود.