ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه: ماجرای اُمیکرون، هر روز وارد فازهای جدیدتری می‌شود و نگرانی‌ها نسبت به آینده مواجهه با این سویه جدید کرونا را بیشتر از گذشته می‌کند. ادعاهای جدید و تامل‌برانگیزتری هم از گوشه و کنار و از زبان متخصصان و همچنین در مقالات مختلف و گزارش‌های گوناگون به گوش می‌رسد که این نگرانی‌ها را باز هم افزایش می‌دهد. مثلا همین ابتلای بیشتر کودکان به سویه جدید کرونا که برخی آن را ناشی از ذات این جهش می‌دانند و در کل اُمیکرون را برای کودکان خطرناک‌تر معرفی می‌کنند و برخی هم علت این خطر بیشتر را واکسینه نشدن کودکان در برابر کرونا عنوان می‌کنند. به هر شکل، بعد از وقفه‌ای نسبتا کوتاه و پایداری شرایط و شیب نزولی ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این ویروس، دوباره نمودارها حالت صعودی به خود گرفته‌اند و انگار اُمیکرون قصد پنبه‌کردن هر آنچه با انجام واکسیناسیون رشته بودیم، دارد. پیرو همین مساله به‌علاوه ماجرای واکسینه کردن کودکان و همچنین تدابیر جدید و تصمیمات گرفته‌شده برای ادامه بازگشایی‌ها در کشور، چندخطی نوشتیم و با چند نفر از متخصصان و صاحب‌نظران گفت‌وگویی انجام دادیم تا ببینیم چه آینده‌ای بعد از این و با اُمیکرون در انتظار کشور ماست.
اُمیکرون، آتش زیر خاکستر؛ پروتکل‌ها را جدی بگیریم
به رسم همیشه گزارش‌های کرونایی، ابتدا و در تشریح وضع موجود، نگاهی به آمارهای مربوط به ابتلا و مرگ‌ومیر کرونایی‌ها در کشور می‌اندازیم. بنابر اعلام وزارت بهداشت، از 25 تا ۲۶ دی‌ماه ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، دو هزار و ۲۹۲ بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شدند که ۲۲۴ نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-۱۹ در کشور به ۶ میلیون و ۲۲۱ هزار و ۳۳ نفر رسید. متاسفانه در طول این ۲۴ ساعت گذشته، ۳۱ بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۱۳۲ هزار و ۷۵ نفر رسید. خوشبختانه تاکنون ۶ میلیون و ۶۴ هزار و ۶۴۶ نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. هزار و ۳۴۵نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تاکنون ۴۳ میلیون و ۴۱۰ هزار و ۱۲۱ آزمایش تشخیص کووید-۱۹ در کشور انجام شده است. به‌صورت کلی در هفته سوم دی‌ماه ۱۴۰۰، مصادف با هفته ۹۹ همه‌گیری کرونا در کشور، تعداد موارد سرپایی مثبت شناسایی‌شده ۸۴۹۴ نفر بوده است. همچنین تعداد موارد بستری جدید در کشور در این هفته ۱۹۳۶ و تعداد موارد فوتی جدید ۲۱۱ نفر بوده است. محمد هاشمی، سرپرست مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت از افزایش تعداد مبتلایان به اُمیکرون در کشور به هزار و ۱۶۲ مورد خبر داد و گفت: «تعداد مبتلایان اُمیکرون در مشهد مقدس با ۲۴۹ مورد، افزایش چشمگیری داشته است. متاسفانه در هریک از شهرهای تبریز، یزد و شهرکرد، شاهد یک فوتی مبتلا به اُمیکرون بوده‌ایم و یک مورد بدحال هم در اهواز تحت مراقبت است. افرادی که در شهرهای فوق، جان خود را از دست داده‌اند، سالمند بوده و واکسیناسیون خود را به‌طور کامل (در سه نوبت) انجام نداده بودند. قدرت مرگباری اُمیکرون اندک است و همان‌طور که مشاهده می‌شود از هزار و ۱۶۲ مورد مبتلا، سه نفر جان خود را از دست داده‌اند، اما باید پروتکل‌ها را رعایت و در اسرع وقت نسبت به تکمیل واکسیناسیون اقدام کرد.» علاوه‌بر این طبق آخرین آمار اعلامی وزارت بهداشت، میزان رعایت پروتکل‌های ضدکرونا در کشور بیش از ۵۹درصد است. همچنین بیشترین میزان استفاده از ماسک در اماکن عمومی مربوط به فرودگاه‌ها با 92.68درصد و کمترین میزان استفاده از آن مربوط به نانوایی‌ها با 51.17درصد است.
بازگشایی در شرایط موجود، اصلا منطقی نیست، اسفندماه در اوج پیک جدید خواهیم بود
در ارتباط با وضعیت شیوع کرونا و سویه اُمیکرون در ایران و همچنین تصمیمات اتخاذشده اخیر درباره بازگشایی‌ها به‌علاوه واکسیناسیون کودکان ابتدا با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری و عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت‌وگویی انجام دادیم و ناظر به شرایط موجود به «فرهیختگان» گفت: «به‌طورکلی واریانت‌های جدید نمای اپیدمیولوژیک آنها تغییر کرده است. هم در زمانی که دلتا آمد، آلفا هم آمد و هرچه جلوتر رفت شاهد بودیم نمای اپیدمیولوژیک تغییر کرده است. به‌دلیل اینکه ویروس این مزیت را کسب کرده که می‌تواند هم طبیعی‌تر وارد شود و بیشتر سرایت یابد. چون این کار را انجام می‌دهد، هر چقدر می‌گذرد در پیک‌های اخیر به‌خصوص پیک چهارم و پنجم که دلتا بود درگیری بچه‌ها را بیشتر می‌بینیم. درمورد اُمیکرون نیز اینچنین است. با توجه به اینکه میزان شیوع بالایی دارد و هم تکثیر بالایی دارد، احتمال اینکه بچه‌ها در پیک پیش‌رو، در اسفند که زمینه‌های آن اکنون دیده می‌شود درگیر شوند، وجود دارد. شروع پیک پیش‌رو از دهم اسفندماه پیش‌بینی می‌شود، اگر کارهای پیشگیرانه انجام نشود با شیوعی که در کشور چین ایجاد شد و این میزان داستان‌سرایی کردند که زامبی آمده است، به‌واسطه همان سناریو چین لاک‌داون انجام می‌دهد و دو هفته بعد که می‌خواهد بازی‌های آسیایی را برگزار کند، با توجه به مواردی که دیده، شهر بزرگی را قرنطینه کرده و همه روزی یک‌بار تست می‌دهند که بتوانند تمام موارد را شناسایی کنند و اجازه ندهند این واریانت پخش شودکه اقدام درستی است. احتمال دارد این شیوع را در ایران هم داشته باشیم. وقتی به اُمیکرون اجازه دهیم که بچرخد و شیوع بالایی داشته باشد مطمئنا بچه‌ها را نیز درگیر می‌کند. در شرایط موجود، بازگشایی‌ها اصلا و ابدا منطقی نیست. یکی از مواردی که من کمی درباره آن ناراحت هستم، همان مشکلی است که قبلا داشتیم، عدم ارتباط وزارت بهداشت و ستاد کرونا و این رویه همچنان ادامه دارد. امید ما این بود که این رابطه در دولت جدید محکم‌تر شود و توصیه‌هایی که وزارت بهداشت و کمیته علمی انجام می‌دهند و برمبنای مستندات علمی است، بپذیرند ولی این اتفاق نمی‌افتد. همین حالت را در کشورهای اروپایی و آمریکا می‌بینید، در آمریکا شیوع بسیار بالا و تعداد مبتلایان روزانه بسیار بالاست و در این هفته اخیر 40درصد میزان مرگ‌ومیر نیز افزایش یافته و همه به‌خاطر اُمیکرون است. در هرصورت این واریانتی است که وجود دارد و هم شیوع و سرعت انتقال بالایی دارد و هم ایمن‌گریز است. اگر اجازه دهیم پخش شود، شیوع افزایش می‌یابد و می‌دانیم تا کرونا وجود دارد، پیک خواهیم داشت. می‌دانیم تا جامعه به آن حالت واکسیناسیون خیلی منطقی و درست دست نیابد، این پیک‌ها را داریم اما علم اپیدمیولوژی و پیشگیری به ما می‌گوید اگر کنترل‌ها را داشته باشیم می‌توانیم پیک‌ها را کوتاه کنیم نه همانند پیک‌های اخیر کشور که بسیار بلند و پردامنه بود و در جهاتی فشار زیادی به بیمارستان‌ها وارد کرد و تلفات بالایی داشت. اگر به استقبال این بازگشایی‌ها برویم با توجه به چیزی که اُمیکرون در دنیا انجام می‌دهد، مطمئنا ما را نیز درگیر می‌کند.»
ستاد ملی تکلیف خود را با نظرات وزارت بهداشت و کمیته علمی روشن کند
یکی دیگر از سوالات و شبهات این روزها، عدم واکسیناسیون کودکان است. اینکه علت این تعلل کمبودهاست یا تشکیک در انتخاب نوع واکسن، همچنان محل ابهام است. با این اوصاف، ناجی در این‌باره گفت: «این هم یکی از موارد اختلاف بین وزارت بهداشت و ستاد کروناست. واکسیناسیون در کودکان مساله‌ای است که همه روی آن بحث می‌کنند. در سه جنبه کودکان باید واکسیناسیون شوند؛ هم اینکه هدف کووید هستند، هم واریانت‌های جدید بیشتر بچه‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. با توجه به ظرفیت بیمارستان‌ها این موضوع می‌تواند ضایعاتی نیز بدهد. تجربیات درمورد بیماران و کودکان و ظرفیت ICU و... وجود دارد و از نظر عاطفی بچه‌ها حساس‌تر هستند. همچنین به غیر از اینکه هدف هستند، می‌توانند عامل انتقال بین خانواده‌ها باشند. همچنین اگر بخواهیم به ایمنی جمعی واکسن که حدود 90-80 درصد است، برسیم، خواه‌ناخواه جمعیت جوان جزء این موارد هستند. پس واکسیناسیون در کودکان خیلی مهم است که انجام شود. مساله به این برمی‌گردد که با چه واکسنی واکسیناسیون را انجام دهیم. الان در دنیا واکسن فایزر با ترایال‌های کمی که انجام شده، مجوز برای کودکان بالای 5 سال را گرفته است. در هرصورت نه به‌صورت اجباری بلکه اختیاری وجود دارد. درمورد کشور ما، فایزر نداریم ولی فکر می‌کنم از عوارض طولانی‌مدت فایزر در کودکان هم خیلی خبر نداریم و هر چقدر می‌گذرد درمورد واکسن‌ها هرچند عوارض نادر است، این را شاهد هستیم. در کشور ما دو واکسن داریم که درمورد بچه‌ها می‌توان استفاده کرد؛ واکسن سینوفارم به مقدار زیادی در تمام دنیا در بزرگسالان انجام شده و عوارض مربوط به آن را می‌شناسیم و ترایال یک و دو کودکان در چین انجام شده و الان ترایال سوم در امارات و بحرین انجام می‌شود و یکی از انتخاب‌های خوب است. دومین واکسن پاستوکووک که محصول ایران و کوباست، به‌واسطه اطلاعاتی که از کوبا وجود دارد، قابل استفاده است و پلتفرم پروتئینی است. واکسن هپاتیت بی و... را براساس همین پلتفرم‌ها استفاده می‌کنیم و مشکلی هم نیست. با موسسه‌ای این کار را انجام می‌دهیم که تجربه خیلی زیادی در واکسیناسیون کودکان دارد و الان آمارهایی که من شنیدم این است که نزدیک دو میلیون کودک سه سال به بالا را واکسیناسیون کرده است و اطلاعات حاصل از این را می‌توانیم از کوبا دریافت کنیم و اطلاعات مربوط به سینوفارم نیز موجود است که در پیشرفت فاز سه می‌توان انجام داد. به نظر من از نظر شکاف اطلاعاتی خیلی با فایزر تفاوت ندارد. تفاوت افرادی که ترایال شدند و عوارضی که ممکن است داشته باشند با فایزر چندان نیست و می‌توان از این واکسن‌ها استفاده کرد. ولیکن چیزی که وجود دارد، نتیجه‌ای که وزارت بهداشت و کمیته علمی به آن رسیدند وقتی به ستاد کرونا رفت مورد پذیرش واقع نشد. این موضوع تضاد و عدم قبول اینکه وزارت بهداشت یک مغز متفکر باید باشد در این دولت هم دیده می‌شود که درست نیست. یا باید این موضوع را قبول کنیم که اگر به وزارت بهداشت انتقاد داریم این ساختار رئیس‌جمهور باید اصلاح شود نه اینکه نظرات علمی که از کمیته علمی دریافت می‌شود، نادیده گرفته شود. کمیته علمی از افرادی هستند که توانمند و علمی هستند. وقتی به نتیجه‌ای رسیدند نظر آنها را قبول نکنیم و در سطح کلان به این موضوع بپردازیم که اگر مشکلی با نظر آنها داریم بهتر است از وزارت بهداشت سوال کنیم و جواب بگیریم. مخالفت سریع با این تصمیم و این موضوع را در جامعه وارد کردن درست نیست. خوب است که ستاد کرونا و وزارت بهداشت جلسات مشترک کامل داشته باشند و افراد را دعوت کنند و بگویند شما تصمیم گرفتید واکسن کودکان را تزریق کنید و دو نفر مشاور در وزارت بهداشت آمدند، درصورتی‌که آنها می‌گویند این درست نیست، سوالات را بپرسند و جواب بگیرند، نه اینکه این را در صحنه عمومی وارد کنیم. این باز به نظر من درست نیست. من معتقد هستم ساختار وزارت بهداشت باید تقویت شود و باید اقدام کنیم. تزریق واکسن در کودکان یکی از واجبات است. با چه معیاری باید این کار انجام شود؟ به‌خاطر خلأ کلی اطلاعات ما درباره واکسن و آنهایی که در گروه سنی کودکان است به‌صورت تکه‌تکه جلو ببریم و این کار را انجام دهیم. هر برنامه‌ای وجود دارد باید این را در خود حل کنیم و بعد این موضوع را اعلام کنیم و کار انجام دهیم. این هماهنگی بین ستاد کرونا و کمیته علمی در وزارت بهداشت اهمیت دارد. با این اوصاف، بازگشایی مدارس هم منطقی نیست. ویروس موجود، اُمیکرون است و انتقال بالایی دارد و البته جزء کشورهایی هستیم که استقبال خوبی درباره 12سال به بالا در حوزه واکسیناسیون داشتیم. در گروه سنی زیر 12سال ممکن است حساسیت بیشتر شود. درباره این موضوع از طریق مشورت با وزارت بهداشت، وزارت آموزش‌وپرورش و... می‌توان تصمیم‌گیری کرد. نگرانی والدین نیز باید درنظر گرفته شود و در جلسه مشترک می‌توان تصمیم مناسب گرفت.»
درگیری بیشتر بچه‌ها با اُمیکرون به‌خاطر واکسینه نشدن آنها است
در ادامه محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران در ارتباط با شیوع اُمیکرون در کشور و همچنین واکسیناسیون کرونا به «فرهیختگان» گفت: «در رابطه با اثرگذاری سویه اُمیکرون در بچه‌ها خصوصا افراد زیر 12 سال این روند خیلی قبل‌تر قابل پیش‌بینی بود، چون این جمعیت تاکنون واکسینه نشده‌اند. نه‌تنها سویه اُمیکرون بلکه هر سویه دیگری از کرونا به‌دنبال جمعیت‌هایی می‌رود که واکسینه نیستند و در آنها بهتر می‌تواند تکثیر شود، بنابراین این ربطی به تغییر سویه اُمیکرون ندارد که به نحوی تغییر کرده که بچه‌ها را بیشتر درگیر کند، بلکه این به رفتار ما در سلامت خود و آن روندی که در مقابله با این ویروس پیش گرفتیم و تغییراتی که بدن ما کرده و ایمنی که در ما ایجاد شده که عمدتا ایمنی جمعی است، گروه هدف این ویروس را از افراد واکسینه به افراد غیرواکسینه تبدیل کرده است. در این میان افراد واکسینه بیشتر در جمعیت بچه‌های زیر 12 سال است و به این علت است که اُمیکرون بیشتر در این افراد پیدا می‌شود. اینکه اگر بخواهیم بگوییم از هر 10 کودک مبتلا به اُمیکرون یک نفر بستری می‌شود، با همین تفسیر باید نگاه شود. تا قبل از این بچه‌ها خیلی در درگیری‌ها دیده نمی‌شدند، چون جمعیت بزرگسال ما دائم مراجعه می‌کرد، بستری می‌شد و شاید در این میان بچه‌ها را کم‌کم فراموش می‌کردیم، کما اینکه در سویه دلتا به یاد داریم جوانان و بچه‌ها درگیر می‌شوند. الان چرا بچه‌ها بیشتر مورد توجه هستند؟ چون طیف افرادی که واکسن دریافت کردند در جوانان و میانسالان و سالمندان بود و نسبت‌به جمعیت مبتلا در کودکان افزایش می‌یابد و این افزایش می‌تواند به همان نسبتی که در جامعه بزرگسال به‌نسبت تعدادی که مبتلا می‌شدند مراجعه به بیمارستان داشتند، حالا که در کودکان گردش می‌کند در آنها این روند وجود دارد. هیچ تفاوت ماهیتی ویروس در اینکه بچه‌ها را بیشتر آلوده کند یا بزرگسالان را آلوده کند وجود ندارد، بلکه رفتار ویروس تابع رفتار ماست و رفتار ما و تغییر آن در این مدت تنها واکسیناسیون است.»
امکان واکسیناسیون کودکان فراهم است
یزدی در ارتباط با واکسیناسیون کودکان ادامه داد: «این تصمیم در ستاد ملی کرونا گرفته شد و مصوب شد بچه‌های 5 تا 11 سال در گروه هدف واکسیناسیون قرار بگیرند، چون تا قبل از این افراد 12 تا 18 سال را واکسینه کرده بودیم، ولی طیف دیگری از جمعیت دانش‌آموز را داریم که در بین 7 ساله‌ها تا 11 ساله‌ها هستند و برای حدود 5 تا 11 سال گروه هدف دیگری مشخص شده و مصوب شده اینها باید واکسن دریافت کنند. مطالعاتی که در دنیا انجام شده و به‌نوعی می‌توان به آنها استناد کرد، تفاوت عمده‌ای در عوارض جانبی یا میزان حساسیت در بین بچه‌ها و بزرگسالان در هیچ‌یک از پلت‌فرم‌های واکسن قائل نشده است؛ یعنی نمی‌توانیم بگویم پلتفرم واکسنی است که به هیچ عنوان نباید در بچه‌ها تست شود و استفاده شود. اتفاقا بچه‌ها در این طیف سنی بیشترین میزان واکسن را دریافت می‌کنند، به دلیل اینکه در سال‌های انجام واکسیناسیون آنها گیرنده واکسن سه‌گانه، واکسن هپاتیت و... هستند و تا آن سن هم برسند چندین واکسن روی آنها تزریق شده است، بنابراین حساسیت خاصی وجود ندارد، یک لجستیک و برنامه تامین واکسن درنظر گرفته شده است. با راه‌اندازی خط واکسن پاستوکووک این اطمینان را داریم که این واکسن چیزی شبیه به واکسن هپاتیت بی است که بچه‌ها هم تزریق کرده‌اند، بنابراین می‌توان این را در بچه‌ها تزریق کرد. مطالعاتی روی سازنده اصلی سوبرانا در کوبا روی بچه‌ها انجام شد که نتایج موفقیت‌آمیز بود و میزان ایمنی‌زایی مناسب را داشت، بنابراین می‌توانیم واکسن پاستوکووک و سینوفارم که فرم غیرفعال ویروس است را برای بچه‌ها مناسب بدانیم و در برنامه‌ریزی مشخص تزریق شوند، چون تعداد بچه‌ها زیاد نیست و تلاش شود درصد بیشتری ایمن شوند تا با این مواجه نشویم که فکر کنیم اُمیکرون بیشتر بچه‌ها را درگیر می‌کند یا اگر بچه‌ها را درگیر می‌کند درصد بیشتری از این بچه‌ها ممکن است حال‌شان به وخامت اوضاع بکشد و بستری شوند.»
در شرایط موجود باید با احتیاط بیشتری عمل کنیم
رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم‌پزشکی تهران ناظر به وضع موجود در ارتباط با بازگشایی‌ها افزود: «اگر بخواهم درست و علمی بیان کنم، خیر. هنوز باید با احتیاط عمل کنیم، چون وضعیت شکننده‌ای وجود دارد. خصوصا سراغ گروه‌هایی برویم که در معرض خطر هستند؛ مثلا بچه‌ها و آن‌هم طیفی از بچه‌ها که در دوره اول ورود به مدرسه از سن 7 سال تا 11 سال که برنامه واکسیناسیون روی آنها اجرا نشده است، بخواهیم تجمعاتی قرار دهیم، مسلما با موج اُمیکرون مواجه می‌شویم، کما اینکه اخباری به گوش آدم می‌رسد که در نقاطی از کشور بچه‌ها بیشتر درگیر سرماخوردگی می‌شوند. امروز که با هم صحبت می‌کنیم، من چیزی به اسم سرماخوردگی نمی‌شناسم، چیزی به نام سرماخوردگی جدای از کرونا و شاید در غالب موارد جدای از اُمیکرون در دنیا وجود ندارد. به‌دلیل اینکه قبل از این نیز سرماخوردگی داشتیم. یکی از عوامل سرماخوردگی رایج سالانه همین کروناویروس‌ها در دسته‌های دیگر بودند. از وقتی کووید به‌وجود آمد، غالب سرماخوردگی‌ها به این دلیل است. اینکه بگوییم بچه‌ها سرما خورده‌اند و ویروس در آنها مشخص نشود، ساده‌انگاری است. هر نوع سرماخوردگی را باید جدی بگیریم. گزارش‌هایی به گوش می‌رسد که در برخی نقاط کشور بچه‌ها دچار بیماری‌های سرماخوردگی شدید آنفلوآنزا شده‌اند. این چیزی غیر از اُمیکرون نیست. اگر اینها را یکجا جمع کنید و تجمعاتی قائل شوید، قبل از واکسیناسیون منطقی نیست.»
بچه‌ها ویروس را بیشتر در بدن خود نگه می‌دارند و همین میزان شیوع را بالاتر می‌برد
زهرا ابطحیان، فلوشیپ بیماری‌های عفونی هم در ارتباط با وضعیت شیوع کرونا و بیماری‌زایی این جهش جدید، یعنی اُمیکرون به «فرهیختگان» گفت: «درمورد اُمیکرون ویروس جدید نسبت به جهش‌های قبلی تغییراتی در خود ایجاد کرده که سرایت را بیشتر بالا برده است. این سرایت‌های بالا باعث شیوع انفجاری ویروس می‌شوند، یعنی تقریبا بدون‌تردید اعضای خانواده‌ای که یک نفر از آنها دچار اُمیکرون شده‌اند بقیه نیز مبتلا می‌شوند. مشکلی که در رابطه با این ویروس وجود دارد و آن را نگران‌کننده‌تر می‌کند، این است که علائم این بیماری خفیف‌تر از ویروس‌های قبلی است و این خفیف‌تر بودن باعث می‌شود بسیاری این را به‌حساب سرماخوردگی بگذارند. خیلی از بیمارانی که مراجعه می‌کنند، اذعان دارند سرما خورده‌اند. در شرایط فعلی چیزی به‌عنوان سرماخوردگی نداریم. این امر که به‌حساب سرماخوردگی گذاشته شود، شیوع را بدتر می‌کند. وقتی ویروس بتواند بچرخد، چون برای بقای خود باید در بدن انسان‌ها جابه‌جا شود، از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و این زنجیره انتقال تداوم می‌یابد و ویروس به بقای خود ادامه می‌دهد، با توجه به اینکه این ویروس هوشمند است، به‌مرور به‌خاطر اینکه ایمنی ایجاد شود برای بقای خود جهش می‌یابد. تغییری که ایجادشده باعث می‌شود بعد از این سویه‌های بدتری را هم داشته باشیم. این ویروس این فرصت را می‌یابد جهش یابد و همین‌طور به بقای خود ادامه دهد، پس از این جنبه نگران‌کننده است. در مرکزی که فعالیت می‌کنیم مواردی منجر به فوت بوده و افرادی که سیستم ایمنی آنها ضعیف است، بیماری زمینه‌ای دارند و افراد مسن و... بیشتر در معرض این خطر هستند. به همین علت نگرانی از بابت مرگ‌ومیر وجود دارد و تا وقتی که این ویروس به میزان زیادی در جامعه پخش شود، افراد پرخطر مبتلا می‌شوند و موارد بستری و مرگ‌ومیر ما افزایش می‌یابد. موردی که در رابطه با این ویروس وجود دارد، تغییراتی ایجاد شده که باعث می‌شود میزان موارد ابتلا در بچه‌ها بیشتر باشد، آنان فرم خفیف‌تر را مبتلا می‌شوند ولی نکته نگران‌کننده این است که بچه‌ها ویروس را مدت طولانی‌تر دارند، ضمن اینکه ممکن است ناقل بدون‌علامت ویروس باشند؛ بازگشایی مدارس و هر تجمع و ازدحام بچه‌ها این خطر را افزایش می‌دهد و در شرایط فعلی به‌صورت انفجاری ویروس و مبتلایان افزایش می‌یابند. واکسیناسیون کافی در بین بچه‌ها نداشته‌ایم و هرکسی منطقی به این امر نگاه کند درمی‌یابد که بچه‌ها به‌عنوان عامل اصلی پخش ویروس عمل می‌کنند، همچنین آنها همکاری کمتری برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی دارند. موارد ابتلا روزبه‌روز بیشتر می‌شود و بچه‌ها معضل ایجاد می‌کنند اگر بخواهند در محیط جامعه حضور داشته باشند.»