ندا اظهری، مترجم: دانشگاه‌های دنیا به استادان خود اهمیت زیادی می‌دهند و یکی از معیارهای اصلی برای شهرت هر دانشگاه، استادانی هستند که در آن تدریس می‌کنند. اما ارزیابی استادان مقوله متفاوتی است که می‌تواند بیانگر عملکرد آنها در فضای آموزشی دانشگاه‌ها باشد. این ارزیابی‌ها علاوه‌بر اینکه می‌تواند توانمندی‌های استادان را در زمینه‌های مختلف علمی و اخلاقی نشان دهد، ضعف‌ها و کاستی‌هایی را هم نمایان می‌کند که شاید فرصت دیگری برای بروز پیدا نکنند اما در دل ارزیابی‌هایی که به‌ویژه با دخالت دانشجویان انجام می‌شود، می‌توان تصویر درست‌تری از استادان به دست آورد تا دانشگاه‌ها هم بتوانند بسته به نیروهای کارآمدی که دراختیار دارند از ظرفیت‌های آموزشی خود به‌منظور آموزش دانشجویان بهره بگیرند.

ارزیابی کدام جنبه فعالیت استاد؛ رفتار یا آموزش؟

یکی از استادان دانشگاه «می‌سی‌سی‌پی» آمریکا معتقد است نکته‌ای که درمورد ارزیابی‌های دانشجویی باید مدنظر قرار گیرد این است که تفاوت زیادی میان پرسش از دانشجویان درباره رفتار استادان و شیوه و استراتژی تدریس آنها وجود دارد و معمولا نمی‌توان ارتباطی میان رفتارها و نوع یادگیری دانشجویان قائل شد. نمی‌توان با قطعیت گفت استادانی که رفتار مناسبی در کلاس درس دارند، لزوما شیوه تدریس خوب و موفقی هم دارند و بالعکس، این تفاوت در زمان نظرسنجی‌ها نیز باید به‌دقت موردتوجه قرار گیرد. بنابراین اگر دانشگاهی، از فرم خاصی از نظرسنجی‌های دانشجویی استفاده کند که یادگیری آنها را و نه رفتار استادان را مطرح کند، ارائه بازخوردهای سازنده به دانشگاه می‌تواند نقش مهمی در پیشبرد اهداف آموزشی ایفا کند.

استنفوردی‌ها چگونه ارزیابی دانشجویی اساتید را اجرا می‌کنند؟

بزرگ‌ترین مشکل در ارزیابی کیفیت تدریس این است که دستیابی به این نتایج، بستگی زیادی به سوابق دانشجویان و نتایج خاصی دارد که از طریق درس و استاد تعریف شده است. بنابراین، معیارهای کیفیت تدریس باید تاثیر استاد را از سایر عوامل موثر بر دستیابی به نتایج آموزشی جدا کند. یکی از مهم‌ترین معیارهایی که برای ارزیابی استادان دانشگاه استنفورد مورداستفاده قرار می‌گیرد، اعتبار است؛ به‌عبارتی، مهم‌ترین مولفه این است که معیارهای کیفیت تدریس باید با دستیابی به نتایج مطلوب دانشجویانی که کیفیت را تعیین می‌کند، مرتبط باشد. مقایسه، شیوه دیگر ارزیابی است. هر استادی باید استانداردی داشته باشد که بتواند طبق آن مقایسه کند تا نوع عملکرد آنها را ارزیابی کرده و مشخص کند که چه کارهایی می‌تواند برای بهبود وضعیت انجام دهد. آنها همچنین به راهی برای مقایسه عملکرد خود با استانداردهای موسسه خود نیاز دارند. گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها باید بتوانند تدریس همه افراد در یک گروه را با یکدیگر مقایسه کنند. انصاف معیار دیگر است. این مورد مستلزم آن است که چنین روشی تقریبا در همه دوره‌ها، استادان را با اعتباری یکسان ارزیابی کرده است. عملی‌بودن ارزیابی نیز مورد دیگری است که در آن باید بتوان معیارهای کیفیت استادان را به‌صورت سالانه بدون نیاز به سرمایه‌گذاری قابل‌توجه در زمان یا پول بسنجید. بهبود کیفیت هم معیار آخر است. این اقدامات نیازمند راهنمایی روشنی برای استادان درمورد چگونگی و بهبود عملکرد آنهاست. در دانشگاه استنفورد به ارزیابی دانشجویان درباره استادان خوشبینانه نگاه نمی‌کنند و بیشتر، کیفیت تدریس و زمانی اهمیت دارد که ارزیابی دانشجویان معیار اصلی قرار می گیرد.

  TPI شیوه‌ای برای مستندسازی پیشرفت تدریس استادان

به گزارش stanford، از منظر علمی، یکی‌دیگر از راه‌های ارزیابی استادان، تعداد مقالات منتشرشده از استادان در ژورنال‌های مطرح و گرنت‌های پژوهشی است که اعضای هیات‌علمی طی یک تا سه سال قبل به دست آورده‌اند. بعید به نظر می‌رسد استادی که از گرنت‌های پژوهشی استفاده نکرده و مقالات خود را منتشر نمی‌کند، مشارکت قابل‌توجهی در تحقیقات داشته باشد. «پرسشنامه شیوه تدریس» (TPI) شیوه دیگری برای ارزیابی استادان دانشگاه استنفورد است که شیوه تدریس آنها را ارزیابی می‌کند. این شیوه نه‌تنها برای دانشجویان، بلکه برای استادان و حتی دانشگاه‌ها هم مزایایی به‌دنبال دارد به‌طوری که دانشگاه‌ها می‌توانند چگونگی بهبود شیوه‌های تدریس را در میان استادان خود بررسی کنند. با نگاه به شیوه TPI و رویکرد نمره‌دهی آن، اعضای هیات‌علمی می‌توانند طیف وسیعی از شیوه‌های تدریس را که نسبتا متداول هستند و نیز شیوه‌هایی را که بر یادگیری دانشجویان تاثیر می‌گذارد، مشاهده کنند. با مقایسه نتایج TPI استادان، می‌توان نقاط ضعف و قوت آنها را نشان داد. به‌عبارتی، TPI شیوه‌ای برای مستندسازی عینی کیفیت و پیشرفت تدریس استادان است که دانشگاه‌ها می‌توانند از آن برای بهبود کیفیت آموزشی مرکز خود استفاده کنند.

همه‌جا دانشجو محل رجوع نیست مثل دانشگاه کالیفرنیای جنوبی

برخی براین باورند که دانشگاه‌ها معمولا ارزیابی و سنجش استادان و اعضای هیات‌علمی خود را به دست افراد غیرمتخصص مانند دانشجویان قرار می‌دهند. همچنین شواهدی مبنی بر سوءگیری در ارزیابی دانشجویان از تدریس (SET) به‌ویژه در زمینه ارزیابی استادان زن وجود دارد و رتبه‌بندی استادان لزوما طبق نتایج حاصل از یادگیری ارتباطی ندارد. همه اینها کافی بود تا دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به‌تازگی ارزیابی استادان خود را توسط دانشجویان کنار بگذارد. دانشجویان هنوز استادان خود را طبق مواردی نظیر تمرکز بر مشارکت خود دانشجویان در دوره آموزشی ارزیابی می‌کنند. اما این رتبه‌بندی‌ها در تصمیمات پرسنلی با ریسک بالا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و دانشگاه‌ها به درستی به آن استناد نمی‌کنند. با وجود این، شیوه ارزیابی SET همچنان بازخورد مهمی را برای کمک به اعضای هیات‌علمی برای تنظیم شیوه‌های تدریس خود ارائه می‌دهد اما به‌طور مستقیم به کار نمی‌رود. 

به گزارش insidehighered، در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، بعد از ارزیابی استادان از سوی دانشجویان، اعضای هیات‌علمی با تجدیدنظر بر نظرات ارائه‌شده، سوالات مستعد سوءگیری را حذف کرده و موارد بیشتری را درمورد تجربه یادگیری اضافه می‌کنند. افزودن پرسش‌های چتری مانند نوع ارزیابی استاد یا نوع ارزیابی دوره، جزء این پرسش‌هاست. طرح چنین پرسش‌هایی از دانشجویان به استادان کمک می‌کند تا میزان یادگیری دانشجویان خود را هم بسنجند و با یک تیر دونشان بزنند. با اینکه در تصمیمات جدید دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، ارزیابی از دانشجویان تقریبا بی‌اثر شده اما هنوز هم بخشی از آن برای مقامات و استادان دانشگاه حائزاهمیت است و استادان می‌توانند از این نظرات به‌عنوان بازخوردی برای بهبود کیفیت آموزش‌های خود استفاده کنند که به مرور منجر به پیشرفت و ارتقای سطح کیفی آموزش‌ها و حتی کیفیت دانشگاه می‌شود. دانشگاه‌ها همچنین می‌توانند از ارزیابی‌ها برای جمع‌آوری داده‌های کلی درمورد مشارکت دانشجویان و درک آنها از برنامه‌های درسی استفاده کنند. آنها می‌توانند از این داده‌ها برای شناسایی آن دسته از اعضای هیات‌علمی استفاده کنند که در جذب دانشجویان موفقیت بیشتری داشته‌اند و حتی استادانی را که در زمینه آموزش نیاز به حمایت دارند و حتی رفتارهای مشکل‌ساز در کلاس درس داشته‌اند، شناسایی می‌کنند.

ارزیابی دانشجویی و تاثیرگذاری از استخدام تا افزایش حقوق

در دانشگاه کمبریج هم مانند بسیاری دیگر از دانشگاه‌ها، ارزیابی استادان به‌واسطه دانشجویان یا همان روش SET رواج دارد که دانشگاه‌ها حتی از این معیار به‌منظور استخدام استادان هم استفاده می‌کنند. البته شواهد نشان می‌دهد در دانشگاهی مانند کمبریج، این مدل ارزیابی استادان ممکن است اقدامی تبعیض‌آمیز برای استادان زن به شمار رود. در این ارزیابی‌ها هم شیوه آموزش محتوای دروس و هم نمره‌دهی دانشجویان به استادان بر مبنای جنسیت صورت می‌گیرد. شواهد نشان می‌دهد زبانی که دانشجویان برای ارزیابی استادان زن به کار می‌برند با استادان مرد متفاوت است. حتی در دوران آموزش آنلاین هم استادان مرد در ارزیابی‌های ارزشیابی با توجه به عملکرد مشابه، نمرات بالاتری نسبت به استادان زن دریافت کرده‌اند و این معیار می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های استخدامی هم به ضرر استادان زن تمام شود. بنابراین، شواهدی از سوءگیری‌های جنسیتی در شیوه ارزیابی دانشجویی یا SET دیده می‌شود و استادان زن رتبه پایین‌تری از استادان مرد دریافت می‌کنند. به گزارش کارشناسان دانشگاه کمبریج، این نوع ارزیابی علاوه‌بر استخدام استادان، حتی روی افزایش حقوق آنها و مسائل دیگر مرتبط با اشتغال آنها اثرگذار است.

ارزیابی اساتید MIT در میان‌ترم تحصیلی

ارزیابی‌های دانشجویی بخش مهم و دیرپای فرهنگی آموزشی دانشگاه MIT را تشکیل می‌دهد. مشارکت در این ارزیابی‌ها برای دانشجویان داوطلبانه است و در هر دوره، گروه‌های آموزشی، موضوعات و استادان موردارزیابی خود را انتخاب و معرفی می‌کنند. مدیران بخش، داده‌های آموزشی و ارزشیابی را در سیستمی مرکزی وارد می‌کنند که نظرسنجی‌ها را انجام می دهد. این روند تقریبا سالی دو بار و پس از گذشت چهار هفته ازفصل پاییز و بهار آغاز می‌شود. دانشجویانی که قصد شرکت در این ارزیابی‌ها را دارند باید کد شناسایی Kerberos داشته باشند که در ابتدای ورود به دانشگاه برای هر دانشجو تعیین می‌شود. تمام ارزیابی‌ها شامل پرسش‌های تعیین‌شده توسط موسسه است و زمان‌بندی آن پیش از پایان‌دوره است تا دانشگاه اطمینان پیدا کند که دانشجویان تحت‌تاثیر امتحانات و نمرات سوالات را پاسخ نداده باشند. توجه استادان نسبت به نتیجه نظرسنجی‌های دانشجویی و ایجاد تغییرات لازم در راستای اثربخشی این ارزیابی‌ها می‌تواند‌ انگیزه‌ای در دانشجویان برای شرکت در نظرسنجی‌های بعدی ایجاد کند.

هدف‌گذاری آکسفورد بر تجربیات یادگیری دانشجویان

در دانشگاه آکسفورد ارزیابی‌های دانشجویی در اولویت سنجش استادان و اعضای هیات‌علمی قرار دارد. به‌طور کلی، ارزیابی استادان دانشگاهی از طریق نظرسنجی از دانشجویان، به آنها کمک می‌کند تا هم رویکردی هدفمندتر را در پیش گیرند و هم تغییراتی را در شیوه تدریس خود اعمال کنند. این شیوه ارزیابی به‌ویژه درمورد شیوه‌های تدریس جدید مانند آموزش‌های آنلاین بسیار کاربردی است. برای اطمینان از اینکه ارزیابی دانشجویان مفید بوده و هدف مشخصی دارد، بهتر است در پرسش‌هایی که از آنها پرسیده شود بیشتر تجربیات یادگیری دانشجویان موردهدف قرار گیرد. در دانشگاه آکسفورد تاکید بر این است سوالاتی که به‌منظور ارزیابی استادان انجام می‌شود، پاسخ کوتاه «بله» یا «خیر» نداشته باشد و بهتر است از دانشجویان جزئیات با ذکر مثال پرسیده شود تا تجربه خود را از کار با استاد بیان کنند. یکی از بهترین شیوه‌های ارزیابی در پایان‌دوره یا در میان‌دوره‌هاست تا استاد با پرسش از دانشجویان بتواند جلسات بعدی را بی‌نقص‌تر و با کیفیت بهتری اداره کند. البته داده‌های ارزیابی دانشجویان را هم می‌توان به صورت حضوری با استفاده از فرم‌های ارزیابی کتبی یا به صورت آنلاین با استفاده از ابزارهای نظرسنجی جمع‌آوری کرد. در این روش، باید ناشناس بودن دانشجویان مدنظر قرار گیرد تا صادقانه‌تر در نظرسنجی شرکت کنند.

اجرای روش رتبه‌بندی آموزشی  در دانشگاه ملبورن

در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا ازجمله دانشگاه ملبورن استرالیا از روشی متداول برای ارزیابی و بهبود شیوه تدریس و یادگیری دانشجویان استفاده می‌شود. برنامه رتبه‌بندی آموزشی یا PRT ازجمله شیوه‌هایی است که به‌منظور بهبود کیفیت تدریس، یادگیری و تجربه آموزشی دانشجویان در این دانشگاه انجام می‌شود. بیشتر فعالیت‌های این طرح روی اعضای هیات‌علمی صورت می‌گیرد و این فرصت به آنها داده می‌شود تا بازخورد دانشگاه را درباره نوع تدریس و یادگیری دانشجویان دریافت کنند. این شیوه، نیازها و اولویت‌های دانشجویان را برطرف می‌کند. برنامه PRT، نوعی برنامه در سطح دانشگاهی است که به اعضای هیات‌علمی فرصتی را برای ارزیابی‌های رسمی و تشخیص عملکرد تدریس مطابق با چهارچوب عملکرد تحصیلی دانشگاه توسط اعضای کالج منتقدان ملبورن می‌دهد.

ارزیابی‌های دانشجویان، موثر در ارتقای اساتید

دانشگاه «اورگان» یکی‌دیگر از دانشگاه‌های آمریکایی مخالف استناد به ارزیابی‌های استادان به‌واسطه نظرات دانشجویان به شیوه SET است و مقامات این مرکز آموزشی شیوه‌ای را برای بهبود مستمر آموزش و ارزیابی سیستم آموزشی براساس بازخوردهای غیرعددی جایگزین ارزیابی‌های دانشجویی کرده‌اند. اما این شیوه ارزیابی همچنان بخشی از تصمیمات ارتقای استادان به شمار می‌رود. این سیستم پیشنهادی شامل یک نظرسنجی میان‌دوره‌ای از تجربه دانشجویان و یک نظرسنجی ناشناس مبتنی بر وب برای جمع‌آوری بازخورد دوره‌های غیرعددی است که تنها در اختیار استاد قرار می‌گیرد. شیوه دیگر هم نظرسنجی پایان‌ترم از تجربه دانشجویان را شامل می‌شود. از نظرسنجی پایان‌دوره می‌توان برای بهبود دوره و ارزیابی تدریس استفاده کرد. دانشگاه اورگان مدتی است برای ارزیابی استادان خود، رتبه‌بندی عددی را از ارزیابی‌های دوره‌ای دانشجویان متوقف کرده است. درحالی که بازخوردهای دانشجویان می‌تواند ابزار مهمی برای بهبود مستمر آموزش و یادگیری باشد، شواهد قابل‌توجهی وجود دارد که این ارزیابی‌ها ممکن است مغرضانه باشد که بیشتر درمورد استادان زن و استادان رنگین‌پوست دیده شده و به جامعه دانشگاهی کمک می‌کند تا تدریس استادان را ارتقا دهد. هدف نهایی آن، افزایش عدالت و شفافیت در ارزیابی‌هاست که منجر به بهبود مستمر دوره می‌شود.

نظرسنجی‌ داوطلبانه دانشجویان نسبت به فعالیت استاد

معمولا در دانشگاه واشنگتن، اعضای هیات‌علمی به‌منظور انتصاب مجدد، تصدی، ارتقا، عملکرد پس از تصدی و شایستگی موردارزیابی قرار می‌گیرند. استادان تمام‌وقت و غیردوره‌ای هم برای انتصاب مجدد و ارتقا به مقام ارشد تحت این ارزیابی‌ها قرار می‌گیرند. معمولا این ارزیابی‌ها برمبنای استانداردهای دانشگاه، کالج و گروه تعیین می‌شود. اعضای هیات‌علمی بر این مبنا می‌توانند وارد نرم‌افزار مشخص‌شده از سوی دانشگاه شده و برنامه‌های کاری خود را به‌عنوان مستندات عملکرد خود وارد کنند. علاوه‌بر این شیوه ارزیابی، روش ارزیابی دانشجویی SET هم انجام می‌شود که دانشجویان داوطلب می‌توانند در آن شرکت کرده و نظرسنجی خود را وارد کنند. نتایج این نظرسنجی در سامانه‌ای که از سوی دانشگاه معرفی می‌شود، قرار می‌گیرد. بازخوردهای گرفته‌شده از دانشجویان و دانشگاه به استادان کمک می‌کند تا میزان تاثیر کیفیت آموزش‌های خود را بسنجند. این شیوه به پیشرفت و رشد شیوه‌های تدریس استادان دانشگاهی کمک زیادی می‌کند.