سیامک خاجی، روزنامهنگار: واسطه، دلال، کارگزار یا ایجنت در هر جایی آنها را به نامهای مختلفی صدا میکنند اما مهم این نیست که کدامیک درستتر است، مساله اصلی این است که در سالهای اخیر آنها سود جالبتوجهی از نقلوانتقالات بازیکنان فوتبال به جیب زدهاند و بهتدریج به یکی از ارکان اصلی جابهجاییهای پرسروصدای فوتبال دنیا بدل شدهاند. کمتر بازیکنی را میتوان پیدا کرد که با این دلالها یا بهاصطلاح امروزیتر ایجنتها همکاری نکرده باشد و درصدی از انتقال آنها را به جیب نزده باشد. آنها از سالها قبل در فوتبال حضور داشتند، اما حدود دو دهه اخیر قدرت بسیار زیادی پیدا کردهاند و بیدلیل نیست که این روزها شاهد افزایش سرسامآور قیمت بازیکنان و همچنین بالا رفتن تعداد انتقالها در طول فصل هستیم. با نزدیک شدن به زمان نقلوانتقالات شایعات درباره جابهجایی بازیکنان شدت میگیرد که بخش عمدهای از آن توسط همین ایجنتها پخش میشود. آنها با انتشار این شایعات تلاش میکنند قیمت بازیکنان خود را بالا برده و آنها را با قیمت بهتری به باشگاهها بفروشند. اتفاقی که نهتنها باعث رشد قیمتها شده بلکه این روزها کمتر شاهد وفاداری بازیکنان به باشگاهها هستیم و بیشتر آنها خیلی زود در مسیر جدایی از تیمهای خود قرار میگیرند.
تلاش فیفا برای جبران اشتباه
در فوتبال ایران هم دستمزدها و پورسانت ایجنتها چندان شفاف نیست؛ اما در اینجا هم شیوههای مختلفی برای درآمدزایی بیشتر از بازیکنان وجود دارد. یکی از این روشها بستن قراردادهای کوتاهمدت است که باعث میشود هر فصل یا حداکثر پس از دو فصل بازیکن موردنظر دوباره با باشگاهش یا تیم جدیدی وارد مذاکره شود و به این ترتیب واسطهها هم پول خوبی از این قرارداد جدید به جیب میزنند. در فوتبال اروپا معمولا قراردادهای 5ساله برای بازیکنان زیر 30سال مرسوم است و به این ترتیب ایجنتها بیشتر بهدنبال این هستند تا با ارائه تصویری موفق از بازیکنان خود به کمک رسانهها، تیمهای بزرگ را ترغیب به خرید آنها کنند.
تحقیقات نشان میدهد که در سالهای اخیر حداقل 10 مورد وجود داشته که یک ایجنت برای نقشی که در جابهجایی بازیکنانش داشته، حداقل 10 میلیون پوند حق دلالی دریافت کرده است. در برخی مواقع فقط یک نفر در این جابهجایی نقش ندارد و البته آنها از باشگاهها و حتی خود بازیکنان نیز مبالغی دریافت میکنند. حالا فیفا درتلاش است با تصویب قوانین سختگیرانه جدید راهی برای جلوگیری از این سودجویی افسارگسیخته توسط ایجنتهای حریص و طماع پیدا کند. قطعا چنین قوانینی میتواند به درگیری این نهاد با واسطهها منجر شود.
در این سالها ایجنتها از برخی جابهجاییها مثل انتقال امره جان از لیورپول به یوونتوس در سال 2018، انتقال هروینگ لوزانو از آیندهوون به ناپولی در سال 2019 و همچنین رفتن فرانکی دییونگ از آژاکس به بارسلونا در همان سال بیش از 10 میلیون پوند کسب کردهاند که عدد بسیار زیادی برای یک مدیربرنامه محسوب میشود. در یک مورد عجیب در سال 2018 ایجنت یک بازیکن از انتقال او از باشگاهی فرانسوی به بوندسلیگا حدود 16 میلیون پوند پورسانت گرفته است. درحالیکه قرارداد او با باشگاه جدیدش 20 میلیون پوند بوده و این بازیکن در طول 5 سال حضورش در این تیم آلمانی قرار است 14 میلیون پوند دریافت کند.
در این میان مساله مهمی که وجود دارد، این است که درحالحاضر هیچ محدودیتی برای پرداخت به این افراد نیست و آنها به هر میزان که بتوانند از جابهجاییها برای خود درآمدزایی میکنند. این موضوع از سال 2015 که فیفا قوانین مربوط به ایجنتها را لغو کرد، وجود داشته و حالا تقریبا همه اعضای هیاترئیسه این نهاد موافقند که این تصمیم اشتباهی وحشتناک بوده است. جیانی اینفانتینو، رئیس کنونی فیفا که از سال 2016 جانشین سپ بلاتر شده، بهدلیل برخی کارهایش مورد انتقاد قرار گرفته اما طرح اصلاحی او برای بازار نقلوانتقالات که از سال 2017 مشغول کار روی آن است با هدف عدالت و توزیع مناسبتر ثروت بین بازیکنان و باشگاهها موردتوجه و پشتیبانی بسیاری قرار گرفته است. این اصلاحات درحالحاضر سه مرحله تایید در شورای قانونگذاری فیفا را رد کرده است و البته ایجنتها مخالفت شدیدی با آن کردهاند. تغییرات مهم در این زمینه مربوط به محدود کردن دستمزدهاست که شامل حداکثر 10درصد مبلغ هر جابهجایی است که باید توسط باشگاه فروشنده پرداخت شود و همچنین سه درصد از دستمزد بازیکنان زمانی که برای بستن قرارداد یا تمدید آن وارد مذاکره میشوند.
به این ترتیب ایجنتها از دریافت دستمزدهای نجومی و همچنین کار کردن برای دو باشگاه در یک انتقال منع میشوند. نام و اطلاعات همه ایجنتها در یک پایگاه اطلاعات و دادهها در اختیار عموم قرار میگیرد و تا جایی که قوانین حفاظت از اطلاعات اجازه دهد همه تراکنشهای مالی منتشر خواهد شد. از سوی دیگر هر انتقال بینالمللی باید از طریق یک نهاد مالی مستقل انجام شود و تمام پولها بهصورت واضح و مشخص جابهجا خواهند شد. همچنین 5درصد از کل معاملات به باشگاهی که بازیکنان در آنجا رشد کرده و مطرح شدهاند، خواهد رسید.
جیانی اینفانتینو ماه گذشته در یک کارگاه آموزشی عنوان کرد که با بررسی آمار و ارقام منتشرشده در سال 2019، ارزش جابهجاییهای انجامشده بین بازیکنان فوتبال در این سال 5/5میلیارد پوند بوده که 550 میلیون پوند آن نصیب ایجنتها و واسطهها شده است، درحالیکه از این رقم تنها حدود 55 میلیون پوند آن به باشگاههایی رسیده که وظیفه آموزش و رشد بازیکنان را برعهده داشتهاند. فیفا حالا با این قانون جدید تصمیم دارد 5درصد این جابهجاییها را به باشگاههای بازیکنساز اختصاص دهد تا این درآمد که به حق رشد هم معروف است، به بیش از 300 میلیون پوند در سال افزایش یابد و به این ترتیب بخشی از هزینههای این باشگاهها هم تامین شود.
مخالفت اتحادیه ایجنتها
فیفا بهخوبی میداند که در این مسیر با سوپرایجنتهایی همچون مینو رایولا (مدیربرنامه پوگبا) و خورخه مندس (مدیربرنامه کریس رونالدو) چالشهای زیادی خواهد داشت و آنها بهراحتی تسلیم چنین قوانینی نخواهند شد. همانطور که مل استاین، رئیس اتحادیه ایجنتهای فوتبال میگوید که صدها عضو این اتحادیه با محدود کردن دستمزدها و تعیین سقف دریافتی برای خود مخالف هستند. استاین پیشنویس اولیه قوانین تازه فیفا را کاملا غیرقابلقبول خواند و میگوید: «محدود کردن دستمزدهای ایجنتها در یک سطح و با یک درصد خاص مضحک و غیررقابتی است. وقتی یک مدیربرنامه به یک باشگاه کمک میکند تا یک بازیکن را بخرد یا بفروشد و همه طرفها هم از این انتقال راضی باشند چه ایرادی دارد که آنها آزادانه درباره کمیسیون خود در این معامله مذاکره کنند؟» او در ادامه پیشنهاد تاسیس یک اتاق بینالمللی تسویهحساب مالی را مورد تمسخر قرار داده و ادامه میدهد: «الان اتحادیه فوتبال انگلیس یک اتاق پایاپای برای نقلوانتقالات دارد و چندان کارآمد نیست، چرا باید حالا بهدنبال یک اتاق بینالمللی باشیم؟ چرا فکر میکنند این ایده بهتر است؟ بدونشک این یک شوخی است.»
براساس برنامه زمانی که فیفا ارائه کرده، قرار است فرآیند مشاوره با لیگها، باشگاهها، اتحادیهها و ایجنتها تا اوایل سال آینده میلادی تکمیل شود و سپس احتمالا در بهار آینده این قوانین به رایگیری نهایی گذاشته خواهد شد. انتظار میرود این قوانین تا پیش از پایان سال آینده میلادی اجرایی شود.
مبالغی که در این سالها برای جابهجایی بازیکنان هزینه شده، سرسامآور است، بهطوریکه باشگاهها از سال 2011 تا 2020 بالغبر 36 میلیارد پوند برای خرید بازیکنان جدید هزینه کردهاند که واسطهها حدود 3 میلیارد پوند آن را به جیب زدهاند و این فقط شامل جابهجاییهای بینالمللی میشود. جالب اینکه در همین بازه زمانی پولی که نصیب باشگاههای سازنده شده، تقریبا ثابت مانده و 30 میلیون پوند سال 2011 تقریبا در سال 2020 نیز به همین میزان بوده است. درحالیکه دستمزد ایجنتها از 100 میلیون پوند در سال 2011 به بیش از 500 میلیون پوند در سال 2020 رسیده است. تنها در 5 سال گذشته در لیگ برتر جزیره باشگاهها مبلغی بالغبر 1.181 میلیارد پوند را به مدیربرنامهها پرداخت کردهاند که شامل پورسانتها برای انتقالهای داخلی و همچنین تمدید قراردادها هم میشود. یکی از نمونههای بارز سودآوری در قراردادهای بازیکنان مربوط به انتقال 89.3 میلیون پوندی پل پوگبا از یوونتوس به منچستریونایتد است که مینو رایولا، ایجنت او پورسانتی حدود 42 میلیون پوندی را کسب کرد که تاکنون سابقه نداشته است.
مل استاین با قاطعیت از مخالفت اتحادیه خود با این قوانین سخن میگوید؛ اما فیفا تقریبا مطمئن است که از طریق برخی نهادهای دیگر میتواند حمایت لازم برای اجرای آن را کسب کند. حدود 80درصد دستمزدهای ایجنتها در فوتبال دنیا توسط باشگاههای 6 کشور اروپایی انگلیس، اسپانیا، آلمان، فرانسه، ایتالیا و پرتغال پرداخت میشود و فیفا توانسته موافقت ضمنی پارلمان و اتحادیه اروپا را برای اجرایی کردن این قوانین بگیرد.
پارلمان اروپا ماه گذشته تصویب کرد که نیاز به ضابطهمند کردن فعالیتهای ایجنتها و همچنین اهمیت تاسیس یک اتاق تهاتر و الزام دریافت مجوز از سوی مدیربرنامهها و همچنین تعیین سقف برای دستمزدهای آنها حس میشود و این کارها باید بهسرعت انجام شود. اتحادیه اروپا از اعضای خود خواسته که صلاحیت فیفا برای تنظیم قوانین سیستم نقلوانتقالات را به رسمیت بشناسند و از سوی دیگر قوانینی را برای حمایت از تیمهای ضعیفتر، شفافیت مالی انتقالها در یک چارچوب سالم و همچنین دسترسی به فعالیتهای ایجنتها تصویب کنند.
دستمزدهای نجومی
خورخه مندس، ایجنت پرتغالی یکی از نفراتی است که در این سالها از جابهجایی بازیکنانش پول زیادی به جیب زده است. یکی از انتقالهای مهم او در سال 2018 رخ داد؛ زمانی که کریس رونالدو تصمیم گرفت از رئالمادرید جدا شده و به یوونتوس برود. ارزش این انتقال 88.4 میلیون پوند بود و رونالدو قرار بود سالی حداقل 51.9 میلیون پوند دستمزد بگیرد. مندس در این معامله 10.6 میلیون پوند از یوونتوس کمیسیون گرفت تا یکی از ستارههای تحت قراردادش را به ایتالیا ببرد. مندس 55ساله در طول بیش از یک دهه فعالیت در دنیای فوتبال بیش از 2 میلیارد پوند جابهجایی بازیکن داشته و درحالحاضر نفراتی چون ژوزه مورینیو، داوید دخهآ، دیهگو کاستا، خامس رودریگز و ژوائو فلیکس تحت قراردادش هستند. در سال 2019 زمانی که فلیکس از بنفیکا به اتلتیکومادرید منتقل شد، او 10.75 میلیون پوند از بنفیکا پورسانت گرفت که بیش از دستمزدی بود که فلیکس قرار بود در دو سال و نیم بعدی از اتلتیکومادرید بگیرد.
کیا جورابچیان یکی دیگر از ایجنتهای شناختهشده دنیای فوتبال است. یکی از نقلوانتقالات مهم شرکت تحت مدیریت او رفتن فیلیپه کوتینیو از لیورپول به بارسلونا بود که در ازای 141.86 میلیون پوند انجام شد و یکی از جابهجاییهای گران در تاریخ فوتبال است. ستاره برزیلی آن زمان قرمزها با قراردادی 4 سال و نیمه راهی نوکمپ شد و سالیانه 18.96 میلیون پوند دستمزد دریافت میکند. جورابچیان از این انتقال 10.64 میلیون پوند نصیبش شد و البته این معامله کمحاشیه نبود. براساس آنچه در تحقیقات اتحادیه فوتبال انگلیس مشخص شد باشگاه لیورپول در فاصله فوریه 2017 تا ژانویه 2018 دوبار برای مدیربرنامههای کوتینیو پول واریز کرده است؛ یکی برای جورابچیان که در انتقال او به بارسا نقش اساسی داشت و دیگری برای نوژان بدرود، همکار تجاری جورابچیان که البته میزان این پرداختی مشخص نیست و از طرف دیگر اعلام نشد که آیا بارسلونا هم در این جابهجایی پولی به جورابچیان و شرکت او پرداخت کرده است یا خیر. جورابچیان سالها پیش و در جریان انتقال پرحاشیه و جنجالی کارلوس توز و خاویر ماسکرانو به وستهام نامش سر زبانها افتاد و درحالحاضر نیز با نفراتی چون سرخیو رگیلون و ویلیان کار میکند.
بازگشت پوگبا به اولدترافورد هم بسیار پرسروصدا و البته پرهزینه بود. این هافبک فرانسوی در ازای 89.3 میلیون پوند به تیم سابقش برگشت و قراردادی 5ساله بست تا سالیانه حداقل 12 میلیون پوند دستمزد بگیرد. مینو رایولا در جریان این انتقال 21.92میلیون پوند از یوونتوس، 17.86 میلیون پوند از منچستریونایتد و 2.11 میلیون پوند از پوگبا گرفت تا درمجموع 41.89 میلیون پوند از این جابهجایی سود داشته باشد. اگر در آن زمان قوانین جدید تصویب شده بود، سهم او از این معامله فقط 8.9 میلیون پوند بود. در چنین شرایطی بیدلیل نیست که او در سالهای اخیر تلاش زیادی کرده پوگبا را دوباره از یونایتد جدا کند و به باشگاه دیگری ببرد. انتقالی که احتمالا در تابستان پیشرو و با پایان قرارداد این ستاره فرانسوی رخ خواهد داد و به نظر میرسد یک جابهجایی پولساز دیگر برای رایولا در پیش است. ایجنتی که در ایتالیا به دنیا آمده و بزرگشده هلند است. پدرش صاحب یک رستوران بود و او بهعنوان پیشخدمت در آن کار میکرد. رایولا تا 18سالگی در تیم هارلم بازی میکرد اما پس از آن به کارهای اداری و سپس ایجنتی روی آورد. درحالحاضر ستارههایی چون زلاتان ابراهیموویچ، ارلینگ هالند، مارکو وراتی، جیانلوئیجی دوناروما و ماتیس دلیخت تحت قرارداد او هستند. رایولا در این تابستان دوناروما را هم از میلان جدا کرد و گفته میشود در تابستان پیشرو احتمالا جابهجایی ارلینگ هالند جوان و آیندهدار نیز بسیار محتمل است.
دیوید ماناسه هم که مدیربرنامههای گرت بیل است از انتقال سال 2013 او از تاتنهام به رئالمادرید13.97 میلیون پوند درآمد داشت که در آن زمان عدد بسیار زیادی بود. ارزش این جابهجایی 80.84 میلیون پوند بود و ماناسه که در شرکت استالر ایجنت ستارههای بریتانیایی زیادی بود در سال 2018 بهدلیل نقشی که در انتقال یک بازیکن زیر 16سال داشت، به مدت سه ماه از کارش محروم شد. استالر سال قبل بههمراه بازیکنان تحت قراردادش ازجمله جک گریلیش، لوک شاو، بن چیلول، جیمز واردپروس، جوردن پیکفورد و کایرن تیرنی به یک شرکت آمریکایی نقلوانتقالات فروخته شد.
راب مور دیگر ایجنتی است که در این سالها درآمد خوبی از کنار بازیکنان فوتبال بهخصوص آمریکاییها داشته است. مهمترین جابهجایی انجامشده توسط او به انتقال کریستین پولیسیچ از دورتموند به چلسی در سال 2019 برمیگردد که مور از این انتقال 57.4 میلیون پوندی دستمزدی برابر 10.3 میلیون پوند گرفت. او در این سالها به بازیکنان آمریکایی زیادی کمک کرده تا به باشگاههای اروپایی ملحق شوند، ازجمله در سال 2015 زمانی که پولیسیچ تنها 16 سال داشت او را به آکادمی دورتموند برد و البته به خانواده او هم کمک کرد برایش یک پاسپورت از کرواسی بگیرند تا بتواند بدون مشکل و بهعنوان یک عضو اتحادیه اروپا راهی این باشگاه آلمانی شود.