میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر سیاسی: دور جدید گفت‌وگوها در وین، موسوم به مذاکرات «لغو تحریم‌ها» در شرایطی خاتمه پیدا کرد که تحلیل‌ها و حرف‌وحدیث‌های متفاوتی درمورد روند برگزاری این گفت‌وگوها، نتایج به دست آمده در نخستین دور و سرانجام چشم‌انداز آینده این مذاکرات مطرح شده است. در این زمینه نگاه خبرگزاری‌ها و جراید داخلی عموما به اخبار و تحلیل‌هایی معطوف می‌شود که در اروپا، آمریکا و درمجموع رسانه‌ها و جریان‌های وابسته به جهان غرب منتشر شده‌اند. با این حال باید گفت موضوع مذاکرات هسته‌ای با ایران علاوه‌بر جهان غرب، ازسوی سیاستمداران و تحلیلگران شرقی و به‌خصوص آسیایی نیز با حساسیت پیگیری شده و آنها هم از منظر خود و با در نظر گرفتن منافع و مقتضیات کشورشان به این مساله نگریسته و آن را مورد پیگیری قرار می‌دهند. بر این اساس و با توجه به جدیت دولت سیزدهم در گسترش روابط و مراودات با شرق و به‌ویژه دولت‌های آسیایی، به‌نظر می‌رسد که باید بیش از گذشته به این‌دسته از تحلیل‌ها و دیدگاه‌ها توجه نشان داده شود، چراکه به‌طور قطع این موضوع می‌تواند بر درک چگونگی رفتار این کشورها و حتی نحوه تعاملات آنها با جمهوری اسلامی در آینده تاثیرگذار باشد. درک همین ضرورت موجب شده در اینجا به تحلیلی بپردازیم که چند روز گذشته در رسانه معتبر «ایندین‌اکسپرس» در رابطه با آغاز دور جدید گفت‌وگوهای هسته‌ای با ایران منتشر شده است. نویسنده این مطلب «دیپیکا ساراسوات»، تحلیلگر موسسه مطالعات و تحلیل‌های دفاعی منوهارپاریکاری هند است و در عین حال پژوهشگر شورای امور جهانی هند در دهلی‌نو نیز است.
پرچم سفید ایران در مذاکرات وین
این عنوانی است که «دیپیکا ساراسوات» برای مقاله خود در رسانه «ایندین‌اکسپرس» برگزیده است؛ تیتری که شاید در وهله اول این تصور را به وجود آورد که نویسنده می‌خواهد بگوید جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات وین ناچار به تسلیم در برابر خواسته‌های طرف مقابل شده، اما با خواندن محتوای متن و به‌ویژه بخش ابتدایی آن می‌توان منظور نویسنده را به وضوح درک کرد. در این راستا وی مطلب خود را با این تاکید آغاز می‌کند که مذاکرات وین پس از وقفه‌ای چهارماهه و در شرایطی دوباره آغاز به‌کار کرد که بسیاری این ذهنیت و نگرانی را داشتند که تیم مذاکره‌کننده جدید ایران که آنها را «تندرو» تلقی می‌کنند، باعث به بن‌بست کشیده شدن مذاکرات شوند. با این حال این ذهنیت وقتی کمرنگ شد که علی باقری، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی در پایان نخستین روز گفت‌وگوها و در ملاقات با خبرنگاران اعلام کرد تمامی مباحث باقی‌مانده از 6دور قبل گفت‌وگوها قابل مذاکره است. همان‌طور که از محتوای این تاکید و همچنین از ادامه مطلب می‌توان استنباط کرد، ساراسوات با یادآوری این نکته می‌خواهد بگوید برخلاف تبلیغات انجام‌گرفته در جهان غرب مبنی‌بر اینکه ایران تمایلی به مذاکرات ندارد و به‌دنبال وقت‌کشی است، ایران کاملا در برگزاری مذاکرات جدی است و «پرچم سفید» موافقت با تداوم مذاکرات را از همان ابتدا برافراشته است.
گفت‌وگوها بر محور مسائل هسته‌ای یا رفع تحریم‌ها؟
تحلیلگر ایندین‌اکسپرس در ادامه به این موضوع اشاره دارد که به‌رغم جدیت مذاکره‌کنندگان ایرانی برای پیگیری گفت‌وگوها، آنها ملاحظات و حساسیت‌های سیاسی دولت جدید را نیز به دقت مورد توجه قرار می‌دهند. در صدر این ملاحظات همان موردی قرار می‌گیرد که علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی بر آن پافشاری دارد؛ درک این مهم که مذاکرات نباید مذاکرات هسته‌ای نامیده شود، چراکه هدف اصلی لغو تحریم‌ها است. ترکیب هیات مذاکره‌کننده ایرانی هم دقیقا در راستای این هدف چینش شده است؛ هیاتی متشکل از مقامات حقوقی، بانکی و مالی که اکثریت آنها پیش از این به‌عنوان نماینده در سازمان‌های بین‌المللی ازجمله در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خدمت کرده‌اند. علاوه بر این دقیقا براساس چنین نگرشی بود که طرف ایرانی اصرار کرد جلسه کارگروه لغو تحریم‌ها در کمیسیون مشترک برجام در 29نوامبر (8آذرماه) برگزار شده و در مرحله بعد و در روز بعد از آن کارگروه تعهدات هسته‌ای تشکیل جلسه دهد.
راهبردهای جدید تهران در دور تازه گفت‌وگوهای وین
دیپیکا ساراسوات در ادامه تحلیل خود از راهبردها و آمادگی‌های جدیدی سخن می‌گوید که تهران پس از وقفه‌ای چهارماهه، با پشتوانه آنها پا به مذاکرات گذاشته است؛ طی وقفه چهارماهه، ایران انباشت اورانیوم غنی‌شده‌‌اش را به 60درصد رساند و بعد از اقدام خرابکارانه‌ای که در ژوئن2021 در کارگاه ساخت سانتریفیوژ کرج رخ داد و ایران، رژیم‌صهیونیستی را متهم اصلی آن می‌دانست، تهران مانع دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مانیتورهای این سایت شد. درحالی که هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپایی در کمیسیون مشترک برجام در تماس با تهران، از افزایش فوریت‌ها برای ازسرگیری مذاکرات سخن می‌گفت، دولت جدید تهران اعلام کرد اقدامات ایران متناسب با اقدامات طرف‌های دیگر خواهد بود. تحلیلگران استدلال می‌کنند ایران با غنی‌سازی اورانیوم نزدیک با درجه تسلیحاتی، توانایی خود را برای تلافی سریع نشان می‌دهد؛ البته درصورتی که واشنگتن بخواهد رویه دیگری را درقبال توافق در پیش بگیرد.
در اینجا ساراسوات نکته مهم دیگری را هم مورد توجه قرار می‌دهد؛ برخلاف دولت پیشین، دولت رئیسی از ارتباط اقتصاد ایران با برجام پیوندزدایی کرده و به‌منظور جلوگیری از واردشدن شوک اقتصادی به کشور درصورت هرگونه عقب‌نشینی واشنگتن در آینده، نسبت به برقراری دیپلماسی اقتصادی با آسیا اولویت قائل شده است.
درنهایت تحلیلگر ایندین‌اکسپرس راهبردها و رویکردهای ایران در دور جدید گفت‌وگوها را این‌گونه جمع‌بندی می‌کند: «در یک جمع‌بندی کلی، رویکرد ایران ایجاد اهرم فشار، سازش‌نکردن در موضوع کلیدی لغو همه تحریم‌ها ازجمله تحریم‌های اعمال‌شده پس از سال2018 و در عین حال تضمین در برابر نقض‌های آینده توافق است.»
اوج‌گیری دیپلماسی منطقه‌ای تهران
پژوهشگر شورای امور جهانی هند در ادامه تحلیل خود به موضوعی می‌پردازد که به ظن وی می‌تواند نشانه‌ای برای جدی بودن ایران در گفت‌وگوها و احیای برجام تلقی شود: «نشانه دیگری که جدی بودن ایران در احیای برجام را روشن می‌سازد این است که دولت رئیسی بر تداوم روابط دیپلماتیک استوار با همسایگان خلیج‌فارس تاکید دارد؛ موضوعی که این امیدواری را به‌وجود آورده است که دستیابی به توافق در وین، ازسوی همسایگانی که منتقد برجام بودند، مورد استقبال قرار گیرد. تهران به شکل سنتی از متصل‌کردن گفت‌وگوهای هسته‌ای با مواضع منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی بالستیکی امتناع می‌کند؛ با این استدلال که آنها مباحث جداگانه‌ای هستند و فقط باید با دولت‌های منطقه مورد بحث قرار گیرند. در ماه اکتبر زمانی که حسین عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران از رئیس‌جمهور آمریکا خواست با یک فرمان اجرایی دوباره وارد برجام شود، او به‌دنبال این نیز بود که به همسایگان خلیج‌فارس اطمینان دهد توافق هسته‌ای «علیه منطقه یا همسایگان نخواهد بود» و «مذاکره‌کنندگان ایرانی باید جایگاه همسایگان و بازیگران کلیدی اصلی منطقه‌ای مذاکرات هسته‌ای را مورد ارزیابی قرار دهند.»
در ادامه بحث دیپیکا ساراسوات برای اثبات ادعای خود درمورد رویکرد منطقه‌ای ایران، به برخی اقدامات و سفرهای انجام‌گرفته توسط مقامات ایران اشاره می‌کند؛ در ماه نوامبر عبداللهیان دوبار با همتای اماراتی خود تماس گرفته و بر نیاز به مشاوره‌های مستمر میان دو کشور تاکید کرد. درست به فاصله چند روز مانده به ازسرگیری مذاکرات، باقری مذاکره‌کننده ارشد ایران به دبی سفر کرد و با مقامات ارشد اماراتی مانند «انور قرقاش» مشاور خارجی رئیس امارات متحده عربی دیدار کرد. در اقدامی دیگر دولت رئیسی از برگزاری چهارمین دور گفت‌وگوها با ریاض در بغداد استقبال کرد، اقداماتی که نویدبخش بازگرداندن صلح و ثبات به منطقه و حمایت ریاض از توافق به دست آمده در وین است. دولت بایدن نیز که به‌نوبه خود از ابتدای مذاکرات با متحدان و شرکای منطقه‌ای خود درگیر بوده، از تعامل متحدان خود با ایران حمایت می‌کند.
نقش مخرب رژیم‌صهیونیستی
درنهایت و در انتهای بحث و در زمانی که تحلیلگر ایندین‌اکسپرس مجددا بر جدیت ایران در مذاکرات تاکید دارد، به نقش مخرب رژیم‌صهیونیستی در این فرآیند توجه نشان می‌دهد؛ علی‌رغم جدیت ایران برای انجام مذاکرات، نقش یک بازیگر دیگر منطقه‌ای یعنی اسرائیل می‌تواند بر پیشرفت‌های آینده در وین تاثیرگذار باشد. درحال حاضر اسرائیل به متحدانش آمریکا و انگلیس فشار می‌آورد تا رویکردی سختگیرانه برای دستیابی به یک توافق طولانی‌تر و محکم‌تر داشته باشند. اما اگر مذاکرات به درازا بکشد و ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران افزایش یابد، هرگونه حمله خرابکارانه به تاسیسات هسته‌ای ایران احتمالا تاثیر مخربی بر مذاکرات وین برجای خواهد گذاشت.