کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار: از گذشته تاکنون مستندهای متعددی در رابطه با روز دانشجو و اهمیت دانشگاه ساخته شده است. اما در هیچ‌کدام از آنها تاریخ و پیشینه دانشگاه به‌صورت کامل و دقیق مورد بررسی قرار نگرفته است. در این میان کارگردانی تصمیم گرفته پیشینه تاریخی دانشگاه‌ها در ایران را مورد بررسی و پژوهش قرار دهد. مستند «ستاره‌دار» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مهدی محمودی با موضوع تشکل‌های دانشجویی تولید شده است. در این مستند سعی شده کار به‌صورت قصه‌گویی انجام شود. به همین دلیل برای این مجموعه پژوهش‌های فراوانی صورت گرفته است. استفاده از آرشیو دست‌نخورده و دیده‌نشده و گرفتن مصاحبه از آدم‌های معروف باعث جذابیت بیشتر این مستند شده است. «ستاره‌دار» تولید جدید شبکه مستند است و اولین قسمت آن 10 آذرماه از شبکه مستند پخش شده و هر قسمت آن 45دقیقه دارد. این مستند با هدف مروری بر تاریخ جنبش‌های دانشجویی در ایران تولید شده است. در این مجموعه با چهره‌های مهم دانشجویی و فعالان این امر گفت‌وگو می‌شود. این مستند رویکردی سیاسی دارد و از ابتدای تاسیس دانشگاه تهران تا امروز دانشگاه‌ها را در برمی‌گیرد. برای معرفی این مجموعه با مهدی محمودی، کارگردان این مستند صحبت کردیم.
محمودی در ابتدای صحبت‌هایش راجع‌به ساختار مستند گفت: «ستاره‌دار مستندی داستان‌محور بر پایه تصاویر آرشیوی و مصاحبه‌های جذاب شکل گرفته است. ما از اوایل سال 99 کار را شروع کردیم و تولید مستند حدود دو سال به طول انجامید.»
در حوزه تشکل‌های دانشجویی، مستند جدی کم داریم
این کارگردان درباره دغدغه خود برای انتخاب موضوع مستند گفت: «قسمتی از کار با ما بود و قسمت دیگر پیشنهاد شبکه. با توجه به پیشنهاد مدیران شبکه و تاملی که ما با همکاران داشتیم، انگیزه‌ای شد که به این موضوع بپردازیم و دیدیم در این زمینه چه در رسانه‌های داخلی و چه در رسانه‌های خارجی کاری انجام نشده است. مستنداتی در حوزه 16آذر ساخته شده بود. ولی روایت کاملی از این موضوع نبوده و ما با جست‌وجوی دقیقی که انجام دادیم متوجه این موضوع شدیم که مباحث تازه است و می‌تواند جذابیت داشته باشد. به همین دلیل می‌تواند کار ارزشمندی باشد. تلاش می‌کنیم کار خوبی را رقم بزنیم.»
وی در ادامه از تفاوت مستند ستاره‌دار با دیگر مستندها با همین موضوع، گفت: «اول اینکه در حوزه تشکل‌های دانشجویی من کار جدی و موثری ندیدم. یعنی اصلا کاری با این موضوع ساخته نشده است. چند کار درخصوص واقعه 16آذر تولید شده اما مستندی که بر موضوع تشکل‌های دانشجویی انسجام داشته باشد و آن را به‌طور کامل بررسی کرده و روند اثرگذاری در جامعه داشته باشد، ساخته نشده است. ما دنبال این مستندات گشتیم و چیزی پیدا نکردیم و همین کار را برای ما سخت می‌کرد. اما درنهایت اتفاق خوبی بود و دلیلش نو بودن کار است. فعالیت دانشجویی مهم و اثرگذار است و اتفاق خوبی که برای ما در این مستند افتاد مصاحبه با آدم‌های معروف و زیرخاکی بود. البته افرادی هم بودند که شناخته‌شده نبودند ولی اثرات خوبی را به‌همراه داشتند.»
ستاره‌دار مستند سیاسی است
محمودی در رابطه با دلیل انتخاب اسم ستاره‌دار برای این مجموعه گفت: «احساس کردیم اسم ستاره‌دار می‌تواند مخاطب را متوجه چند مطلب کند: اول اینکه با یک مستند با موضوع دانشجویی طرف هستیم، دوم اینکه مستند سیاسی است، درنهایت اینکه مستند با مطالب و موضوعات چالشی همراه است؛ تمام اینها نکاتی هستند که می‌تواند مخاطب را حساس کند.»
وی در پاسخ به اینکه آیا این مستند سیاسی است یا خیر، گفت: «ستاره‌دار یک مستند سیاسی است. مستند با تمرکز بر فعالیت‌های سیاسی و جنبش‌های دانشجویی تولید شده و این اولین کار سیاسی من است و تا قبل از این کارهایی با موضوعات اجتماعی تولید می‌کردم. درواقع اصلا علاقه‌ای به انجام کارهای سیاسی نداشتم. اما با پیشنهادی که به من شد همه‌چیز دست‌به‌دست هم داد تا من و دوستانم خود را درون یکی از موضوعات بسیار سیاسی ممکن یافتیم؛ چراکه دانشجوی آرمان‌گرای ایرانی به هر اتفاقی در کشور حساس است و به آن ورود می‌کند.»
وی همچنین در رابطه با آفت‌های مستندات سیاسی گفت: «آفت کارهای سیاسی به نظر من هیاهوی کاذب و یک‌سری کارهای ژورنالیستی کم‌عمق است. هیاهوی کاذبی که فقط جنجال‌آفرینی می‌کند و به‌خاطر عمق کمی که دارد، نمی‌تواند مسائل را به‌صورت موشکافانه بررسی کند و به همین دلیل نمی‌تواند هیچ کمکی هم به مخاطب و جامعه کند. به نظر من این موضوع می‌تواند یکی از معضلات مستندات سیاسی باشد.»
سعی کردیم بدون جهت‌گیری مطالب را انتقال دهیم
کارگردان مجموعه ستاره‌دار در پاسخ به اینکه در این مستند چقدر نگاه منصفانه‌ای وجود دارد و معیارش برای تعیین این موضوع چیست، گفت: «در این مستند از تاسیس دانشگاه تهران در ایران تا الان یک تاریخ‌نگاری دقیق انجام شده و ما سعی کردیم این کار را کاملا منصفانه انجام دهیم. تلاش کردیم منابعی را که وجود دارد، کامل بخوانیم و صحبت‌هایی که شده، کامل بشنویم. هم نظرات موافق هم مخالف را درنظر گرفتیم و بدون آنکه جهت‌گیری خاصی داشته باشیم حرف‌مان را بزنیم. بنابراین این کار خیلی منصفانه انجام شده تا برای آیندگان هم ماندگار باشد. پژوهش‌های زیادی که برای تولید این مستند انجام شده، باعث می‌شود من بر این موضوع مدعی بشوم.»
ما در این برنامه دنبال تحلیلگر نبودیم
محمودی درباره چگونگی معیار خود برای انتخاب آدم‌ها برای گفت‌وگوهای داخل مستند گفت: «ما با خیلی از افرادی که در این حوزه اثرگذار بودند، صحبت و خواهش کردیم حضور داشته باشند. عده‌ای فعال دانشجویی بودند و با ما همکاری کردند. اما بودند کسانی هم که به دلایل مختلف با ما کار نکردند. ما در این مستند فرد تحلیلگر نداریم و هرکسی که اینجا حضور دارد در رابطه با فعالیت دانشجویی خود صحبت می‌کند. ما در این مجموعه دنبال آدم‌های فعال دانشجویی بودیم نه آدم تحلیلگر و براساس همین انتخاب کردیم. اما آنچه در این مستند برایمان اهمیت بسزایی داشت این نکته بود که مخاطب پس از دیدن آن خود به تحلیل و نتیجه درست برسد.»
ستاره‌دار بدون هیچ سانسوری پخش شد
وی در پاسخ به اینکه آیا تمام مصاحبه‌هایی که کردید به‌صورت کامل پخش شده یا حذفیاتی هم داشته، گفت: «در مدیریت جدید و با حمایتی که آقای یزدی از ما داشتند، تمام و کمال و بدون یک حذفی کار را پخش کردیم و هیچ‌کدام از گفت‌وگوها سانسور نشد. یعنی هر آنچه در نظرمان آورده بودیم با حمایت آقای یزدی و نگاه نویی که داشتند، کاملا پخش شد و خیلی از دوستان هم از این موضوع تعجب کردند.»
وی در ادامه در رابطه با کارکردی که این مجموعه برای دانشجویان فعلی دارد، گفت: «به جرات می‌توانم بگویم که اگر دانشجویی این مستند را یک‌بار درست تماشا کند، برای اطلاع پیدا کردن از روند تشکل‌های دانشجویی دیگر نیاز نیست ده‌ها کتاب بخواند. حتی یک تاریخ‌نگاری خیلی کلی از وضعیت سیاسی کشور در این مستند است و این مجموعه به دانشجو کمک می‌کند اطلاعات خوبی از این موضوعات به دست آورد.»
ساختن سری دوم؟
وی در ادامه به اینکه قرار است مستند ادامه‌دار باشد یا خیر، اشاره کرد و گفت: «ما در ابتدا قرار بود یک مجموعه مستند 10 قسمتی با یک روایت کامل از تشکل‌های دانشجویی داشته باشیم. اما وقتی وارد فضا شدیم و با حجم انبوه اطلاعات برخورد کردیم، متوجه شدیم کار در 10 قسمت جمع نمی‌شود و باید یک‌سری از اطلاعات را حذف می‌کردیم و کار را مختصر نشان می‌دادیم و این کار دقیق و جدی نمی‌شد. به همین دلیل قرار است مستند ادامه پیدا کند.»
با یک نگاه و فضای جدید سروکار داریم
محمودی در رابطه با تغییر مدیران صداوسیما و تاثیراتی که این موضوع در حوزه مستند دارد، گفت: «بازخوردی که یک‌سری از فعالان سیاسی داشتند این است که پخش این مستند به‌وضوح بیان می‌کند که گفتن یک‌سری مطالب سیاسی آن هم در کف دانشگاه و با این جزئیات سابقه نداشته و برای اولین‌بار است که این اتفاق می‌افتد. این خود نشان می‌دهد که دوستان پای کار هستند و با یک نگاه جدید و فضای جدید روبه‌رو هستیم.»
در حوزه آرشیو بسیار ضعیف هستیم
این کارگردان در ادامه از آرشیو ضعیفی که در کشور داریم، انتقاد کرد وگفت: «با وجود کمک‌هایی که شد و اینکه آرشیو مرکزی صداوسیما همراه ما بود، یک گلایه خیلی جدی داریم. مستندسازان آرشیوی همیشه با این مشکل روبه‌رو هستند. قرار است با یک‌سری مسائل آرشیوی که دست ما نیست قصه خود را روایت کنیم. در این زمینه چه کاری باید انجام دهیم. این موضوع واقعا حمایت جدی مسئولان مربوط را می‌طلبد. من نباید در مستندی که درحال ساخت آن هستم تصویر پلان رهبرم را از مستندات کشورهای معاند دانلود کنم. در روایت قصه‌ای که داشتیم جاهایی که به تصاویر رهبری نیاز داشتیم باید از مستندات خارجی چیزی را که می‌خواستیم، دانلود می‌کردیم و این برای ما ناراحت‌کننده و دردناک است. چرا باید این‌طور باشد. ما که می‌خواهیم برای نظام و برای شفافیت و آگاهی مردم مستند تولید کنیم چرا باید با این موانع روبه‌رو شویم. البته فضا به نسبت قبل بازتر شده اما واقعا همیشه این موضوع برایمان دردناک بوده و کارمان را با سختی روبه‌رو می‌کند و یک‌سری جاها مجبور می‌شویم قصه‌های مهم را رها کنیم و دلیل آن این است که منابع تصویری در اختیار نداریم که بخواهیم به نمایش بگذاریم. عاجزانه از مسئولان درخواست می‌کنم که اگر قرار است مستندسازان کاری انجام دهند یا به آنها اعتماد نکنید یا اگر اعتماد دارید، پشت‌شان بایستید. ما نیاز به حمایت بیشتری در این زمینه داریم.»
گفتنی است عوامل این مجموعه عبارت‌اند از: تهیه‌کننده، کارگردان و تدوین: مهدی محمودی، نویسنده: مهدی گودرزی، پژوهشگر: امیرحسین ثابتی، تصویربردار: محسن محمودی و مصطفی سیدالحسینی، طراحی و ترکیب صدا: محمدمهدی گودرزی و گرافیک: فرید خلیلی.
در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید: