ظهر دیروز مذاکرات 1+4 در وین آغاز شد. شواهد حاکی از آن است که مذاکرات به‌صورت نتیجه‌بخش جلو می‌رود. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه دیروز طی نشستی اعلام کرد که اگر آمریکا برای رفع واقعی تحریم‌ها به مذاکرات بیاید، می‌تواند بلیت بازگشت به اتاق برجام را دریافت کند. در همین راستا به بررسی جلسات و صحبت‌های دیروز مسئولان وزارت خارجه ایران پرداختیم. در ادامه گفت‌وگوی عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل را با «فرهیختگان» می‌خوانید.
چینش تیم مذاکره‌کننده ایرانی که به وین رفتند، متفاوت از چینش تیم مذاکره‌کننده قبلی است. گویا بیشتر متخصصان تیم را افراد اقتصادی تشکیل می‌دهند. اگر شناختی از نحوه چینش تیم دارید، توضیح بدهید و اینکه هدف ایران از انتخاب این افراد در تیم مذاکره‌کننده چیست؟
در تیم مذاکره‌کننده فعلی، یک تیم سیاسی هست که کارشناسان آن از شورای امنیت ملی و وزارت خارجه هستند. یک تیم از سازمان انرژی اتمی و تیمی از بانک‌های مرکزی و اقتصادی کشور است. طبیعتا بار اولی است که طرف ایرانی یک تیم کاملی را فراهم کرده، و هدفش هم این است که بگوید ما یک اراده جدی داریم که وارد مذاکرات بشویم. درواقع ایران می‌خواهد بگوید اگر به خواسته‌های ما توجه شود، حاضر هستیم که مذاکرات نتیجه‌بخش باشد. لذا به نظر می‌رسد کار با این تیم شروع خوبی داشته باشد و خب اگر هم مواردی از نظر اقتصادی در مذاکره وجود داشته باشد که محل ایراد باشد، با تیم اقتصادی مشورت می‌شود.
صحبت‌های دیروز خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه را قطعا مطالعه کرده‌اید. می‌شود از کلیات صحبت او این برداشت را کرد که مذاکرات رو به جلو است؟
بله. از صحبت‌های اومی‌شود این برداشت را کرد که چون هر دوطرف برای مذاکرات آمادگی دارند، ممکن است به نتیجه برسد. یک نکته‌ای را هم ایشان اشاره کرد، اینکه آمریکا اگر اراده جدی داشته باشد، می‌تواند بلیت ورود به صحن مذاکرات را بگیرد. یعنی ایران اعلام کرد که اگر آمریکایی‌ها در مذاکرات جدی باشند، می‌توانند مذاکره مستقیم داشته باشند. و درواقع مذاکرات 1+5 شروع بشود؛ نه اینکه 1+4 باشد. خود این صحبت خطیب‌زاده نشان می‌دهد ایران مصمم است در این دور از مذاکرات به نتیجه برسد. و طبیعتا چون در انتهای کار هم باید ایران و آمریکا در مقابل هم قرار بگیرند که بتوانند امضایی بکنند، بهتر است از الان به‌تدریج این آمادگی را پیدا کنند. من در مصاحبه‌های دیگر هم گفتم که مذاکره مستقیم خیلی با مذاکره غیرمستقیم تفاوت دارد. مذاکره مستقیم از این جهت خوب است که بدون واسطه میان دو کشوری صورت می‌گیرد که اصل این مذاکرات هستند. چون افرادی که واسطه می‌شوند ممکن است خواسته‌ها را با زبان دیگری و با درنظر گرفتن منافع خود بیان کنند. لذا چون طرف ایرانی برای این کار اراده دارد و احساس هم کرده طرف آمریکایی هم اراده دارد، کم‌کم همه دارند آماده می‌شوند که در قالب 1+5 با هم وارد مذاکره شوند.
این تلاش و پیگیری آمریکا برای بازگشت به میز مذاکرات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آمریکا چه اهدافی را دنبال می‌کند و به نظر شما حاضر است از مواضع خود پایین بیاید؟
بله. به نظر من مواضع آمریکا تا حدی پایین می‌آید. چون آمریکا خیلی به این مذاکره نیاز دارد، خیلی به این تفاهم و نتیجه‌گیری از آن نیاز دارد. آمریکا یک استراتژی جهانی دارد و می‌خواهد اجرا کند اما برجام برای این استراتژی‌اش مانع ایجاد کرده است. سال گذشته وقتی بایدن رئیس‌جمهور شد، بلینکن اعلام کرد یک استراتژی جهانی دارند. بنابراین آنها می‌خواهند از این برجام که خودشان از آن خارج شدند و برای خود مخمصه ایجاد کردند، نجات پیدا کنند. ایران هم می‌خواهد از این چالش آنها خارج شود. به‌عبارتی هر دوطرف اراده دارند تا وارد میز مذاکره شوند. رابرت مالی هم چندبار گفته است که مذاکرات به‌صورت مستقیم انجام شود.
این مورد که توسط سخنگوی وزارت خارجه مطرح شده که مسئول وضعیت فعلی که در آن قرار داریم چه از حیث خروج و چه تحریم، ایالات‌متحده است، آمریکا بخشی از بن‌بست‌ها را طوری تعریف کرده که اگر برای حل بن‌بست به وین نیاید، شرایط سختی خواهیم داشت. این صحبت‌ها بیانگر کدام خواسته ایران است؟
با این صحبت‌ها امکانات را فراهم می‌کنند که به آمریکایی‌ها بگویند ما آن شرایطی را که گذاشتیم باید اجرا شود. بخشی از آن شرط‌ها را آمریکایی‌ها می‌گویند فعلا انجام می‌دهند و بخشی دیگر را می‌گویند نمی‌توانیم انجام دهیم و در همین راستا می‌گویند باید راه‌حل سومی پیدا شود.
در این راستا سه درخواست ایران از آمریکا در مذاکرات یعنی رفع تمام تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و ارائه تضمین است. هرچند از سوی طرف آمریکایی و بسیاری از تحلیلگران داخلی و خارجی که گاه علاقه‌ای به توافق ندارند، غیرممکن جلوه داده شده ولی واقعیت این است که در دیپلماسی انجام هیچ امری غیرممکن نیست و حتما می‌توان برای آنها راه‌حل‌هایی پیدا کرد.
درمورد راستی‌آزمایی، آمریکا خود می‌تواند آستین بالا بزند و مدتی خریدار نفت ایران شود و پول آن را از طریق نظام بانکی واریز کند. شکستن این قفل و تداوم آن یک نوع اطمینان‌بخشی به دیگر شرکت‌ها می‌دهد که وارد معامله با ایران شوند.
در رابطه با تضمین، اگر کنگره آمریکا آماده همکاری با کاخ سفید نیست، اورانیوم‌های غنی‌شده توسط ایران و سانتریفیوژهای پیشرفته می‌تواند در داخل مراکز غنی‌سازی در حالت توقف کامل زیرنظر آژانس قرار گیرد تا زمانی‌که ایران اطمینان حاصل کند دولت بعدی آمریکا از برجام خارج نمی‌شود. درصورت چنین اتفاقی، دولت ایران بدون هزینه گزاف می‌تواند تعهدات خود را کاهش داده و فعالیت خود را مجدد آغاز کند.
در رابطه با تحریم‌ها، رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند از حداکثر اختیارات خود استفاده کرده و آنچه از بعد از خروج ترامپ انجام گرفته، به جای خود برگرداند.
خطیب‌زاده گفت ایران به‌دنبال راستی‌آزمایی اقدامات ایالات‌متحده ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است. این گزاره را یک مقدار توضیح دهید که این راستی‌آزمایی قرار است به چه صورت رخ دهد؟
منظور ایران از راستی‌آزمایی این است برای اینکه به نتیجه برسیم فقط توافق کافی نیست بلکه باید تحریم‌ها برداشته شود. این تحریم‌ها چگونه برداشته می‌شود؟ اعتماد شرکت‌های بین‌المللی به کار کردن با ایران باید جلب شود، یعنی شرکت‌های بین‌المللی نترسند و احساس خطر نکنند، این احساس در آنها به وجود نیاید که اگر با ایران کار کنند ممکن است آمریکایی‌ها اذیت‌شان کنند و رابطه اقتصادی‌شان با آمریکا کم بشود. بنابراین باید یک کاری پیدا کرد که این راستی‌آزمایی انجام بشود. همان‌طور که اشاره کردم، این راستی‌آزمایی به این صورت می‌تواند اعتمادساز شود که خود آمریکا ابتدا کار اقتصادی با ایران را شروع کند، مثل خرید نفت و پرداخت پول از طریق بانک‌های رسمی و بین‌المللی. پس از این اقدام آمریکا، بعد از مدتی شرکت‌های بین‌المللی مطمئن می‌شوند که خود آمریکایی‌ها با ایران کار می‌کنند، پس آنها هم می‌توانند کار کنند.