دانشگاه آزاد اسلامی در دوره رشد و تحول، بحث «شفافیت در امور مختلف» را در اولویت کاری خود قرار داده است. تغییرات مدیریتی، ادبیات جدیدی هم تولید کرد. در رویکرد جدید دانشگاه آزاد اسلامی ملک خصوصی کسی نیست بلکه متعلق به نظام است؛ نظامی که خود متعلق به مردم است. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی بر این باورند که هزینه دانشگاه از محل خیریه و هزینه‌‌های مردم تامین شده است پس باید در همه امور جوابگوی مردم بود. بنابراین از همان زمان شفافیت در تمام امور دانشگاه به‌عنوان اولویت در نظر گرفته شد تا هیچ نقطه ابهامی در امور دانشگاه وجود نداشته باشد. اتفاقاتی نیز در این چند سال به وقوع پیوست که نشان داد بحث «شفافیت در تمام امور» تنها یک شعار و فقط در حد یک توصیه و مطالبه زبانی نبوده بلکه پیگیری‌های لازم نیز در این خصوص انجام شده است. البته بحث شفافیت در امور دانشگاه، با آمدن دکتر محمدمهدی طهرانچی به‌عنوان رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در آبان سال 97 سرعت بیشتری گرفته و با جدیت دنبال شد و حالا تمام امور در این دانشگاه در یک اتاق شیشه‌ای در معرض دید همگان قرار گرفته است. با نگاهی به تمام امور دانشگاه از مالی تا حتی اداری می‌توان متوجه شد بحث شفافیت یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های رئیس دانشگاه آزاد اسلامی است و حتی در سند تحول که برنامه عملیاتی دانشگاه است بر این مهم تاکید شده و حتی به جزئیات آن نیز پرداخته شده است. تاکنون اقدامات زیادی در این دانشگاه در حوزه شفافیت صورت گرفته است که در این گزارش به بیان برخی از آنها پرداخته‌ایم.
حاکمیت شفافیت مالی در دانشگاه آزاد اسلامی
«شفافیت مالی» بدون‌شک یکی از انتظاراتی بود که جامعه دانشگاهی از مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی مطالبه می‌کردند؛ بر همین اساس بحث شفافیت مالی به‌عنوان یکی از دغدغه‌های جدی مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در سازمان مرکزی در دستورکار قرار گرفت. تیرماه سال 1396 بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در جمع برخی نمایندگان مجلس شفافیت مالی در دانشگاه را یکی از مهم‌ترین اقدامات اعلام کرد و بر این اساس برخی موسسات حسابرسی از سال 96 در دانشگاه آزاد اسلامی مستقر شدند. دکتر طهرانچی رئیس این دانشگاه نیز بارها در سخنان خود تاکید کرده ریال به ریال دانشگاه باید شفاف شود و در این راستا با هیچ شخص و جریانی تعارف نداریم. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی می‌خواهند اطلاعات را از تاریکخانه‌ها بیرون آورده و شفافیت را در دانشگاه آزاد اسلامی حاکم کنند. آنطور که طهرانچی در اسفند سال 97 گفته است دانشگاه آزاد اسلامی سی و چند سال بر یک روال حرکت کرده و هرگونه شفافیت در آن غیرممکن بوده، اما برای اولین‌بار در تاریخ این دانشگاه، یک حسابرس مستقل شرایط عملکرد مالی 120 واحد دانشگاهی را ارزیابی کرده که تا پیش از این هیچ‌‌گونه حسابرسی مستقل از دانشگاه آزاد اسلامی نشده بود. فرزاد جهان‌‌بین، معاون فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی نیز خرداد امسال در صفحه شخصی خود در اینستاگرام بر بحث شفافیت مالی دانشگاه تاکید کرد و نوشت: «قاطبه کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شریف و پاکدست هستند و اگر چنین نبود به خاطر وجود ساختار معیوب، عمق فساد قابل‌تصور نبود. اما مسئولان وقت باید پاسخ دهند این ۷۰۰ میلیارد از شهریه فقط در یک‌سال چگونه نشتی داشته است؟ شفافیت این است که در دوره مدیریت دکتر طهرانچی با مقابله با دریافت نقدی و پوزها و… جلوی ۷۰۰ میلیارد تومان نشتی گرفته شد. همه دریافت‌ها و هزینه‌ها روشن است. دانشگاه ۴۰هزار حساب بانکی داشته است و هیچ نهاد نظارتی پایشان به دانشگاه باز نبود و افراد جرات اظهارنظر نداشتند. نه در مقابل رئیس دانشگاه حتی در مقابل معاونان. همین میشود رئیس دانشگاه سال‌ها، 27میلیون علاوه‌بر حقوق از دانشگاه مبدا حق مسئولیت می‌گرفت و سال‌ها هیچ مسئولی تا سطح کارشناس مسئول حقوق‌شان اضافه نشده بود. اگر این شبکه‌سازی در آموزش و پژوهش و صرفه‌جویی‌ها و جلوگیری از فساد و فضای تعامل و همدلی نبود، امروز دانشگاه سرپا نبود. غیر از حفظ دانشگاه باید اعتبار این خانواده بزرگ و مدرک آن محفوظ بماند. این خانواده موجب افتخار کشورند.» مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی همچنین در بحث بودجه‌ریزی قرار است شفافیت را در راس امور خود قرار دهند. به اعتقاد مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی، یکی از راهکارهای اصلی شفاف‌سازی، جمع‌آوری دادهها و اصلاح فرآیندهاست که این مهم از مسیر مکانیزاسیون صورت می‌‌پذیرد. باید ورود و خروج منابع مشخص شود، همان چیزی که در 37 سال گذشته ایجاد نشده است. در گذشته بودجه‌نویسی در دانشگاه به صورت صوری بوده و در عمل محلی از اعراب نداشته است، این یعنی نه میزان و نحوه درآمد مشخص است و نه درآمد وصولی برمبنای صحیحی به هزینه گرفته میشود. مسئولان دانشگاه می‌گویند برای شفافیت باید حسابرسی واضح باشد و امور دانشگاه باید کاملا مکانیزه شوند و سیستم‌های یکپارچه‌ای تدوین و مستقر شوند. حالا قرار است سامانه بودجه دانشگاه آزاد اسلامی تا پایان امسال نهایی شده و روند بودجه‌ریزی دانشگاه برخط، قابل‌رصد و شفاف نسبت به گذشته اجرا شود.
یکپارچهسازی اطلاعات در قالب سامانهها
مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی برای عملیاتی‌تر کردن شفافیت، یکپارچهسازی را نیز در دستورکار قرار دادند. در سال‌های گذشته دانشگاه آزاد اسلامی با چند مشکل روبه‌‌رو بود و سامانه یکپارچه و متمرکز دانشجویی در این دانشگاه وجود نداشت تا جایی که حتی امکان پیگیری فرآیندهای آموزشی و دانشجویی نیز فراهم نبود. نبودن یک سامانه یکپارچه امکان تقلب و جعل مدرک را نیز در این دانشگاه فراهم کرده بود و به‌طور مثال یک تهدید سامانه سیدا این بود که مدرک دانشگاه آزاد اسلامی به‌راحتی به فروش می‌رسید.
بر همین اساس در جاده شفافیت، یکپارچهسازی سامانه‌های دانشگاه نیز در دستورکار قرار گرفت. سامانه امور خدمات آموزشی (آموزشیار)، خدمات پژوهشی (پژوهشیار) و خدمات دانشجویی (دانشجویار) در همین راستا ایجاد شد و حالا هرکدام از این سامانهها خدماتی شفاف و یکپارچه به دانشجویان ارائه می‌دهد. الان نه‌تنها دادهها به‌صورت کلی قابل رصد هست بلکه تمام فرآیندهای آموزشی و پژوهشی و دانشجویی نیز در بستر این سامانهها شکل می‌گیرد و هریک از این سامانهها خدمات یکپارچه شفاف و عمدتا غیرحضوری به دانشجویان ارائه می‌دهند. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی قصد دارند از طریق یکپارچهسازی، شفافیت را در امور دانشجویی، آموزشی و پژوهشی دانشگاه محقق و سیستم‌های معیوب را اصلاح کنند.
مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در بحث یکپارچهسازی اقدام دیگری را نیز انجام دادند. برای مثال پیش‌تر حساب‌های واحدهای دانشگاهی در بانک‌ها مشخص نبود و سامانه یکپارچه در این خصوص وجود نداشت و به همین دلیل اطلاعات مالی واحدها شفاف نبود. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در دوره جدید نظارت بر واحدها را در دستورکار قرار دادند تا شفاف‌سازی و نظام‌‌مندی به صورت کامل اجرایی شود. حالا به گفته دکتر طهرانچی تخصیص‌‌های مالی واحدهای دانشگاهی براساس بودجه مصوب سالانه واحدها صورت می‌گیرد و درآمدها و هزینه‌کردها قابل پیگیری و ارزیابی خواهد بود.
دانشگاه آزاد اسلامی در قامت یک نهاد پاسخگو
دانشگاه آزاد اسلامی نهاد بزرگی است که زندگی بیش از یک میلیون انسان به آن گره خورده است. دانشگاهی که برآمده از مردم و برای مردم است. بر همین اساس مسئولان دانشگاه تلاش کرده‌اند تا همواره به‌عنوان یک نهاد پاسخگو عمل کرده، به نقدها پاسخ داده و در برابر افکار عمومی پاسخگو باشند، طبیعتا چنین رویکردی باعث میشود بیش از گذشته بحث شفافیت در امور مورد توجه قرار گرفته و در این مسیر گام برداشته شود. پیش از این ادبیات نقد و مناظره و کانون‌‌های بحث و نقد در دانشگاه وجود نداشت. تشکل‌های رسمی دانشجویی نیز شور و هیجان لازم را نداشتند، اما امروز دانشگاه آزاد اسلامی از آن فضای بسته به فضای آزاداندیشی و نقدپذیری وارد شده است.
به‌طور مثال می‌توان به نوع مواجهه دکتر طهرانچی رئیس این دانشگاه با منتقدان و نوع برخورد دانشگاه با نقدهای صورت‌گرفته اشاره کرد. او در دوران مدیریت خود سفرهای استانی را در دستورکار خود قرار داده و در سفر به تک‌تک استان‌ها با اساتید و کارکنان به گفت‌وگو نشست و از نزدیک در جریان روند مشکلات آنها قرار گرفته و گلایه‌های آنان را می‌شنود؛ اتفاقی که می‌تواند حل گلایه‌های آنها را سرعت بخشد.
یکی‌دیگر از اقدامات مسئولان در راستای تحقق شفافیت حوزه دانشجویی است که در این حوزه فراخوان نقد به نشریات دانشجویی ابلاغ شد. طهرانچی به دانشجویان این دانشگاه صراحتا اعلام کرده است فرصت را از دست ندهند و دانشگاه و عملکرد رئیس دانشگاه را مورد نقد قرار دهند. او در دیدار با دانشجویان تاکید کرد که نشریات دانشجویی یک روز را به نقد عملکرد مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی اختصاص دهند و خود شخصا از بهترین نقد تقدیر خواهد کرد. با این اوصاف به نظر می‌رسد فضای پاسخگویی در روح دانشگاه دمیده شده است؛ موضوعی که در سال‌های گذشته کمتر به چشم می‌خورد و مسیر جدید می‌تواند امیدها را بین خانواده دانشگاه آزاد اسلامی بیش از گذشته زنده کند. حالا ضمن پذیرش نقدهای درست، نسبت به اتهامات پاسخ داده میشود تا بخش دیگری از پازل شفافیت کامل شود.
پازل شفافیت با طرح تحول دانشگاه تکمیل میشود
حالا سوال اینجاست که آینده دانشگاه آزاد اسلامی در بحث شفافیت باید چگونه باشد؟ آیا دانشگاه در همین نقطه متوقف میشود؟ گرچه اتفاقات و اقدامات پیش آمده در حوزه شفافیت تا همین‌جا هم در تاریخ سی و چند ساله دانشگاه، اقداماتی خوب و بی‌بدیل است اما این بی‌شک این اقدامات کامل نیست و باید هر روز بیش از گذشته تلاش کرد. شفافیت در امور را یک‌شبه و یک‌ساله نمی‌توان در مجموعه بزرگی مانند دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد کرد؛ درست است که رویکرد شفافیت از سال 95 در دانشگاه کلید خورده و تاکنون نیز اقداماتی در این راستا انجام شده است اما به نظر می‌رسد برای رسیدن به نقطه مطلوب باید چند سالی تلاش کرد تا به آنچه مدنظر دکتر ولایتی و دکتر طهرانچی است، رسید. 24 مهرماه امسال بود که از سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی رونمایی شد. سندی که با مطالعه آن می‌توان بیش از پیش به بحث شفافیت در امور مختلف دانشگاه آزاد اسلامی پی برد. در این سند به صراحت به شفافیت 90 درصدی امور مالی در دانشگاه تاکید شده است. در سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی قرار است شفافیت در امور مختلف دانشگاه به صورت کامل محقق شود. برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی برای تحقق سند دانشگاه اسلامی و دیگر اسناد بالادستی به واحدهای دانشگاه ابلاغ شده است و با مطالعه جزء به جزء آن می‌توان به گام‌های دانشگاه برای رسیدن به شفافیت پی برد.
به‌طور مثال در 10 چرخش تحول‌آفرین این سند بر ارتقای شفافیت و سلامت اداری تاکید شده است. بر همین اساس در پایان مرداد سال 1405 باید درصد اطلاعات مالی دانشگاه که به اطلاع عموم مردم می‌رسد به 90 درصد افزایش پیدا کند. با این اوصاف در پایان چشم‌انداز پنج ساله دانشگاه، تمام مردم از 90 درصد اطلاعات مالی دانشگاه با خبر می‌شوند. تشکیل ساختار مستقل شرکتی برای اداره بیمارستان‌های تحت پوشش با رویکرد استقلال و شفافیت مالی از دیگر مواردی است که در بحث شفافیت دانشگاه در سند تحول بر آن تاکید شده است. تقویت و به‌روز‌رسانی سامانه‌های آموزشیار و پژوهشیار با بهره‌گیری از الگوریتم‌های هوش مصنوعی از مواردی است که در سند تحول بر آن تاکید شده و تا پایان مرداد سال 1405 باید این مهم به صورت 100 در صد محقق شود.
همچنین در سند تحول دانشگاه آزاد اسلامی تاکید شده است سامانه‌های موجود باید با رویکرد افزایش سهولت کاربری، یکپارچگی و هوشمندی ارزیابی شده و ارتقا پیدا کند. در این سند مشخص شده است این مهم تا پایان مرداد 1405 یعنی در یک چشم‌انداز پنج ساله باید به صورت 80درصدی محقق شود. یکی دیگر از مواردی که در بحث شفافیت در سند تحول بر آن تاکید و به آن پرداخته شده است بحث اصلاح و هوشمندسازی سامانهها برای هم روندسازی و جلوگیری از موازی‌کاری واحدهای مختلف در فعالیت‌های پژوهشی است که این مهم نیز تا پایان چشم‌انداز سند تحول باید به صورت صددرصد محقق شود.