مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: براساس گزارش نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی ایران، کشورمان در بهار سال جاری نزدیک به 8/8میلیارد دلار نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی صادر کرده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشد بیش از 120درصدی را نشان می‌دهد. ازسوی دیگر رئیس بانک مرکزی ایران در روزهای اخیر خبر داده که ارزش معاملات در سامانه نیما در 7ماهه ابتدایی امسال 16.5میلیارد دلار بوده که این میزان نسبت به رقم 8/8میلیارد دلاری مدت مشابه سال گذشته، رشد 87درصدی را نشان می‌دهد. اما روز جمعه نیز گزارش گمرک ایران از تجارت 7ماهه نخست امسال منتشر شد که این گزارش نیز خبرهای خوبی برای هم تجارت کشور و هم برای بازار ارز داشت. صادرات 27میلیارد دلاری در 7ماه و رشد 48درصدی صادرات غیرنفتی کشور و همچنین بهبود 67درصدی تراز تجاری کشور ازجمله برخی نتایج این گزارش گمرک است. همچنین نگاهی به آمارها نشان می‌دهد رقم صادرات بیش از 27میلیارد دلاری سال جاری در صدر صادرات 7ماهه سال‌های 1392 تا 1400 قرار دارد. ماحصل این آمارها و افزایش عرضه ارز در سامانه نیما، اولا به ثبات بیشتر در بازار ارز کمک خواهد کرد و ثانیا این خبر خوبی برای تجارت خارجی ایران است که درکنار خنثی‌سازی پیامدهای ناشی از محدودیت‌هایی کرونایی، کشورمان توانسته از پس برخی محدودیت‌های تحریمی نیز بربیاید.

رشد 48 درصدی صادرات

براساس اعلام گمرک ایران، در نخستین ماه از نیمه دوم سال 1400، رشد تجارت خارجی همچنان ادامه دارد و در هفت‌ماهه سال‌جاری بالغ‌بر 98 میلیون تن کالا به ارزش 54 میلیارد و 800 میلیون دلار بین ایران و کشورهای جهان مبادله شده است. مقایسه آمار تجارت خارجی کشور در این مدت با زمان مشابه سال 99 حاکی از رشد 16.5 درصد در وزن و 43 درصد در ارزش مجموع کالاهای مبادله شده بین کشورمان با سایر شرکای تجاری است. همچنین از کل 98میلیون و 700 هزار تن کالاهای صادراتی و وارداتی در مدت مذکور، 75 میلیون و 200 هزار تن به ارزش 27 میلیارد و 100 میلیون دلار به صادرات اختصاص داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل از حیث وزن 15 درصد و از لحاظ ارزش 48 درصد رشد نشان می‌دهد. طی هفت‌ماهه امسال 23 میلیون و 500 هزار تن کالا به ارزش 27 میلیارد و 700 میلیون دلار نیز به واردات اختصاص داشته که در مقایسه با مدت مشابه سال 99 از نظر وزنی 21 درصد و از لحاظ ارزش 38 درصد نشان می‌دهد.

براساس آمارهای گمرک ایران، پنج مقصد مهم صادرات کالاهای ایرانی در هفت‌ماهه نخست امسال، شامل چین با 16 میلیون و 900 هزار تن کالا به ارزش هفت میلیارد و 700 میلیون دلار، عراق با 19 میلیون و 700 هزار تن به ارزش پنج میلیارد و 500 میلیون دلار، ترکیه با 11میلیون تن به ارزش سه میلیارد و 400 میلیون دلار، امارات با 6 میلیون و 600 هزار تن به ارزش دومیلیارد و 600 میلیون دلار و افغانستان با دو میلیون و 800 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 100 میلیون دلار بودند. همچنین پنج کشور مبدأ واردات کالا به ایران را امارات با 6 میلیون و 900 هزار تن به ارزش هشت میلیارد و 600 میلیون دلار، چین با یک‌میلیون و 900 هزار تن به ارزش 6 میلیارد و 100 میلیون دلار، ترکیه با دو میلیون و 500 هزار تن به ارزش دو میلیارد و 900 میلیون دلار، آلمان با ۵۱۲ هزار تن به ارزش یک میلیارد دلار و سوئیس با یک‌میلیون و 200 هزار تن به ارزش یک میلیارد دلار بوده‌اند.

رکوردشکنی صادرات ماهانه

بررسی رقم صادرات ماهانه نیز گویای بهبود ارزش صادرات ایران است. براساس آمارهای گمرک ایران در مهرماه صادرات ایران پنج میلیارد و 294 میلیون دلار بوده که نسبت به رقم چهار میلیارد و 727 میلیون دلاری مهرماه سال گذشته بیانگر رشد بیش از 24 درصدی (معادل افزایش یک میلیارد و 149 میلیون دلاری) است. طبق آمارهای گمرک ایران رقم صادرات مهرماه امسال بالاترین رقم از فروردین 99 تاکنون بوده است. این رقم بیش از دوبرابر رقم صادرات در ماه‌های فروردین تا شهریور سال 99 است.

صادرات ایران در صدر 9 سال اخیر

نگاهی به آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد صادرات 27 میلیارد و 100 میلیون دلاری هفت‌ماهه ابتدایی امسال رقم بسیار حیاتی است؛ چراکه بررسی وضعیت صادرات هفت‌ماهه سال‌های 1392 تا 1400 نشان می‌دهد رقم صادرات هفت‌ماهه ابتدایی امسال در کنار رقم 27 میلیارد و 200 میلیون دلاری هفت‌ماهه سال 97 بالاترین رقم است. آنطور که در نمودار آمده، رقم صادرات ایران در هفت‌ماهه ابتدایی سال 1392 حدود 18 میلیارد دلار بوده که این میزان تا هفت‌ماهه سال 97 که هنوز تحریم‌های جدید آمریکا علیه کشورمان کاملا اعمال نشده بود؛ این رقم تا 27میلیارد و 200 میلیون دلار نیز صعود کرده است اما با اعمال تحریم‌های ظالمانه آمریکایی‌ها و محدودیت‌های انتقال ارز، در هفت‌ماهه 98 رقم صادرات به 23 میلیارد و 746 میلیون دلار و در هفت‌ماهه سال گذشته این میزان به 18 میلیارد و 238 میلیون دلار رسیده است. درکنار تحریم‌ها باید به نقش محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا نیز اشاره کرد که در سال گذشته تجارت ایران و البته جهان را تحت تاثیر قرار داد. یک نکته که باید در اینجا اضافه کنیم، این است که از نیمه اول سال 1398 به‌دلیل درخواست صادرکنندگان در ارتباط با افزایش هزینه‌های صادرات به‌دلیل مشکلات تحریم و موضوع تعهدات ارزی (بازگشت ارز صادراتی) گمرک ایران پایه ارزش صادراتی کالاها را به میزان ۳۰ درصد تعدیل کرد. این تعدیل از این منظر مهم است که نگاهی به آمار صادرات غیرنفتی ایران نشان می‌دهد یک تناقض در آمار صادرات ایران از سال 1398 تاکنون وجود دارد، اینکه با وجود رشد وزنی صادرات، ارزش صادرات کاهشی بوده است. گرچه موضوعاتی مانند ترکیب کالاهای صادراتی (با ارزش‌افزوده بالا یا پایین و کالای سنگین یا سبک) در این افت‌وخیزها موثر است، اما تعدیل 30 درصدی پایه ارزش صادراتی کالاها به‌خوبی می‌تواند این تناقض را توضیح دهد. با این حساب اگر قیمت کالاهای صادراتی ایران را بدون اعمال تعدیل ارزش در نظر بگیریم، رقم صادرات هفت‌ماهه نخست امسال قطعا بتواند بسیار فراتر از رقم صادرات سال‌های قبل ظاهر خواهد شد.

بهبود 67 درصدی تراز تجاری

بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در هفت‌ماهه اول سال گذشته با در نظر گرفتن 20میلیارد و 20 میلیون دلار واردات و 18 میلیارد و 328 میلیون دلار صادرات؛ تراز تجاری صادرات غیرنفتی کشور حدود منفی یک میلیارد و 802 میلیون دلار بوده است. اما در هفت‌ماهه ابتدایی امسال با صادرات 27 میلیارد و 100 میلیون دلاری و واردات 27 میلیارد و 700 میلیون دلاری تراز تجاری صادرات غیرنفتی منفی 600 میلیون دلار است که نسبت به رقم سال گذشته بیانگر بهبود 67 درصدی است. بهبود وضعیت تراز تجاری از این منظر برای کشورمان مهم است که با کاهش شکاف عرضه و تقاضای ارز، بازار ارز نیز ثبات بیشتری به خود خواهد دید.

2 دلیل رشد چشمگیر صادرات ایران

درخصوص دلایل بهبود وضعیت تراز تجاری و همچنین رشد 48 درصدی صادرات این نکته قابل‌ذکر است که بخشی از افزایش رقم صادرات به‌دلیل افزایش قیمت نفت و مشتقات نفتی و قیمت فلزات بوده است که پس از کاهش محدودیت‌های کرونایی در تجارت و همچنین تورم جهانی برخی محصولات رخ داده است. در همین خصوص نمودار متوسط قیمت تن اقلام صادراتی ایران طی 13 سال اخیر بسیار گویای این واقعیت است. براساس این نمودار میانگین ارزش هر تن کالای غیرنفتی صادراتی کشورمان از 461 دلار در سال 88 به 379 دلار تا سال 97 (شروع تحریم‌های جدید) رسیده بود که در سال 98 این رقم به 309 دلار و در سال 99 این رقم به 278 دلار رسیده است. لازم به ذکر است دلیل کاهش قابل‌توجه ارزش کالاهای صادراتی ایران در سال 98 به همان موضوع تعدیل قیمت پایه صادراتی برمی‌گردد که برای کاهش تبعات تحریم‌ها و آسان شدن دور زدن تحریم‌ها اعمال شده است. اما در سال‌جاری ارزش هر تن کالای صادراتی کشورمان به 360دلار رسیده که در مقایسه با رقم 278 دلاری هفت‌ماهه نخست پارسال رشد بیش از 29 درصدی (معادل بهبود 82 دلاری در هر تن) را نشان می‌دهد. از سوی دیگر اگر از منظر وزنی به رقم صادرات نگاه کنیم، وزن صادرات ایران طی هفت‌ماهه نخست امسال رشد 15 درصدی را داشته است. بر این اساس با در نظر گرفتن بهبود 29 درصدی میانگین ارزش هر تن کالای صادراتی و بهبود 15 درصدی در وزن، ترکیب این دو رشد 44 درصدی را می‌توانند به‌خوبی توضیح دهند که تنها 4 درصد کمتر از رشد 48 درصدی صادرات امسال است. در یک جمع‌بندی رشد ارزش صادرات امسال هم درنتیجه کاهش محدودیت‌های کرونایی در تجارت بوده و هم از افزایش قیمت برخی محصولات سبد صادراتی ایران به‌ویژه اقلام نفتی و مشتقات آن و فلزات متاثر شده است.

سهم 54 درصدی پتروشیمی و معدن از صادرات

براساس گزارش گمرک، 10قلم نخست صادرات کشورمان در 7ماهه نخست امسال را گاز طبیعی، متانول، پلی‌اتیلن، محصولات نیمه‌تمام آهنی، پروپان مایع، شمش آهن، میله‌های آهنی، اوره، کاتدمس و قیر تشکیل داده است. درخصوص واردات نیز بخش بزرگ کالاهای وارداتی به کشور را کالاهای اساسی ماشین‌آلات و قطعات صنعتی و نهاده‌ها و اقلام واسطه‌ای تولید تشکیل می‌دهد. همچنین ازمجموع کالاهای وارداتی به کشور در این مدت، 16میلیون و 600هزار تن به ارزش 11میلیارد دلار را کالاهای اساسی تشکیل می‌دهد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از حیث وزن 71درصد و از لحاظ ارزش 40درصد افزایش یافته است. گزارش گمرک نشان می‌دهد برای واردات 14میلیون و 400هزار تن کالاهای اساسی به ارزش 8میلیارد و 800میلیون دلار، ارز ترجیحی تعلق گرفته است که میزان آن در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از لحاظ وزن کالاها 61درصد و از نظر ارزش 32درصد رشد داشته است. لازم به ذکر است تلفن‌همراه، ذرت دامی، گندم، دانه سویا، روغن آفتابگردان، کنجاله سویا، جو، برنج، شکر و روغن پالم 10قلم عمده کالاهای وارداتی در این مدت بودند.

نگاه کلی‌تر به صادرات کشورمان نشان می‌دهد در 7ماهه نخست امسال از کل صادرات، حدود 27درصد آن مربوط به پتروشیمی و اقلام با پایه نفتی بوده است، 27درصد دیگر مربوط به معدن و صنایع معدنی، 10.5درصد بخش کشاورزی، نزدیک به 8/8درصد مربوط به بخش صنعت، کمتر از نیم‌درصد به فرش و صنایع‌دستی و 26.4درصد نیز مربوط به سایر کالاها تعلق دارد. درخصوص واردات نیز، حدود 70درصد مربوط به اقلام واسطه‌ای، بیش از 15درصد مربوط به اقلام مصرفی، 13درصد مربوط به اقلام سرمایه‌ای و 1.7درصد نیز مربوط به سایر اقلام است.