فاطمه سیاحی، روزنامه‌نگار: روز دوشنبه سودان شاهد کودتای نظامیان علیه همپیمانان غیرنظامی خود در دولت انتقالی این کشور بود. پس از قیام مردم سودان در سال 2019 علیه حکومت عمرالبشیر حاکم قبلی سودان، نظامیان او را دستگیر و از قدرت ساقط کردند؛ پس از آن نیز در همراهی با مردم و گروه‌های حاضر در قیام دولتی انتقالی تشکیل دادند تا این دولت زمینه‌ساز انتخابات و ایجاد دموکراسی در سودان شود. در روز دوشنبه اما نظامیان حاضر در دولت با کودتا علیه اعضای غیرنظامی، قدرت را در دستان خود قبضه کردند. درجریان کودتا ژنرال عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیت انتقالی سودان با برکناری عبدالله حمدوک، نخست وزیر موقت این کشور عملا دورنمای استقرار دموکراسی در سودان را به محاق برد. به همین دلیل پس از کودتا خیابان‌های شهرهای مختلف سودان عرصه اعتراض علیه کودتاچیان شده است. این اعتراضات تنها در روز کودتا 7 کشته و 140 زخمی دربر داشته است. برای بررسی بیشتر کودتای اخیر به‌سراغ «أسامه الشیخ» تحلیلگر مسائل سیاسی در سودان رفته‌ایم. أسامه الشیخ این کودتا را مورد حمایت عربستان سعودی، امارات و مصر می‌داند. این کارشناس برجسته سودانی همچنین معتقد است جلسه نماینده ویژه آمریکا در شاخ آفریقا با رئیس شورای حاکمیت انتقالی سودان نقشی اساسی در اجرای کودتا داشته است. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
دلایل وقوع کودتای اخیر چه بود؟
حقیقتا وقوع کودتای اخیر دور از ذهن نبود؛ چراکه اختلافات شدید و وضعیت بازداشت‌ها بالا گرفته بود. مردم سودان در خیابان‌ها مطالباتی داشتند، اما نیروهای نظامی این قدرت ملی را نادیده گرفتند، تا جایی که درگیری بین دو طرف به رویارویی مستقیم رسید. نهادهای نظامی در سودان دیدند که دولت تمام بخش‌های ملی را دربر نمی‌گیرد؛ به همین خاطر این مساله را به بهانه‌ای برای خلاص شدن از شر آن تبدیل کردند. درمقابل، نهادهای مدنی شاهد آن هستند که نظامیان از حد اختیارات خود فراتر رفته‌اند؛ بنابراین در این نقطه رویارویی و مقابله به یک امر حتمی تبدیل شد. مردم معترض در خیابان‌های سودان، افق دورتری از روابط بین این نیروها را دیدند و اساسا شراکت نهادهای مدنی با نظامیان را از ابتدای اعتراضات (که به سال ۲۰۱۷ برمی‌گردد) رد کردند. مردم سودان، نظامیان را بقایای نظام عمرالبشیر می‌دانند. اکنون نظامیان ادعای کودتای نظامی کرده‌اند و پس از انحلال مهم‌ترین ارکان سیاسی کشور، خود را حاکم مطلق سودان می‌دانند. مردم نیز در مخالفت با چنین امری به خیابان آمدند. من معتقدم این درگیری در روزهای آینده گسترده‌تر خواهد شد.
این کودتا چه تفاوت‌هایی با کودتاهای قبلی دارد؟
انقلاب‌های دیگری که در سودان و در سال‌های 1964، 1969 و 1989 روی داد، اختلافی مهم با انقلاب 2019 دارند. اختلاف‌شان در این است که در موارد قبلی شراکتی بین نظامیان و نیروهای غیرنظامی (مدنی‌ها) وجود نداشته است. قبلا گروه‌هایی برای ایجاد دموکراسی ازسوی مردم سودان برگزیده شده بودند که نظامیان علیه این گروه‌ها و مردم بودند. اما انقلاب 2019 در نوع خود بی‌سابقه بود؛ چراکه بین دو نیروی نظامی و اجتماعی یک سند قانونی متقن وجود داشت. اما نیروهای نظامی‌ای که از قدرت و تجهیزات نظامی برخوردارند، خود را از این توافق دوجانبه با نیروهای مدنی خارج و کابینه دولت را منحل کردند. تقریبا در تمام کودتاهای گذشته همین اتفاق افتاد و نیروهای نظامی بر سایر بخش‌ها مسلط شدند، اما تفاوت اساسی کودتای اخیر در این است که این پیشامد، حاصل توافق و همکاری بخش‌های اجتماعی با نظامیان است.
به‌نظر شما این کودتا توسط چه افراد یا گروه‌هایی شکل گرفته است؟
افراد مجری این کودتا نظامیان وابسته به شورای حاکمیت سودان بودند. در راس آنها عبدالفتاح البرهان و معاونش محمد حمدان الصهیر، رئیس نیروهای پشتیبانی (نیروهای متشکل از قبایل غرب سودان) هستند. این نیروهای ضدمردمی متهم به دست‌داشتن در بسیاری از جرایم‌اند. بعد از آنکه در دسامبر ۲۰۱۷ فشارهای ملی افزایش یافت، کمیته‌ای نظامی توسط این افراد تشکیل شد که قبلا عمر البشیر نیز در آن حضور داشت و آن را به‌وجود آورده بود. اعضای این کمیته، اطرافیان برهان هستند که مسئولیت این کودتا متوجه آنهاست. اینها ازسوی برخی دولت‌های منطقه‌ای در این راه حمایت شدند. حتی برخی از نیروهای اجتماعی جداشده از «حرکت آزادی و تغییر» مردمی که خود را «نیروهای ملی» می‌نامند، با نیروهای نظامی توافقنامه امضا کرده و به‌عنوان یک گروه مسلح به آنها پیوستند.
آیا دخالت‌های خارجی در این کودتا نقشی داشته است؟
به‌اعتقاد من نیروهای داخلی نقش بیشتری نسبت‌به دخالت‌های خارجی درجریان این کودتا ایفا کردند. البرهان در سخنرانی خود برای مردم سودان پس از این کودتا با خیالی راحت ظاهر شد و در آخر سخنرانی‌اش، از کشورهای منطقه‌ای که از سودان حمایت کردند، تشکر به‌عمل آورد. او در اصل از موافقت این کشورها با کودتایی تشکر کرد که شخص خودش به‌راه انداخت. به اعتقاد من یک شباهت بزرگ بین سناریوی سودانی و سناریوی مصری وجود دارد. در مصر نیز ژنرال عبدالفتاح السیسی علیه دولت منتخب مردم کودتا کرد؛ سیسی نیز طرفدارانی در سطح خیابان‌های مصر داشت که آنها نماینده اکثریت مردم نبودند [و سیسی با توسل به آنها علیه دولت مردمی دست به کودتا زد]. در سودان نیز این سناریو تکرار شد؛ نظامیان علیه دولت و علیه نیروهای مردمیِ آزادی و تغییر دست‌به کودتا زدند. درخصوص حمایت‌های خارجی نیز می‌توانم بگویم تمام دیکتاتوری‌های عربی از این کودتا حمایت کردند؛ از امارات‌متحده عربی و عربستان سعودی گرفته تا مصر. بیانیه‌های ضعیف خواستار آرامش ازسوی این کشورها به‌مثابه یک موافقت ضمنی با کودتای نظامیان علیه ملت سودان بود.
آیا ارتباطی بین سفر جفری فلتمن به سودان و این کودتا می‌بینید؟
او فردی صهیونیستی است که به فتنه و نفاق معروف است. زمانی که در لبنان سفیر بود، تمام دنیا دید که چه اختلافات و فتنه‌هایی بین این ملت ایجاد کرد. او نقش‌های سلبی زیادی درخصوص تحولات منطقه خاورمیانه ایفا کرده و همیشه مدافع سرسخت رژیم صهیونیستی بوده است. جفری فلتمن، طی ماه‌های گذشته به‌عنوان فرستاده رئیس‌جمهور آمریکا در شاخ آفریقا منصوب شد. او به سودان آمد و یک شب قبل از کودتا جلسه‌ای با شورای حاکمیت نظامی سودان داشت. صبح روز بعداز آن و قبل از آنکه برهان علیه دولت کودتا کند، فلتمن از راه‌حل جدیدی سخن می‌گفت که به‌زودی نمایان خواهد شد. این راه‌حل جدید، همین کودتا بود که وی به این شکل از آن خبر داد و اعلام موافقت کرد. آمریکا نقشی اساسی در کودتای نظامی علیه دموکراسی نوپای سودان داشت؛ وزارت خارجه رژیم صهیونیستی اولین نهادی بود که از این کودتا حمایت کرد و او در این مواضع صهیونیستی دخیل است.
عبدالفتاح برهان می‌تواند اوضاع کنونی خارطوم را مدیریت کند؟
عبدالفتاح البرهان مردی است که شرایط و موقعیت‌ها به کمکش آمده تا امروز در این جایگاه باشد. به اعتقاد من او قدرت اداره کشوری مثل سودان را ندارد. بعد از سقوط نظام عمر البشیر، احمد ابن عوف (وزیر دفاع سابق سودان) برای مدیریت اوضاع پس از انقلاب ازسوی مردم رد شده بود؛ چراکه مردم، او را از کابینه عمرالبشیر می‌دیدند. سیاست ایجاب می‌کرد یک فرد دیگر به قدرت برسد، به همین خاطر البرهان آمد. به اعتقاد من عبدالفتاح البرهان یک برگ بازی در دست امارات و سعودی است تا سیاست‌هایشان را در سودان به اجرا بگذارند. اگر هم‌اکنون نیز نتواند این وضعیت را مدیریت کند، فرد دیگری را جایگزین خواهند کرد. به اعتقاد من او کاریزمای مدیریت کشوری مثل سودان را ندارد.