محراب محمد زاده، روزنامه‌نگار: برآیند وضعیت فعلی تئاتر در سراسر کشور نشان می‌دهد اوضاع هر روز پیچیده‌تر می‌شود و عمارتی فروریخته است؛ در گذر از شرایط دردناک شیوع ویروس کرونا، اوضاع سخت‌تری را در آینده شاهد خواهیم بود. باتوجه به روند کاهشی محدودیت‌های کرونایی و واکسیناسیون سراسری، شرایط اجرای آثار نمایشی هموارتر شده است و از هفته گذشته نمایش‌هایی در سراسر کشور روی صحنه رفته‌اند. گروه‌های تئاتری که طی دوسال گذشته از حمایت مناسب بی‌بهره بوده‌اند، انتظار دارند نهادهای متولی تئاتر به‌ویژه مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ادارات کل ارشاد استان‌ها برنامه حمایتی خود را سریع اجرا کنند. از طرف دیگر وضعیت مدیریت فرهنگی در هر استان متغیر است، اما عموما راهکارهایی شبیه هم و در یک سطح برای هر استان درنظر گرفته می‌شود. در دورانی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون هنری ندارد و مدیر مرکز هنرهای نمایشی آن نیز نمی‌داند تا چه زمانی روی‌کار خواهد بود، در همین راستا هفته گذشته با هنرمندانی از سه استان کردستان، مازندران و فارس گفت‌وگو کردیم و در ادامه پیگیری وضعیت و شرایط فرهنگی هنری استان‌های کشور، به‌ویژه تئاتر، این هفته با آرش ساربان، کارگردان و بازیگر تئاتر استان خوزستان و محمدرضا رهبری، کارگردان، نویسنده و پژوهشگر استان اصفهان گفت‌وگو کردیم.

  ساربان: زیرساخت‌های تئاتر خوزستان فرسوده و در آستانه تخریب است

آرش ساربان در رابطه با وضعیت تئاتر استان خوزستان در دوران کرونا می‌گوید: «تئاتر خوزستان هم مانند دیگر استان‌های کشور در رکودی جان‌فرسا قرار داشته و دارد؛ چراکه تئاتر تمریناتی زمان‌بر دارد و هم چون اجرایش همه چیز نفس‌به‌نفس است. خب با توجه به پروتکل‌هایی که وضع شده و حداقل ارتباط نزدیک بین آدم‌ها هم ممنوع بود، بدون شک چنین شرایطی برای تئاتر که کاملا رو در روی تماشاگر در سالنی مسقف است، یعنی تعطیلی، که البته کاملا منطقی و به‌حق است.»

این هنرمند تئاتر با اشاره به وضعیت نامطلوب معیشت هنرمندان استان خوزستان ادامه داد: «هنرمندان تئاتر استان به تعطیلی بلندمدت کاری دچار شده‌اند که مشکلات معیشتی و خانوادگی بسیاری را برایشان به وجود آورده است. خیلی از مدیران تئاتر کشور و استان تلاش کردند سبدهای حمایتی به هنرمندان اختصاص دهند تا حداقل روزمره را سپری کنند؛ اما مساله این است که تعداد هنرمندان کم نیست و تصمیماتی که از سوی دولت به‌ویژه دولت قبلی برای حمایت از هنرمندان گرفته شده و می‌شود خیلی مقطعی و لحظه‌ای است، درحالی که هنرمند، به‌ویژه هنرمندان فعال در استان‌های مختلف کشور نیازمند یک برنامه جامع و آینده‌نگر هستند. باید این نکته را هم یادآور شوم که هرچند مسائل اقتصادی بسیار مهم است، اما تنها بخشی از مشکل هنرمند تئاتر معیشت است و بخش دیگر بار روانی‌ای است که روی هنرمند به جهت عدم‌اجرای تئاتر، تاثیر روحی بدی می‌گذارد؛ چراکه نمی‌توانند اثری را تولید کنند.»

مدیر واحد نمایش حوزه هنری استان خوزستان افزود: «خیلی از مشاغل دیگر و حتی مشاغل هنری امکان تولید داشتند، اما تئاتر واقعا در این میانه شرایطش با همه تفاوت داشت و با توجه به پروتکل‌های موجود هر شیوه و شکلی از تئاتر نیازمند تمرین است و تمرین یک نمایش تا اجرای آن که سراسر ارتباط رودررو است امکان‌پذیر نبود. شرایط کرونا در دو سال پایانی دولت دوازدهم به‌وجود آمد، اما این دو سال به لحاظ مدیریتی، که مدیریت فرهنگی و هنری از آن جدا نیست هم شرایط خوبی نداشت؛ طی این دو سال هیچ اقدام ویژه‌ای رخ نداد و برنامه خاصی را شاهد نبودیم. علی‌رغم اینکه رهبر انقلاب در سخنرانی‌های مختلفی به اهمیت فرهنگ و هنر تاکید کردند، اما متاسفانه دولتمردان آنقدر درگیر مسائل اقتصادی شدند که مساله مهم‌تر از آن، یعنی فرهنگ و هنر را فراموش کردند؛ در این میان البته مدیرانی که سکان‌دار فرهنگ بودند نیز مطالبه‌گر و دلسوز نبودند.»

ساربان با تاکید بر اینکه وضعیت تئاتر کشور پیش از بیماری کرونا بحران‌زده بود، اظهار داشت: «حساب کنید با توجه به شرایطی که کرونا به وجود آورد، با چه فاجعه‌ای روبه‌رو هستیم و فکر می‌کنم یا این وضعیت به‌طور کامل ترمیم نمی‌شود و یا اینکه اگر بخواهد به شرایط بحران‌زده سابق هم بازگردد زمان می‌برد؛ اکنون ما در رکودی بی‌سابقه هستیم و همه چیز بلاتکلیف است و اگر در یک جمله بخواهم بگویم، وضعیت زیر صفر است و هنوز هم همان طور که می‌دانید بحث‌هایی در رابطه با پیک ششم کرونا مطرح است و معلوم نیست سالن‌ها باز می‌مانند یا نه، به هر حال باید مدیران به فکر دوران پساکرونا باشند و به‌نظرم شاید انتظار هم نباید داشته باشیم در سال جاری و یا حتی سال آینده شرایط برای تئاتر عادی شود.»

این هنرمند با ابراز تاسف به‌خاطر شرایط نامساعد زیرساخت‌های فرهنگی و هنری استان خوزستان گفت: «طی سالیان متمادی مدیران فرهنگی استان نتوانسته‌اند مدیریتی صحیح و در ریل مشخصی را داشته باشند، هرچند اغلب آنها فرهنگی هم هستند. پس از رکود کرونا طبیعی است که عطش هنرمندان برای روی صحنه رفتن زیاد است، اما مشکلی که اکنون وجود دارد، انباشت و رجوع بسیار هنرمندان قدیمی و جدید برای اجرا هست و اینجاست که زیرساخت فرسوده استان به‌ویژه اهواز خودش را نشان می‌دهد. استان خوزستان یکی از پولدارترین استان‌های کشور است، اما یک سالن و یا حتی یک پلاتوی استاندارد تئاتر ندارد و این را سال‌های سال است که فریاد می‌زنیم که ما پلاتو تئاتر نداریم، تئاتر شهر نداریم؛ حتی اهواز که مرکز استان است هم کاملا در زیرساخت ضعیف است. دوستان هنرمند من با زحمت و مشقت بسیار در پلاتوهای غیراستاندارد تمرین می‌کنند و درنهایت در سالنی بدون امکانات کافی و در شرایط نامناسب اجرا می‌روند. شاید درستش این بود در دوران کرونا که تئاتر به اجبار تعطیل بود و بودجه‌ای برای تولید اثر به گروه‌ها داده نمی‌شد، به زیرساخت‌ها توجه می‌شد، کمترین کار بازسازی و یا ساخت یک پلاتو و سالن تئاتر استاندارد بود؛ اما با کمال تاسف باید بگویم استان خوزستان، پتانسیل امکاناتی ندارد و هیچ برنامه‌ریزی خاص و مدونی برای ایجاد زیرساخت مناسب برای تئاتر نیست؛ این وضعیتی که می‌گویم برای مرکز استان یعنی اهواز است؛ دیگر شما خودتان حدیث مفصل بخوانید برای آبادان، خرمشهر و... از این ماجرا که بسیار تاسف‌بار است.»

ساربان افزود: «شرایطی که بیان کردم درحالی است که تئاتر خوزستان از گذشته تاکنون همواره تئاتری سرآمد و پویا بوده است، اما متاسفانه در تمامی این سال‌ها که هنرمندان با تلاش خودشان تئاتر خوزستان را در کشور با ترازی بالا معرفی و مطرح کردند، هیچ مدیر فرهنگی‌ای که بتواند زیرساخت مناسبی را برای تئاتر استان فراهم کند، نداشته‌ایم و از همین جا به نمایندگی از هنرمندان زحمت‌کش خوزستانی اعتراض خودمان را مطرح می‌کنیم و تنها استانی هستیم که پلاتوی تئاتر نداریم. تالار آفتاب اهواز که یک زمانی از بهترین سالن‌های تئاتر کشور بود، آنقدر فرسوده شده است که دیگر کم‌کم رو به تخریب می‌رود. دیگر این سالن امکانات مناسبی ندارد که بتوان آن را مجموعه هنری دانست. انجمن هنرهای نمایشی استان هم هنوز دفتر مستقل ندارد و بسیاری از این ماجراهای جزئی که حداقل شرایط و امکانات برای یک استان در سطح خوزستان است.»
وی با تاکید به اینکه فرهنگ و هنر برنامه مدون و بلندمدت می‌خواهد، اظهار داشت: «با توجه به وضعیتی که برایتان ترسیم کردم، مشخص است که از گذشته دور هیچ برنامه‌ای پیش‌بینی نشده که امروز حتی یک سالن نداریم، آن چیزی را هم که داشته‌ایم از دست داده‌ایم. بنده خودم سال‌هاست در حوزه هنری استان فعالیت می‌کنم و تلاش‌هایی را هم داشته‌ایم، اما باید این نکته را تاکید کنم، در کشور متولی اصلی فرهنگ و هنر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و انتظارها برای احیا و ساخت از این مجموعه‌ها است، نهادهایی همچون حوزه هنری هم در استان‌ها بودجه خود را از استانداری‌ها می‌گیرند که بسیار اندک است و همین که بتوانند با این بودجه چند اثر هنری را تولید کنند، بودجه تمام می‌شود. اما باز هم در حد توان خود تلاش کرده‌ایم از فضاهایی که در مجموعه حوزه هنری خوزستان داریم، استفاده لازم را کنیم.»
  رهبری: هنرمندان اصفهانی دلواپس وضعیت کار و معیشت‌شان هستند

محمدرضا رهبری از نویسندگان و کارگردانان با سابقه کشور و استان اصفهان در رابطه با وضعیت تئاتر این استان می‌گوید: «واقعیت این است که کرونا آنچنان را آنچنان‌تر کرد، در بسیاری از شهرستان‌ها که ما چیزی به‌عنوان حرکت مستمر تئاتر نداشتیم، کرونا همان اندک تلاش‌ها را هم تعطیل کرد. گروهی در یک شهرستان سالی یک اجرای تئاتر داشت که همان هم یا نتوانست اجرا کند یا دو سه شب اجرا رفت و تعطیل شد. در شهر اصفهان هم وضعیت به همین شکل بوده؛ از طرف دیگر یک سری از زیرساخت‌ها در کلان‌شهری مانند اصفهان، هنوز آماده نیست، به همین دلیل تا بیماری کرونا به سراغ تئاتر آمد، متاسفانه تئاتری‌ها چندبرابر دیگر هنرمندان عرصه‌های هنری مختلف و دیگر مشاغل متضرر شدند.»

این پژوهشگر تئاتر با اشاره به اینکه کرونا تئاتر را در ماه‌های اول به شدت زمین‌گیر کرد، اظهار داشت: «هرچند خلاقیت‌هایی مانند تئاتر مجازی به کار گرفته شد، اما کافی و کارساز نبود و هنرمندان تئاتر را ضعیف کرد، به همین دلیل مجموعا وضعیت تئاتر سخت، تلخ و اسفناک بود، به‌ویژه که چشم‌انداز مه‌آلودی پیش روی هنرمندان تئاتر بود و نه مشخص بود چه زمانی بالاخره سالن‌ها باز می‌شود و امکان اجرا داده می‌شود و نه مشخص بود نحوه مدیریت شرایط چگونه است؛ آیا وضعیت تئاتر مشابه با تهران اداره می‌شود یا از شیوه و روش دیگری استفاده خواهد شد.»رهبری تاکید کرد: «اکنون با واکسینه شدن عموم مردم شرایط بهتر شده است، به‌ویژه اینکه اخیرا دو سالن سطح شهر اصفهان فعال شده‌اند، تالار هنر اصفهان که وابسته به شهرداری است پس از نزدیک به دو سال تعطیلی فعال شده و اجرای نمایش دارد و حوزه هنری هم اجراهایش را از سر گرفته است؛ همان نهادهای سابق همچنان حمایت می‌کنند که در شهر اصفهان در راس همه شهرداری است و پس از آن حوزه هنری، هنرمندان هم انگیزه بسیاری برای تولید دارند، اما دلواپسی‌شان از بلاتکلیفی وضعیت بیشتر است؛ چراکه نمی‌دانند آیا این وضعیت ثبات دارد یا نه؟ مسئولان هم همان فرآیند را دارند و بخش‌هایی که با این بیماری تعطیل شده بود، تعطیلی‌شان عمیق‌تر شده است، الان ما تئاتر دانشجویی، دانش‌آموزی و تئاتر برای کودکان و نوجوانان را نداریم و این ظرفیت پرانگیزه و انرژی از اجرا رفتن و اجرا دیدن محروم است.»این هنرمند تئاتر وضعیت فرهنگی هنری استان را اینگونه تحلیل کرد: «آن فضایی از تئاتر اصفهان که با کودکان سر و کار داشته، تقریبا تعطیل است؛ به‌طور مثال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که از اصلی‌ترین پایگاه‌های فعالیت برای کودکان است، بخشی از فعالیت‌های خودش را به‌دلیل اینکه امکان فعالیت حضوری ندارد، تعطیل کرده است و بخشی را به‌صورت غیرحضوری (مجازی) انجام می‌دهد که با توجه به بازگشایی مدارس و اینکه کودکان به‌صورت مجازی تحصیل می‌کنند، دیگر فرصت و رغبتی برای حضور در کلاس‌های مجازی کانون را ندارند؛ به همین دلیل تقریبا نهادهای اینچنینی تعطیل شده‌اند. آموزش و پرورش هم فعالیت حضوری ندارد و بسیاری از برنامه‌های فرهنگی و تربیتی‌اش لغو شده است. برنامه‌های عمومی فرهنگی هنری شهر هم یا تعطیل شده و یا بسیار کاهش پیدا کرده است.»وی افزود: «از طرف دیگر حجم حضور زیاد مردم در فضای مجازی آنها را خسته کرده است و دعوت‌های جدید به فضای مجازی مانند آموزش، دیدن تئاتر مجازی و... را پاسخ مثبت نمی‌دهند. البته این نکته را باید اشاره کنم که سالن‌های سینما از قوانین سراسر کشور تبعیت می‌کنند و خوشبختانه تولیدات ویدئویی رونق بیشتری گرفته است و این فعالیت‌ها در شکل‌های مختلفش مانند سریال‌ها و فیلم‌های کوتاه مجازی و تلویزیونی صورت می‌گیرد.»

رهبری ادامه داد: «شهرداری اصفهان چندین سال است از بزرگ‌ترین حامیان تئاتر استان بوده، اما دیگر نهادها مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اصفهان رونق خود را از دست داده‌اند. آموزش و پرورش تربیت نیروی جدید برای حضور در صحنه تئاتر را از مدارس کم‌کم حذف کرده است، دانشگاه‌ها نیز تئاتر دانشجویی را که نیروهای خوب تازه‌نفس را وارد میدان می‌کرد، حذف کرده است؛ این حتی پیش از همه‌گیری بیماری کرونا بوده است.»

این منتقد تئاتر در رابطه با وضعیت حال حاضر فرهنگی و هنری اصفهان گفت: «چند رویداد فرهنگی توانست فضای فرهنگی شهر اصفهان را گرم و پویا نگاه دارد، یکی جشنواره فیلم کودک و نوجوان و دیگری جشنواره تئاتر کمدی اصفهان با نام خندستان است که دومی متاسفانه به‌دلیل عدم شرایط تولید آثار زنده به‌سمت تولید نمایشنامه رفته است؛ نمایشنامه هم تا زمانی که اجرا نشود نمی‌تواند آن جریانی که باید را ایجاد کند، اما امیدواریم که این نمایشنامه‌ها بتواند به غنای علمی و ادبی اصفهان کمک کند و در آینده نیز شاهد اجرای آنها باشیم. درمجموع شرایط فرهنگی و هنری بسیار شکننده شده و فقط کسانی توانسته‌اند فعالیت کنند که یا از خلاقیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند یا خودشان را با شرایط تطبیق داده‌اند.»رهبری در پایان تاکید کرد: «مجموعا شرایط به‌سمتی رفته است که معیشت هنرمندان دچار مشکل شده است و جبران این خسارت به این زودی ممکن نیست و امیدوارم که تدابیر دقیق‌تر، عملی‌تر و وسیع‌تری اندیشیده شود. درحال حاضر نیز با بازگشایی اولیه سالن‌ها، سه نمایش روی صحنه رفته‌اند و جشنواره تئاتر خندستان درحال برگزاری است؛ اما همچنان خبری از جشنواره استانی اصفهان و جشنواره روح‌الله که مربوط به دفتر نشر اندیشه‌های امام خمینی(ره) هست، نیست.»