سهیل سیدجمالی، روزنامه‌نگار: آذربایجان در سال‌های اخیر تلاش کرده است با مواجهه غیردوستانه با همسایگانش پای ترکیه و رژیم‌صهیونیستی را به قفقاز بکشاند تا به‌نوعی با کمک آنها دست به افزایش قدرت در مناطق پیرامونی خود بزند. این تلاش‌ها گرچه تبعاتی برای دولت باکو به‌دنبال داشته، اما این واکنش‌ها هیچ‌گاه به میزانی نبوده‌اند تا این دولت را از پیگیری سیاست‌های غیردوستانه خود منصرف کنند. به همین دلیل آذربایجان همواره در پی تقویت اقدامات بی‌ثبات‌ساز خود در منطقه برآمده است، به‌گونه‌ای که این کشور به محلی برای نفوذ پهپادها، جاسوسان و تروریست‌های رژیم‌صهیونیستی به ایران تبدیل شده است. باکو به دلیل عدم‌پرداخت هزینه متناسب با ترور شهدای هسته‌ای ایران و همچنین کمک به نقض حریم هوایی ایران توسط رژیم‌صهیونیستی، به شکلی نظام‌مند تنها دست به استحکام روابط خود با تل‌آویو زده و می‌کوشد آن را وارد فضای بالاتری سازد.
اما آنچه مقامات آذربایجان باید در محاسبات خود وارد کنند، تغییر و تحولات ماهوی در روابطش با همسایگان است. دادن جای پا به صهیونیست‌ها برای استقرار در مناطق شمالی ایران چیزی نیست که تهران قادر به تحمل بلندمدت آن باشد، چه اینکه پیش‌تر نیز مراکز تجمع مخالفان خود را در منطقه با انواع روش‌ها هدف قرار گرفته است. باکو با بالابردن سطح روابط با تل‌آویو عملا باعث تغییری راهبردی در تهران پیرامون نگاه به آذربایجان خواهد شد؛ جایی‌که براساس شیوه و مشی تهران برای خنثی‌سازی تهدیدات از منشا بروز آنها، دارای زمینه‌ای بسیار مساعد است.
الهام علی‌اف چه می‌گوید؟
آذربایجان مدتی است به دلیل غرور ناشی از جنگ قره‌باغ بی‌پرده‌تر مواضع خود را تشریح می‌کند. باکو با اعتمادبه‌نفس ناشی از مداخله نظامی ترکیه و رژیم‌صهیونیستی در نبرد قره‌باغ به سود این کشور که همراهی پاکستان را نیز با خود داشت، از خود برداشتی در سطح یک قدرت منطقه‌ای پیدا کرده است و گمان می‌کند قادر به بازیگری و رفتاری در این سطح است. از این‌رو بی‌محاباتر وارد تشریح مقاصد خود شده است. در همین زمینه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با دفاع ملی روسیه درخصوص جنگ قره‌باغ با اشاره به وقایع جنگ 44 روزه اظهار داشت: «ما هزینه زیادی را صرف نوسازی ارتش و تسلیحات‌مان کردیم و از سال 2010 این اقدامات را آغاز کردیم.» وی با اشاره به خرید پهپادهای صهیونیستی و ترکیه‌ای طی یک دهه گذشته و نقش آنها در پیروزی جمهوری آذربایجان درمقابل ارمنستان گفت: «تا زمان جنگ دوم قره‌باغ، هواپیماهای بدون‌سرنشین در هیچ جایی در چنین مقیاسی و با چنین کارآمدی مورداستفاده قرار نگرفته بودند. ما خرید پهپاد را از مدت‌ها پیش، بیش از 10 سال پیش آغاز کردیم. ما تسلیحاتی از اسرائیل خریداری کرده و در جنگ سال 2016 آنها را به کار گرفتیم که منجر به غافلگیری طرف ارمنی شد.»
علی اف گفت: «ما پهپادهای «هاروپ» و مهاجم آسمان را از اسرائیل خریداری کرده و به کار گرفتیم. این تسلیحات هم شناسایی بودند و هم تهاجمی. البته اکنون مخفی کردن این موضوع فایده‌ای ندارد و برای همگان روشن شده که جمهوری آذربایجان از چه تسلیحاتی استفاده کرده است.» رئیس‌جمهور آذربایجان ادامه داد: «در آن زمان مجتمع نظامی-صنعتی ترکیه هنوز تولید پهپادها را آغاز نکرده بود. اما به محض اینکه این اتفاق افتاد، ما اولین خریداران خارجی پهپاد
«Bayraktar TB2» شدیم که دومنظوره بوده و هم شناسایی و هم تهاجمی بود.» این پهپادها در طول جنگ 44 روزه دائما در هوا بودند. البته گاهی اوقات شرایط آب و هوا موانعی ایجاد می‌کرد، اما از آنجا که هوا عمدتا روشن بود، از این پهپادها تقریبا روزانه استفاده می‌شد؛ شاید با وقفه‌های جزئی. اما برای هماهنگ‌سازی و همگام‌سازی استفاده همزمان از پهپادهای صهیونیستی و ترکی، البته مهارت زیادی لازم بود و لیست اهدافی که آنها داشتند متفاوت بود، زیرا قدرت مخرب مهمات پهپادهای انتحاری بیشتر از موشک‌هایی است که Bayraktar TB2 به آنها مجهز شده است.
علی‌اف اضافه کرد: «اهداف استراتژیک و اهداف بزرگ نظامی با استفاده از پهپادهای انتحاری هاروپ و خودروهای زرهی و سایر اهداف عمدتا توسط Bayraktar TB2 مورد اصابت قرار گرفت. اما مهمات غافلگیرکننده یک سلاح یک‌بار مصرف است، بنابراین آنها با دقت به انتخاب اهدافی که هاروپ برای حمله آنها استفاده می‌کرد، نزدیک شدند. پهپادهای ترکی عملیات شناسایی را نیز انجام می‌دهد، بنابراین هماهنگ کردن اقدامات آنها با سیستم‌های آتش توپخانه، با حمل‌ونقل هوایی مهم بود و این البته به حرفه‌ای بودن و مهارت‌های کامل نیاز داشت، زیرا همه‌چیز بسیار سخت بود.»
نگاه ژئوپلیتیک رژیم‌صهیونیستی به آسیای صغیر
به‌رغم اینکه عوامل متعددی وجود دارد که رژیم‌صهیونیستی را وادار به حفظ روابط دوستانه با آذربایجان می‌کند، اما مقامات امنیتی و نظامی صهیونیست در پژوهش‌های خود، حضور ایران را به‌عنوان مهم‌ترین انگیزه‌‌ای مطرح می‌کنند که منجر به گسترش تعلقات تل‌آویو و باکو می‌شود، زیرا آذربایجان با توجه به موقعیتش در همسایگی ایران، می‌تواند نقش بازدارنده را در برابر بزرگ‌ترین دشمن رژیم‌صهیونیستی ایفا کند. افزون بر آن، حفظ روابط میان تل‌آویو و باکو، مسیر گسترش همکاری‌های اطلاعاتی میان دو کشور را هموار می‌کند. به‌ویژه اینکه برخی منابع آگاه گزارش‌هایی را منتشر کرده‌اند مبنی بر اینکه آذربایجان توانسته است در پرتو اطلاعات رژیم‌صهیونیستی مانع فعالیت مخالفان دولت شود.
از سوی دیگر، مقامات تل‌آویو مدعی هستند آذربایجان به دلیل نزدیکی مذهبی و قومی با ایران می‌تواند ایستگاهی مطمئن برای دستیابی به آگاهی‌های اطلاعاتی باشد. آذربایجان و رژیم‌صهیونیستی روابط تجاری گسترده‌ای نیز دارند، به‌گونه‌ای که عمده کالاهای صادراتی تل‌آویو شامل تجهیزات پزشکی، فناوری‌های پیشرفته، ابزار کشاورزی می‌شود. تقریبا 40 شرکت صهیونیستی در این حوزه‌ها در آذربایجان فعالیت دارند. عامل دیگری که این دو طرف را به یکدیگر پیوند می‌دهد، اقامت ده‌ها هزار یهودی در آذربایجان است که بیشتر آنها در باکو زندگی می‌کنند. این مساله باعث شده است تا دو طرف روابط گسترده‌ای داشته باشند و از تجربیات یکدیگر بهره‌برداری کنند، به شکلی که امروز رژیم‌صهیونیستی درحال استفاده از تجربه آذربایجان درمورد نحوه کار و سرمایه‌گذاری در منابع گازی کشف شده در دریای مدیترانه است.
یکی از عمده‌ترین توصیه‌های ارائه‌شده توسط نیروهای امنیتی به تصمیم‌گیرندگان در تل‌آویو، اتخاذ سیاست محتاطانه و همکاری در پشت صحنه با هردو کشور آذربایجان و ارمنستان بوده و این توصیه‌ها شامل تلاش برای دستیابی به تفاهم درمورد تاخیر صادرات سلاح به باکو حین نبرد با ارمنستان نیز شده است. البته ارمنستان در ماجرای جنگ قره‌باغ سفیر رژیم‌صهیونیستی در ایروان را در اعتراض به ارسال جنگ‌افزارهای پیشرفته مانند پهپادهای تجسسی و تهاجمی به آذربایجان به وزارت امور خارجه فراخواند.
قابل ذکر است رژیم‌صهیونیستی با ارمنستان نیز روابط دیپلماتیک دوستانه‌ای دارد و دو طرف در موارد متعددی همسویی و مواضع مشترک دارند. در این میان می‌توان به موضع مشترک ایروان و تل‌آویو در قبال مساله نسل‌کشی ارمنی‌ها توسط عثمانی اشاره کرد. افزون برآن، پس از آن‌که در نتیجه سیاست‌های اردوغان، روابط میان ارمنستان و ترکیه رو به وخامت گرایید، ارمنستان روابط خود را با رژیم‌صهیونیستی گسترش داد. با این حال، باکو تا به حال درمورد اعتراف به قتل‌عام مردم ارمنستان به‌عنوان پاسخی به سیاست‌های اردوغان مردد است، زیرا این اقدام مطمئنا روابط با ترکیه را به چالش می‌کشد و تیره‌تر شدن رابطه با آنکارا به هیچ عنوان مطلوب تل‌آویو نخواهد بود.
در آذربایجان، سیاستگذاران از چگونگی استفاده از سلاح‌های ساخت رژیم‌صهیونیستی در نبرد علیه ارمنستان خودستایی و فخرفروشی می‌کنند و با رسانه‌های صهیونیستی نیز در این حوزه مصاحبه می‌کنند. ازجمله، حکمت حاجی‌یف، معاون رئیس‌جمهوری آذربایجان در مصاحبه‌ای با شبکه خبری صهیونیستی «والا» گفت که ارتش کشورش در جنگ با ارمنستان از پهپادهای ساخت رژیم‌صهیونیستی، به‌ویژه پهپادهای انتحاری استفاده می‌کنند. حاجی‌یف در این مصاحبه اعلام کرد: «نیروهای آذربایجان وابستگی بسیاری به پهپادهایی دارند که از اسرائیل دریافت می‌کنند. این پهپادها نه‌تنها برای بمباران بلکه برای جمع‌آوری اطلاعات نیز به کار می‌رود و برجسته‌ترین آنها پهپاد «کامی‌کازه» است که در سال میلادی گذشته مورداستفاده قرار گرفت.» معاون رئیس‌جمهور آذربایجان همچنین در جمله‌ای که نشانگر عمق روابط میان دو طرف است، تاکید کرد: «مهندسان و سازندگان اسرائیلی که این پهپادها را طراحی و تولید کرده‌اند، شایسته قدردانی هستند.»
البته حاجی‌یف زمانی در این مورد اظهارنظر کرد که از جریان انتقال سلاح‌های صهیونیستی به آذربایجان پرده‌برداری شده بود و هواپیمایی آذربایجان پروازهای متعددی را به پایگاه هوایی «اودا» در جنوب فلسطین اشغالی انجام داده، سلاح‌ها و تجهیزات جنگی را به آذربایجان انتقال می‌دادند. گفته می‌شود بیشتر سلاح‌هایی که به آذربایجان منتقل شده تجهیزاتی است که در عملیات هوایی و زمینی به کار برده می‌شود و ارتش این کشور صدها پهپاد پیشرفته را نیز دریافت کرده است. در این میان، یک پهپاد جدید است که رژیم‌صهیونیستی از ذکر ویژگی‌های آن خودداری می‌کند و این پهپاد احتمالا نوع فوق‌پیشرفته است که دقت بالایی در تعیین هدف دارد.
قابل ذکر است رژیم‌صهیونیستی پس از روسیه، دومین صادرکننده سلاح به آذربایجان به شمار می‌رود و ارزش صادراتش به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد. بزرگ‌ترین معامله تسلیحاتی که تاکنون میان تل‌آویو و باکو منعقد شده است ارزشی معادل ۱.۶ میلیارد دلار داشته و شامل فروش پهپادهای پیشرفته و سامانه‌های ماهواره‌های نظامی می‌شود. ارزش سلاح‌ها و تجهیزات جنگی که رژیم‌صهیونیستی تا آوریل سال ۲۰۱۹، به آذربایجان فروخته است بالغ بر پنج‌میلیارد دلار می‌شود.
طبق گزارش سازمان صادرات محصولات امنیتی وزارت امنیت رژیم‌صهیونیستی، حدود ۶۰ درصد واردات محصولات امنیتی آذربایجان از تولیدات این رژیم تامین می‌شود و در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، تل‌آویو ۱۷درصد تجهیزات جنگی خود را به باکو صادر کرده است.
رژیم‌صهیونیستی هشتمین صادرکننده بزرگ سلاح در جهان است. در سال ۲۰۱۹، شرکت‌های امنیتی رژیم‌صهیونیستی توافقنامه‌هایی به ارزش بیش از هفت‌میلیارد دلار را با کشورهای خارجی به امضا رساندند.
درآمد صادرات نظامی و امنیتی رژیم‌صهیونیستی در سال ۲۰۱۸، حدود ۷.۵ میلیارد دلار برآورد شده است و علاوه‌بر شرکت‌های خصوصی که در زمینه ساخت و صادرات اسلحه فعالیت می‌کنند، ۱۶۰۰ تاجر دارای مجوز صادرات سلاح به خارج از فلسطین اشغالسی هستند. افزون بر آن‌که ده‌ها فروشنده سلاح‌های رژیم‌صهیونیستی در کشورهای جهان سوم زندگی می‌کنند و این افراد در اغلب موارد روابط بسیار نزدیکی با دولت‌ها و مقامات محلی آن کشورها دارند.
باکو وام‌دار تل‌آویو و آنکارا
جمهوری آذربایجان در جنگ 44 روزه قره‌باغ با استفاده از تسلیحاتی صهیونیستی و ترکیه‌ای توانست نیروهای نظامی ارمنستان را از مناطق اشغالی خارج کرده و بعد از چند دهه بر مناطقی ازجمله «فضولی»، «جبرالی»، «شوشا»، «کلبجر»، «آغدام» و «لاچین» مسلط شود.
بی‌شک این حمایت‌های تسلیحاتی از طرف تل‌آویو و آنکارا برای باکو در جنگ با ایروان رایگان نبوده و در آینده دولت آذربایجان باید بازپرداخت این کمک‌های نظامی را با تن‌دادن به خواسته‌های مقامات صهیونیستی و ترکیه‌ای جبران کند.
در سال‌های گذشته علی‌رغم لفاظی‌های شدید بین مقامات آنکارا و تل‌آویو و حتی قطع روابط دیپلماتیک در برخی موارد، دو طرف اهداف نزدیک به یکدیگر را دنبال می‌کردند. هردو به دنبال بلندپروازی در منطقه غرب آسیا هستند. رژیم‌صهیونیستی به دنبال سیاست ارض موعود بوده و رجب طیب اردوغان در رویای تولد دوباره امپراتوری عثمانی و کنترل جهان اسلام است. حتی همسویی این دو را می‌توان در جنگ داخلی سوریه و دخالت‌های آنها برای براندازی دولت «بشار اسد» در دمشق به وضوح درک کرد. اما درنهایت این همکاری‌ها و همسویی‌های سیاسی مطمئنا یک تاریخ مصرف داشته و هدف نهایی ایدئولوژیک مقامات ترکیه و رژیم‌صهیونیستی با هم در تضاد خواهد بود.