رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از گذشت هفت‌ماه از آخرین سفرش به ایران، با هدف ملاقات با محمد اسلامی، رئیس جدید سازمان انرژی اتمی وارد کشورمان شد. او بعد از ملاقاتی حدودا دوساعته ارزیابی‌اش از این دیدار را مثبت اعلام کرد. سفر گروسی به ایران، از این لحاظ از اهمیت بالایی برخوردار است که در آستانه نشست شورای حکام آژانس انجام می‌شود. با هدف بررسی اهداف سفر گروسی و بررسی آینده روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت‌وگویی با ابوالفضل عمویی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

با توجه به سفر روز گذشته گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران و دیدار او با محمد اسلامی، رئیس جدید سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران، آینده روابط میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را چطور پیش‌بینی می‌کنید و نتایج این سفر را، چقدر برای ایران مثبت می‌دانید؟

پیرو اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها که از اسفندماه مصوب شد، نظارت‌هایی که طبق پروتکل الحاقی در جریان بوده باید متوقف می‌شده است. طرف مقابل به تعهداتش مبنی‌بر لغو تحریم‌ها عمل نکرد. اجرای نظارت‌های مبتنی‌بر پروتکل‌های الحاقی هم جزئی از برجام بوده است. جمهوری اسلامی ایران در همان مقطع، به یک تفاهم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسید که طبق آن تفاهم، به آژانس، برای سه ‌ماه، فرصت داده شد. یعنی علی‌رغم اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به دوربین‌ها و به محتوای آن دسترسی ندارد، دوربین‌ها بتوانند فیلم‌های ضبط شده را به‌صورت خودکار ذخیره کنند و محتوای دوربین‌ها و فیلم‌های ضبط‌شده، درصورتی که ایران و 1+4 به توافق برسند، در اختیار آژانس قرار بگیرد. این اتفاق نیفتاد و بعد از پایان بازه سه‌ماهه، جمهوری اسلامی ایران دیگر توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نداشت، ولی به‌صورت یکجانبه، این فایل‌های ضبط‌شده را حفظ کرد. محتوای آنها را در اختیار آژانس قرار نمی‌داد و نگرانی آژانس هم به همین جهت بود که حافظه دوربین‌ها پر نشود. از بیانیه پایانی جلسه بین گروسی و اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، برمی‌آید که آژانس هنوز به محتوای دوربین‌ها دسترسی ندارد، اما به‌دلیل پر شدن حافظه دوربین‌ها، به بازرسان آژانس دسترسی فنی داده شده تا هم از سلامت دوربین‌ها مطمئن شوند و هم برای تعویض حافظه اقدام کنند. این، آن چیزی است که با توجه به بیانیه پایانی این دیدار به‌نظر می‌رسد مورد توافق قرار گرفته است. رئیس سازمان انرژی اتمی ما هم اعلام کرد که دسترسی به محتوای دوربین‌ها به آژانس داده نشده است، چون اگر این دسترسی داده شود خلاف قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها است. انتظار مجلس هم این است که قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها با قوت و قدرت اجرا شود تا زمانی که کشورمان، در جریان مذاکرات، به نتیجه مطلوب دست پیدا کند.

درباره قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها که توسط مجلس تصویب شد و ارتباط آن با سفر گروسی، دو تحلیل مطرح است. تحلیل نخست اینکه تعدادی از مرتبطان با دستگاه سیاست‌خارجی دولت قبل می‌گویند اگر قانون اقدام راهبردی ادامه پیدا کند و به آژانس دسترسی بیشتر داده نشود، امکان تشکیل یک اجماع علیه ایران محتمل است. گزاره دیگری که مطرح می‌شود این است که دولت آمریکا و طرف‌های غربی، رویکرد جمهوری اسلامی ایران را تغییر یافته می‌بینند. به‌واسطه اظهارنظرهای جسته و گریخته مسئولان جدید دولت ایران درباره مذاکرات در محاسبات‌شان در مواجهه با ایران، تجدیدنظر کرده‌اند. اما در کنار قانون اقدام راهبردی، به‌دنبال این هستند که در مذاکرات وین، با همان رویکرد دولت قبل مواجه شوند. تنها نهادی که می‌تواند فشار و اجماع باب میل آمریکایی‌ها را علیه ایران ایجاد کند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. به‌نوعی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درحال بازی کردن در نقش پلیس بد مذاکرات است. این گزاره‌ها و تحلیل‌ها را چقدر درست می‌دانید؟

یک چیز اینجا روشن است و آن هم این است که جمهوری اسلامی ایران، بازرسی‌شده‌ترین برنامه هسته‌ای در کل دنیا را دارد. این، به استناد خود اسناد آژانس است. آژانس بیشترین بازرسی‌ها را از ایران داشته و بیشترین اطلاعات را از برنامه هسته‌ای ایران دارد. جمهوری اسلامی ایران هم همواره، باب همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را، در چارچوب مسائل فنی باز گذاشته است. همیشه هم تاکید داشته که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، باید از رویکردهای سیاسی فاصله بگیرد. در این چارچوب نکته مورد تاکید، این است که درحال حاضر، علی‌رغم اینکه بازرسی‌های مبتنی‌بر پروتکل الحاقی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوقف شده، ولی مراکز هسته‌ای ایران طبق پادمان، تحت نظارت بازرسان آژانس هستند. بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران سفر می‌کنند و در همین چارچوب، اطلاعات دقیقی از برنامه هسته‌ای ایران نزد آژانس موجود است. ما درمورد رویکرد طرف‌های غربی، به بدعهدی آنها معترض هستیم. مبنای رفتار متقابل‌مان را هم طبق بند 26 برجام و در پاسخ به عدم‌اجرای تعهدات از سوی طرف غربی‌ها می‌دانیم. ایران حسن‌نیت خود را به طرف‌های برجام نشان داده است. اگر طرف مقابل به تعهدات خودش بازگردد، ایران هم آماده است تا عمل به تعهدات خود را مجددا از سر گیرد.

 همان‌طور که در مساله دسترسی فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای سرویس کردن دوربین‌های نظارتی، ایران همکاری کرد. تاکید ما این است که آژانس، باید رویکرد فنی خودش را در مقابل ایران حفظ کند. سیاسی‌شدن آژانس هم ماموریت بین‌المللی‌اش را دچار چالش می‌کند و هم مانع این می‌شود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اهدافی که برای خود تعریف کرده، برسد.

مهم‌ترین نکته برای طرف‌های غربی این است از فرصتی که درنتیجه تغییر دولت در ایران به‌وجود آمده، استفاده کنند و یک بازاندیشی در سیاست‌های خودشان داشته باشند. ایران حسن‌نیت خود را سابق بر این، در مذاکرات وین نشان داده است. آن چیزی که باعث شد مذاکرات وین به نتیجه نرسد و طولانی شود، فشار و اصرار طرف غربی و آمریکا با هدف حفظ تحریم‌ها بود. آمریکایی‌ها باید بدانند، تا زمانی که این تحریم‌ها علیه ایران حفظ شود، جمهوری اسلامی ایران به تعهدات سابق خود برنمی‌گردد. تا زمانی که آنها حاضر نباشند تحریم‌ها را بردارند، نباید انتظار داشته باشند که مذاکرات آتی بین ایران و گروه 1+4 به نتیجه برسد.

با توجه به اینکه هم طرف غربی و هم طرف ایرانی، اصل مذاکره را رد نکرده‌اند، پیش‌بینی می‌کنید چه زمانی شاهد آغاز دور جدید مذاکرات خواهیم بود؟

انتظار من در حد چند هفته است. به‌نظر میرسد طولانی‌تر نخواهد شد. احساس می‌شود طرف ایرانی، با شکل‌گرفتن ساختارها و تعیین سیاست‌ها و افراد مرتبط با موضوع، به‌زودی آماده است تا رویکرد جدید خود را در دوره جدید مذاکرات آغاز کند. مهم‌تر از همه نحوه آغاز دوباره مذاکرات و مهم‌تر از آغاز مذاکرات، شرایط به نتیجه رسیدن مذاکرات است.

مذاکرات بدون اینکه طرف مقابل آماده شود گشایشی اساسی در لغو تحریم‌ها ایجاد کند و منافع اقتصادی مردم ایران را درنظر بگیرد، به نتیجه نخواهد رسید. حتی اگر آغاز شود هم به نتیجه نمی‌رسد. باید توجه داشت که دولت رئیسی، در این زمینه ابزارهای مهمی در دست دارد. هم سرعت و توانمندی هسته‌ای ما که الان دارد با یک رویکرد جدیدی جلو می‌رود قابل توجه است و هم اینکه درحال حاضر ما، در کنار تولید اورانیوم غنی‌شده 60 درصد که به آن دست پیدا کرده‌ایم، درحال تولید اورانیوم غنی‌شده فلزی هم هستیم. اینها، توانمندی‌های جدیدی است که از جانب ایران بروز کرده است. ظرفیت‌های ایران همچنان فراتر از اینها است. این نکات مربوط به توانمندی ایران در حوزه هسته‌ای بود. موضوع دیگر اما مربوط به گشایش‌های احتمالی اقتصادی در داخل ایران است که اگر رخ دهد، توانمندی ما را برای ایستادگی بر مواضع‌مان افزایش خواهد داد. رویکرد دولت جدید برای توسعه تعاملات با کشورهای همسایه و کشورهای آسیایی هم می‌تواند بر این روند موثر باشد. به‌نظر می‌رسد روند تحولات از لحاظ سیاسی، مثل شکست آمریکا در افغانستان یا آغاز پروسه عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، نشانه‌هایی مبنی‌بر این است که فضای سیاسی، به‌نفع ایران درحال تغییر است.