ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه: دو روز پیش خبری در رسانه‌‌ها منتشر شد آن‌هم به‌نقل از وزیر جدید بهداشت مبنی‌بر اینکه تا بهمن‌ماه و مشخصا قبل از دهه‌فجر، کرونا در ایران به پایان خط خودش می‌رسد. راستش را بخواهید چون در رسانه‌های معتبری هم منتشر و بازنشر داده شد، یادداشت نسبتا مفصلی در ارتباط با آن نوشتم و حسابی نقدش کردم، منتها عصر همان روز کلیپ کوتاه دیگری از وزیر بهداشت منتشر شد و عین‌اللهی در آن گفت حتی با پایان واکسیناسیون عمومی هم نمی‌توان ادعا کرد که کرونا تمام شده است! القصه اینکه قید انتشار آن یادداشت را زدیم و سخنان آن ویدئوی منتشرشده را پذیرفتیم و باور کردیم، چراکه هنوز به فردای آن روز هم نرسیده بودیم تا ادعای سازمان بهداشت جهانی را که در ادامه به آن اشاره می‌کنم بخوانیم، اما براساس شواهد و سرکشی این ویروس لعنتی و جهش‌های پیاپی و مداوم آن می‌دانستیم که هیچ‌کس، حتی بزرگ‌ترین و سرشناس‌ترین دانشمندان و متخصصان هم چنین ریسکی نمی‌کنند که برای از بین رفتن کرونا و پایان این اپیدمی زمان تعیین کنند. حالا اینکه ما اینجا رئیس‌جمهوری داشتیم که همان اوایل مسیر شیوع کرونا در کشور، خبر از پایان آن در شنبه پیش‌رویش می‌داد، بماند به‌پای همان رویه صبح جمعه فهمیدن‌ها و... . اما از این ماجرا که عبور کنیم، کرونا همچنان و شاید همیشه نگرانی نخست ما باشد. طبق آخرین اطلاعات منتشرشده و بنابر اعلام مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، از 16 تا ۱۷شهریور ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۲۶هزار و ۸۵۴بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شد که سه‌هزار و ۷۱۳نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-۱۹ در کشور به ۵میلیون و ۲۱۰هزار و ۹۷۸نفر رسید. متاسفانه درطول این ۲۴ساعت، ۵۳۸بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۱۱۲هزار و ۴۳۰نفر رسید. خوشبختانه تا کنون ۴میلیون و ۴۵۳هزار و ۶۵۱نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. ۷هزار و ۵۳۴نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تا کنون ۲۹میلیون و ۷۹۱هزار و ۵۶۲آزمایش تشخیص کووید-۱۹ در کشور انجام شده است. درحال حاضر ۲۴۶شهر کشور در وضعیت قرمز، ۱۴۴شهر در وضعیت نارنجی و ۵۸شهر در وضعیت زرد قرار دارند. خیلی نامحسوس و کند و با شیبی ملایم طبق آمار و اعلام برخی متخصصان، آمارها روند نزولی به خود گرفته‌اند، حداقل در تعداد موارد بستری و ابتلا! جلیل کوهپایه‌زاده، رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی ایران هم در ارتباط با این روند نامحسوس گفته است: «براساس آخرین اطلاعات موجود اوضاع مراجعات به مراکز بیمارستانی اندکی کاهش یافته است؛ البته این کاهش چندان زیاد و واضح نیست و به همان نسبت بستری‌ها در تهران نسبت به هفته گذشته کاهش یافته است. میزان مرگ‌ومیر کماکان مانند گذشته است و به‌نوعی به‌دلیل وجود بیماران بدحال کاهش آمار مرگ هم چندان واضح نیست. اگر مردم به‌خوبی پروتکل‌ها را رعایت کنند میزان بستری‌ها هم تحت‌تاثیر کم شدن مراجعات، کم می‌شود. نمودارها نشان می‌دهد به قله پیک رسیدیم و اندکی درحال افت هستیم اما همین به‌تنهایی کافی نیست. اگر به سوابق قله‌ها در پیک‌های قبلی نگاه کنید می‌بینید گاهی اوقات هم دوباره به ارتفاع رفته و حالت متناوب پیدا کرده است. نوع جهشی که با آن درگیر پیک پنجم شدیم متفاوت بود. جهش دلتا واگیرداری شدیدتری دارد که این امر یکی از دلایل اصلی طولانی‌شدن پیک است.»
کرونا برای همیشه با ما خواهد بود
سوای وضع موجود در کشور، دیروز خبر نگران‌کننده و ناامیدکننده‌ای هم در ارتباط با کرونا منتشر شد. مایکل رایان، مدیر اجرایی برنامه فوریت‌های بهداشتی سازمان بهداشت جهانی گفت: «من فکر می‌کنم این ویروس با ما می‌ماند و مانند ویروس‌های همه‌گیری آنفلوآنزا، تکامل می‌یابد. کرونا به‌اندازه‌ای تکامل پیدا می‌کند تا به یکی از ویروس‌های تاثیرگذار در زندگی ما تبدیل شود. مردم می‌گویند ما می‌خواهیم این ویروس را نابود یا ریشه‌کن کنیم، اما به احتمال بسیاربسیار زیاد ما نمی‌توانیم چنین کاری را انجام دهیم.» در ارتباط با این ادعا و همچنین آخرین تحولات ویروس کرونا با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح‌دانشوری و همچنین عضو کمیته علمی کرونا گفت‌وگویی انجام دادیم. ناجی ضمن تشریح این ماجرا و احتمال ماندگارشدن ویروس کرونا برای همیشه به «فرهیختگان» گفت: «همه‌گیری بستگی به اقدامات ما دارد. الان همچنان از واریانت‌های مختلف کرونا می‌شنویم. جدیدترین مورد آن هم که دوباره در آفریقای‌جنوبی دیده شده است. مطالعات نشان داده این جهش جدید تلفیقی از دلتا و بتا است. انتقال بیشتر و هم مقاومت بیشتری دارد. اینها حاصل گردش بیش از حد ویروس در جامعه است. اگر به محورهای کنترل کووید توجه نکنیم سناریوهای بدی که در آینده درباره آن متصور هستند که شامل واریانت‌هایی که بسیار مهاجم و کشنده هستند و بسیار نسبت به واکسن‌هایی که الان داریم مقاوم هستند، ممکن است ایجاد شود و اگر این اتفاق بیفتد خیلی بد است یعنی ما خود را کیش و مات می‌کنیم و به خانه اول برمی‌گردیم. ولیکن با توجه به خصوصیاتی که درمورد ویروس وجود دارد، اگر اتحاد جهانی به وجود آید و کشورهای مختلف دنیا خط‌مشی درستی را انتخاب کنند، هم اقدامات غیردرمانی مناسب و هم حد واکسیناسیون را افزایش دهند می‌توانیم این ویروس را کنترل کنیم و شاید در حدی که مثل ویروس‌های آنفلوآنزا که هرساله در خود تغییراتی می‌دهند تحت کنترل انسان دربیاید.»
کشورهای سرمایه‌دار دست از احتکار واکسن بردارند
ناجی با انتقاد از رویه کشورهای سرمایه‌دار دنیا ادامه داد: «واکسن‌های ویروس‌های تنفسی ایمنی‌ای که ایجاد می‌کنند کوتاه‌مدت است، مثل ویروس‌های دیگر نیست که ممکن است تا درازمدت ایمنی ایجاد کنند. بنابراین با تغییرات اندکی که می‌دهند هر سال آنها را چک می‌کنید، تغییرات را شناسایی و علیه آن واکسن را می‌سازید و تزریق می‌کنید و افراد در ریسک بالاتر را ایمن می‌کنید. اینها منوط به این امر است که بتوانیم ویروس را کنترل کنیم و واکسیناسیون عمومی در همه دنیا صورت گیرد و ویروس رفتاری همچون ویروس آنفلوآنزا داشته باشد که بیماری اندمیک شود که بتوانیم با آن برخورد کنیم. چیزی که الان در دنیا می‌بینیم چنین رفتاری نیست. متاسفانه کشورهایی که متمول هستند نمی‌فهمند این مقدار تولید واکسن که الان وجود دارد باید در تمام دنیا تقسیم شود و باید افزایش تولید در تعداد واکسن‌ها داشته باشند. برای خود ذخیره می‌کنند تا واکسن دزهای بوسترشان تامین باشد. با این شرایط چه اتفاقی می‌افتد؟ همین موضوع ایجاد می‌شود که خیلی از کشورها برنامه‌ای برای واکسیناسیون ندارند یا پول این کار را ندارند، درنتیجه ویروس در آنها می‌چرخد و ویروس‌ها با واریانت‌های جدید ایجاد می‌شود و در کشورهای دیگر نیز منتشر می‌شود. در رژیم‌صهیونیستی و آمریکا دلتا کولاک کرده است. این بین کسانی است که واکسن تزریق نکرده‌اند. در این محیط و بر اثر این چرخش واریانتی ایجاد شد که واکسن‌ها بر آن تاثیر نمی‌کند و بسیار کشنده است. پس باید همه بفهمیم کمک کنیم و اتحاد جهانی ایجاد شود، واکسن دراختیار کشورهای دیگر قرار دهیم و آنها سطح واکسیناسیون و پوشش را بالا ببرند و تعداد تولید واکسن افزایش یابد، از این انحصار خارج شود و همه یک برنامه را پیش ببریم و به همدیگر کمک کنیم تا بتوانیم به سرانجامی برسیم. اگر این کار را نکنیم مطمئنا سناریوهای بدی در آینده به‌وجود می‌آید.»
4 سناریوی احتمالی درباره آینده کرونا
رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح‌دانشوری با تشریح سناریوهای مختلف درباره آینده کرونا گفت: «سابقه این امر وجود داشته است که جهش‌های ویروسی آن را به‌سمت ضعیف‌تر شدن پیش ببرند، اما در ارتباط با کرونا بعید به‌نظر می‌رسد. جدیدترین مطالعات و پیش‌بینی‌ها درباره کووید 4سناریو را نشان می‌دهد. یک سناریو این است که ویروسی به‌وجود آید که بسیار مهاجم و کشنده است. یعنی کشندگی به‌اندازه ویروس مرس باشد ولی انتقال آن به‌اندازه دلتا باشد یعنی فاجعه می‌شود. به‌جای اینکه 10-5درصد کشندگی داشته باشد این 37درصد می‌شود و کسانی که در بخش آی‌سی‌یو بیمارستان بستری می‌شوند بالای 70درصد فوت می‌کنند. سناریوی دیگر می‌گوید ویروس‌هایی ایجاد شود که نسبت به واکسن‌های دیگر مقاوم باشند. به خانه اول برگردیم و واکسیناسیون را از ابتدا شروع کنیم. سناریوی دیگر می‌گوید ویروس‌هایی به‌وجود آید که به این مقدار داروهای ضدویروسی که اثر می‌گذارد مقاوم باشند. سناریوی چهارم آن چیزی است که گفتم یعنی ویروس تکامل عجیبی را انجام دهد و ضعیف شود و خودبه‌خود کنترل شود. چیزی که وجود دارد، سه سناریوی اول کاملا محتمل است و فکر می‌کنم تا 24ماه آینده ممکن است این اتفاقات بیفتد اما سناریوی چهارم تقریبا غیرمحتمل است، از روی رفتاری که ویروس از خود نشان می‌دهد و برنامه‌هایی که ما داریم و کارهایی که انجام نمی‌دهیم. ممکن است از نظر تئوری این اتفاق رقم بخورد ولی رفتاری که کرونا نشان می‌دهد چنین امری را نشان نمی‌دهد. چون همچنان شاهد هستیم ویروس کرونا مهاجم‌تر، مقاوم‌تر و ایمن‌گریزتر می‌شود.»
با تغییر دولت روند واکسیناسیون قوت گرفته است
ناجی در ادامه به شرایط حال حاضر اپیدمی کرونا و روند واکسیناسیون در کشور پرداخت و گفت: «روند واکسیناسیون در بعد بین‌المللی را عنوان کردم که به‌نظر من اصلا مناسب نیست و کشورهای متمول ذخیره میلیاردی برای دزهای بوستر می‌کنند که این کار درستی نیست. درمورد روند واکسیناسیون در ایران از زمانی که دولت جدید آمده خبرهای خوب درباره واکسن زیاد شنیده می‌شود. اینکه محموله‌های چندمیلیونی از خارج وارد می‌شود طوری که در هواپیما جا نمی‌شود و مجبور هستند تکه‌تکه بیاورند. این خبر خوبی است که منتشر می‌شود. نکته مجهول تولید داخل است. آن چیزی که درباره برکت پیش‌بینی می‌کردیم هنوز به وقوع نپیوسته است. در هر صورت درست است که ما از خارج می‌آوریم و این تعداد خوب است و باید بیشتر شود، اما اگر نتوانیم تا 4-3ماه دیگر کشور را نه برای 70درصد بلکه برای 90-80درصد ایمن کنیم روند خوبی نداشتیم. می‌دانیم ایمنی گله‌ای که از واکسن ایجاد می‌شود (حتی اگر واکسن با کیفیت بالا استفاده کنید)، چون واریانت‌هایی جدید مسری‌تر و خطرناک‌تر هستند، عدد 70درصد پوشش واکسیناسیون باید به نزدیک 90درصد برسد. مطلب دیگر درباره کودکان است. اگر انتظار داریم کودکان ما به مدارس بروند و با مشکلاتی که وجود دارد و زندگی اجتماعی به‌هم خورده و آموزش درستی ندارند، این گروه هم اهمیت دارند. علاوه‌بر اینها باید فکری به‌حال دزهای بوستر هم بکنیم چون واکسن‌هایی که تزریق می‌کنیم واکسن‌هایی نیست که ایمنی زیاد یا طولانی‌مدت داشته باشد. درمورد واکسن‌های دز بوستر باید فکر خوبی بکنیم. ورود محموله‌ها به داخل امیدوارانه شده ولی در هر صورت ما هنوز سرعت مناسب واکسیناسیون را نداریم و امیدواریم محموله‌های میلیونی همان‌طور که وزیر بهداشت عنوان کردند هفته‌ای 5میلیون دز واکسن وارد شود تا در عرض 4-3ماه بتوانیم عددی که می‌خواهیم در واکسیناسیون کشور انجام شود، محقق کنیم.»
میکس کردن اسپوتنیک و آسترازنکا می‌تواند فرصت خوبی را برای ما ایجاد کند
نکته آخری که ناجی به آن پاسخ داد مربوط به تزریق واکسن آسترازنکا به کسانی بود که دز اول واکسن‌شان را اسپوتنیک زده بودند. ناجی با استقبال از این اتفاق گفت: «به‌نظر من انتخاب خوبی کردند. من شما را به آن زمانی ارجاع می‌دهم که آسترازنکا آمد و به‌دلیل مشکلی که داشت و برای حل کردن آن از راهکار جایگزین یعنی تزریق واکسن دیگر استفاده کرد. به‌خاطر اینکه واکسن‌هایی همچون آسترازنکا از یک وکتور استفاده می‌کنند یعنی دز یک و دو یکسان است. برای همین به فاصله کم زدن باعث می‌شود اثرات دز دوم خیلی پیدا نشود و کفایت واکسن به 60 و خرده‌ای درصد کاهش یافت. کاری که انجام دادند این بود که فاصله بین دو دز را زیاد کردند یعنی بین 8 تا 12هفته عنوان کردند. دومین کار این بود که واکسن را اصلاح کردند. دست به دامن اسپوتنیک شدند و گفتند دز اول ما باشیم و دز دوم اسپوتنیک لایت که همان دز اول اسپوتنیک وی است. این ترایال‌ها در روسیه، آذربایجان و... انجام شده است. برای همین این موضوع بدون پشتوانه و شواهد نیست. این به‌نظر من بسیار اقدام خوبی بود که انجام شد. از این موضوع حمایت می‌کنم. من دورنمایی دارم که شرکت‌های داخلی به مرحله تولید انبوه اسپوتنیک لایت می‌رسند و اگر بتوانیم آسترازنکا را از سبدکووکس وارد کنیم می‌توانیم پوشش بالایی از این مسیر داشته باشیم. دز اول اسپوتنیک لایت تزریق و دز دوم آسترازنکا تزریق کنیم. باقی این میکس و مچ‌کردن‌ها برای واکسن‌هایی است که نداریم. با فایزر و مدرنا هم می‌توان انجام داد همان‌طور که در انگلیس، کانادا، استرالیا انجام می‌شود یا درمورد چین میکس و مچ دو واکسن غیرفعال را داشته است. ما سینوفارم را داریم و بعد می‌توان نمونه دیگر را وارد کرد و تصمیم گرفت. موضوع اسپوتنیک لایت و آسترازنکا اگر به تولید بیفتد من امیدوار هستم بتوانیم پوشش بیشتری داشته باشیم. نصف از خارج وارد و نصف داخل تولید می‌شود تا بتوان پوشش واکسیناسیون را شاهد باشیم. درکنار این امیدواریم پاستور و واکسن‌های دیگر سریع‌تر تولید انبوه شوند. امیدواریم تولید برکت هم به میزان مورد توجه برسد.»