یگانه عرب، روزنامه‌نگار: سیاوش ملکیفر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی ضمن ارائه توضیحاتی درخصوص مفهوم استارتاپ‌ها و شرکتهای دانشبنیان و تفاوت عملکرد این دو گروه بیان کرد: «خیلی از مردم استارتاپ‌ها را با شرکتهای نوپا اشتباه می‌گیرند، یعنی این‌طور برداشت می‌کنند که هر شرکت نوپا و تازه متولدشده‌ای، استارتاپ است. برخی نیز استارتاپ را با شرکت کوچک اشتباه می‌گیرند، به این معنا که هر شرکت کوچکی که توسعه پیدا نکرده، استارتاپ است؛ که البته هر دو برداشت اشتباه است. استارتاپ در معنای درست این‌طور تعریف می‌شود که استارتاپ‌ها عموما شرکتهای کوچک و عموما نوپا هستند؛ اما تعریف دیگری دارد.»
وی افزود: «استیو بلنک، یکی از بزرگان حوزه کارآفرینی و استارتاپ، در کتاب خود این‌طور استارتاپ را تعریف می‌کند که؛ استارتاپ سازمانی است که در جست‌وجوی یک مدل کسب‌وکار تکرارپذیر و مقیاس‌پذیر است و از فناوری‌های جدید بهره‌گیری می‌کند. با این ویژگی در جست‌وجو بودن، اگر مقصود نهایی را پیدا کرد، دیگر استارتاپ نیست و متوجه خواهیم شد که استارتاپ‌ها در معنای واقعی‌شان در دنیا از یک جایی به بعد که مدل کسب‌وکار تکرارپذیر و مقیاس‌پذیر را دریافتند، دیگر استارتاپ محسوب نمی‌شوند و یک کسب‌وکار عادی نامیده می‌شوند. اما ما نمی‌خواهیم درباره اینکه استارتاپ‌ها قرار است تا کجای عمرشان استارتاپ باقی بمانند، سخت‌گیری کنیم، ولی طبق این تعریف استارتاپ یک سازمان موقت است پس اساسا استارتاپ‌ها تا زمانی که از سازمان موقت درنیایند و سروشکل نگیرند، نمی‌توانند تبدیل به شرکتهای دانشبنیان شوند.»
ملکیفر تصریح کرد: «استارتاپ‌ها دو طیف دارند که یک سر آنها استارتاپهای رگولار، معلولی یا استارتاپهای صرفا دیجیتال هستند. استارتاپهای معمولی استارتاپ‌هایی هستند که عمدتا کارهای خیلی ساده‌ای می‌کنند و تحقیق و توسعه زیادی ندارند؛ یعنی دانش عجیبی از جنس دانش فنی و فناورانه خلق نمی‌کنند؛ بلکه از دانش فنی و فناورانه خلق‌شده توسط دیگران برای ارائه خدمت استفاده می‌کنند.»
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه توضیح داد: «از طرف دیگر، با شرکت‌هایی مواجه هستیم که با دانش فناورانه بسیاری سروکار دارند؛ اگر بخواهیم نمونه‌ای در دنیا مثال بزنیم، شرکت بایان‌تک است، که واکسن این شرکت به‌عنوان محصول فناورانه با تقاضاهای بسیاری عرضه می‌شود و از زمانی که این استارتاپ از دانشگاه خارج شد، از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ حدود 5/9 میلیون یورو از اتحادیه اروپا پول گرفت تا تحقیق و توسعه انجام بدهد و پس از آن کسب‌وکار خود را ایجاد کرد.»
استارتاپ‌هایی به شرکت دانشبنیان تبدیل می‌شوند که دانش و فناوری را توسعه بدهند
وی با اشاره به ارائه مفهوم شرکتهای دانشبنیان گفت: «شرکتی که دانش و فناوری پیشرفته را ضمن توسعه دادن، تجاری می‌کند؛ درنتیجه استارتاپ‌هایی می‌توانند به شرکتهای دانشبنیان بدل شوند که دانش و فناوری را توسعه می‌دهند. براساس این توضیحات دامنه استارتاپ‌ها بزرگ‌تر از دانش‌بنیان‌هاست؛ اما هر استارتاپی نمی‌تواند به شرکتهای دانشبنیان تبدیل شود. حال اگر بخواهیم به این پرسش پاسخ بدهیم که استارتاپ‌ها چه زمانی دانشبنیان می‌شوند، باید گفت تمامی استارتاپ‌ها وقتی متولد می‌شوند، دانش خاصی را توسعه نمی‌دهند اما در گذر زمان با افزایش کاربران و تراکنش‌ها، آرام‌آرام مجبور به توسعه دانش می‌شوند.»
ملکیفر با ارائه مثالی در تکمیل توضیحاتش اشاره کرد: «بهطور مثال، در بسیاری از این پلتفرم‌ها که ویدئو نمایش می‌دهند، وقتی ویدئویی را تماشا می‌کنیم، مجموعه‌ای از ویدئوهایی را که دیگران دوست داشته‌اند، پیشنهاد کرده و نمایش می‌دهند یا حتی موقع خرید یک کتاب خاص، کتاب‌هایی را که دیگران موقع خرید آن اثر بخصوص دوست داشته‌اند، نمایش می‌دهند، که موجب می‌شود صرفا از سایت خرید کتاب فاصله بگیرد. این پیشنهادها و ریکامندیشن‌ها براساس هوش مصنوعی است. پس زمانی که استارتاپ‌ها ازجمله آن‌دسته که از ابتدا دانشی را توسعه نداده‌اند، خواه‌ناخواه دانشی را توسعه می‌دهند وقتی حجم دانشی که توسعه می‌دهند، از یک میزان و حجمی بالاتر برود، به شرکتهای دانشبنیان بدل می‌شوند؛ همچون بسیاری از اسامی بزرگی که این روزها زیاد می‌شنویم چون اسنپ، تپ‌سی، الوپیک، تخفیفان، علی‌‌‌بابا و دیجی‌کالا که همین سایت دیجی‌کالا وقتی کار خود را آغاز کرد، صرفا نشانگر قیمت دوربین‌ها بود؛ اما پس از مدتی این پلتفرم هوش مصنوعی بسیاری را توسعه داد و توانست به شرکت دانشبنیان تبدیل شود.»
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به حمایت‌های مالی صندوق از استارتاپهای دانشبنیان خاطرنشان کرد: «صندوق نوآوری برای حمایت از شرکتهای دانشبنیان متولد شده است و اگر راستش را بخواهید، فعالیت صندوق بند ۵ قانون دانشبنیان است که متن آن از این قرار است: «صندوقی تحت‌عنوان صندوق نوآوری و شکوفایی وابسته به شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری و زیرنظر رئیس شورا تأسیس شود. به‌منظور تأمین منابع مالی صندوق، دولت موظف است از سال سوم به‌بعد در لایحه بودجه، حداقل نیم‌درصد از منابع بودجه عمومی خود را جهت کمک به این صندوق درنظر بگیرد.» حال چه کسی باید تعیین کند که چه شرکتی دانشبنیان است و چه شرکتی دانشبنیان نیست؟»
فعالیت ۶۲۷۸ شرکت دانشبنیان در کشور
وی ادامه داد: «در پاسخ به این سوال باید گفت که معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری وظیفه تشخیص و انتخاب شرکتهای دانشبنیان را در اختیار دارد و پس از اعلام شرکتهای دانشبنیان از سوی معاونت علمی، صندوق از این شرکت‌ها حمایت‌های مالی می‌کند. براساس آمار تا امروز ۶۲۷۸ شرکت دانشبنیان در کل کشور فعالیت می‌کنند و هر شرکتی که دانشبنیان می‌شود، به فاصله چند ساعت از سوی معاونت به صندوق نوآوری معرفی می‌شود تا بتوانیم از آن حمایت کنیم؛ براساس این، صندوق هیچ دخل و تصرفی در ارزیابی‌های شرکتهای دانشبنیان ندارد.»
ملکیفر با اشاره به ۴ دسته کمک صندوق نوآوری و شکوفایی از شرکت‌هایی که مسیر توسعه را طی کرده و دانشبنیان شده‌اند، بیان کرد: «دسته نخست، تخصیص وام یا به‌اصطلاح ارائه تسهیلات به این شرکت‌هاست. صندوق ۱۵ نوع وام دارد؛ وام سرمایه در گردش، وام خرید دفتر کار، وام رهن دفتر کار، وام فروش اقساطی محصول، وام ایجاد خط تولید، وام تحقیق و توسعه(نمونه‌سازی) و... که هرکدام از این وام‌ها برای هدف خاصی ایجاد شده و بهره و دوره بازپرداخت خاصی دارد. بهطور مثال یک وامی تحت‌عنوان وام اشتغال‌زایی داریم که شرکت دانشبنیان نیرویی بالای دیپلم و زیر ۴۰ سال استخدام کند و سه ماه حقوق آن نیرو را داده باشد، می‌تواند از صندوق نوآوری ۳۰ میلیون تومان وام قرض‌‌الحسنه دریافت کند.»
معاون صندوق توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی افزود: «صندوق از آذر ۱۳۹۷ تاکنون ۱۱۰۸۱ میلیاردتومان تسهیلات برای حمایت از شرکتهای دانشبنیان ارائه کرده است. دسته دوم حمایت‌ها، ضمانتنامه‌ها هستند، یعنی شرکتهای دانشبنیان همچون دیگر کسب‌وکارها به دلایل متعددی باید از ضمانتنامه‌ها برخوردار باشند. صندوق در این بخش نیز در این بازه زمانی ۵۳۸۰ میلیاردتومان ضمانتنامه از طریق بانک‌ها برای شرکتهای دانشبنیان صادر کرده است.»
وی با بیان اینکه خدمت سوم صندوق، سرمایه‌گذاری است، بیان کرد: «در دنیا و حتی ایران وقتی کارآفرینان تصمیم به ایجاد کسب‌وکاری می‌گیرند، به‌دلیل ریسک بالای کار، توان وام گرفتن ندارند یا خودشان تصمیمی برای گرفتن وام ندارند؛ چراکه اگر وام بگیرند و کسب‌وکارشان با شکست مواجه شود، مجبورند که وام را پس بدهند، آن هم در شرایطی که شکست خورده‌اند. در این مواقع کارآفرین یا فناور به سرمایه‌گذار مراجعه می‌کند تا در سود و زیان پروژه مشارکت کند؛ صندوق نیز همین نقش سرمایه‌گذار را برای شروع فعالیت شرکت‌هایی که دانشبنیان شده‌اند، ایفا می‌کند.»
«میز پذیرش» معرف خدمات صندوق برای حمایت از دانش‌بنیان‌هاست
ملکیفر خدمت چهارم صندوق را کمک‌های بلاعوض معرفی کرد و گفت: «شرکتهای دانشبنیان همچون دیگر شرکت‌ها برای رشد و توسعه، صادرات محصول و ماندن در بازار نیاز به یک‌سری خدمات همچون دریافت استانداردها، شرکت در جلسات آموزشی، شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و... دارند. در این نقطه شرکت‌ها برای اینکه بتوانند خدمات تجاری‌سازی را دریافت کنند، صندوق ۷۰ تا ۹۰درصد هزینه‌ها را بلاعوض می‌پردازد، یعنی هر شرکت دانشبنیان ایرانی که بخواهد در نمایشگاه‌های داخلی شرکت کند پس از ارائه فاکتور و هزینه‌ها، شرکت دانشبنیان ۷۰درصد هزینه را بلاعوض دریافت می‌کند.»
معاون صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه با اشاره به اطلاع شرکتهای دانشبنیان یا استارتاپ‌هایی که در مسیر دانشبنیان شدن از فعالیت‌ها و حمایت‌های صندوق برای توسعه فعالیت‌هایشان بهره می‌برند، توضیح داد: «صندوق نوآوری و شکوفایی علاوه‌بر سایت، حضور در شبکه‌های اجتماعی و ارسال پیامک به تمامی شرکتهای دانشبنیان، بخشی به نام میز پذیرش دارد که شرکتهای دانشبنیان می‌توانند بدون هزینه در این جلسات حضور پیدا کنند. پارسال نزدیک به ۲۰۰۰ جلسه برای شرکت‌هایی که مسیر دانشبنیان شدن را طی کردند، برگزار کردیم. این جلسات به‌صورت فردی یا گروهی برگزار می‌شود، حتی برای شرکت‌هایی که تازه به جمع دانش‌بنیان‌ها پیوسته بودند، در پی سفرهای استانی جلسات را متمرکز برگزار کردیم. برای بیشتر شرکتهای دانشبنیان عضو جلسات میزپذیرش برگزار شده که بتوانند از تسهیلات و حمایت‌های صندوق بهره‌مند شوند.»
استارتاپ‌ها در تعامل با شرکتهای دانشبنیان، از تسهیلات مالی برخوردار می‌شوند
وی ادامه داد: «صندوق طبق قانون نمی‌تواند به غیر از شرکتهای دانشبنیان، از شرکت دیگری حمایت کند، اما یک راه میان‌بری وجود دارد. ما پای فعالیت‌هایمان را بر لبه قانون دانشبنیان گذاشته‌ایم و در کرانه‌های این قانون از استارتاپ‌هایی هم که هنوز شرکت نشده‌اند، به بهانه دانشبنیان شدن از آنها حمایت می‌کنیم، به این معنا که این استارتاپ‌ها هر تعاملی با شرکتهای دانشبنیان بگیرند، بر اثر این تعامل می‌توانند از برخی تسهیلات بهره‌مند شوند؛ بهطور مثال، اگر شرکتهای دانشبنیان نیاز تحقیقاتی داشته باشند یا محصول جدیدی توسعه بدهند، نیازمند کار تحقیقاتی هستند تا کار را به یک هسته تحقیقاتی از دانشگاه‌ها بسپرند، صندوق ۷۰درصد هزینه تحقیقات را بلاعوض پرداخت می‌کند و خیر این کار نصیب شرکت دانشبنیان و تیم تحقیقاتی دانشگاه می‌شود.»
حمایت صندوق از شرکتهای دانشبنیان و استارتاپ‌ها متفاوت است
ملکیفر با بیان اینکه جنس حمایت صندوق از شرکتهای دانشبنیان و استارتاپهای تازه متولدشده‌ای که در مسیر دانشبنیان شدن هستند کاملا متفاوت است، عنوان کرد: «یعنی استارتاپهای تازه زمانی که مسیر توسعه خود را به شرکتهای دانشبنیان طی نکرده‌اند، از یک‌سری حمایت‌هایی خاص خودشان بهره‌مند می‌شوند و پس از آن دسترسی آنها به دریافت حمایت‌های حداکثری بیشتر می‌شود؛ همچون شرکتهای دانشبنیان بزرگ و فعال. شرکتهای دانشبنیان وقتی رشد می‌کنند، نیازهایشان از زمانی که تازه در مسیر توسعه بودند، متفاوت است.»
معاون صندوق در پایان گفت: «یکی از خدماتی که استارتاپ‌ها در تعامل با شرکتهای دانشبنیان و در مسیر توسعه فعالیت‌هایشان دریافت می‌کنند؛ به این‌گونه است که صندوق نزدیک به ۸۰ شتاب‌دهنده دارد که اینها، شرکتهای دانشبنیان هستند، اما فعالیت‌شان شتاب‌دهی است، به این معنا که به برخی گروه‌ها مشاوره بدهند، فضای استقرار ایجاد کنند تا به یک کسب‌وکار فعال تبدیل شوند؛ این شتاب‌دهنده‌ها از استارتاپ‌ها حمایت می‌کنند تا بتوانند به یک ثبات رسیده و در مسیر توسعه قرار بگیرند. صندوق در این جریان از شتاب‌دهنده‌های دانشبنیان حمایت می‌کند و این حمایت‌ها بهطور غیرمستقیم و توسط شتاب‌دهنده‌ها به استارتاپ‌ها می‌رسد.»