علی مزروعی، روزنامه‌نگار: درمورد آینده مذاکرات هسته‌ای و توافق برجام در دولت سیزدهم با دیاکو حسینی، تحلیلگر و کارشناس روابط بین‌الملل به گفت‌وگو نشستیم. در ادامه متن این مصاحبه را می‌خوانید.
اظهارات دیشب رئیسی که گفتند مذاکره برای مذاکره معنایی ندارد و مذاکره باید نتیجه داشته باشد، به‌نوعی پاسخ به اظهارات طرف آمریکایی بود. معنای این اظهارات چیست و ایران چه مسیری را دنبال خواهد کرد؟
این صحبتی که رئیس‌جمهور مطرح کرد تکرار صحبت رهبری است. ایشان نیز ماه‌ها پیش این را بیان کردند که مذاکره فرسایشی غیرقابل‌قبول است. معنای ساده این حرف این است که ایران موضع کاملا روشنی درباره برجام دارد و اگر امروز مذاکرات متوقف شده است صرفا به‌دلیل خروج آمریکا از برجام و عدم توانایی سایر کشورهای باقی‌مانده در اجرای تعهدات‌شان بوده است.
وقتی گفته می‌شود مذاکره فرسایشی نباید صورت بگیرد معنای آن این است که ایران هیچ‌گونه مذاکره‌ای را خارج از توافق برجام انجام نخواهد داد این توافقی که قبلا حاصل شده است نیاز به مذاکرات طولانی ندارد و کافی است همه طرف‌ها آن را اجرا کنند. رئیس‌جمهور نیز من فکر می‌کنم تلاش دارد تا یک اشتباه محاسباتی را از ذهن کشورهای غربی که گمان می‌کنند این ایران است که عجله دارد تا به توافق برگردد و تحریم‌ها را به هر قیمتی لغو و پاک کند.
برخلاف دولت قبل که برای رسیدن به توافق عجله داشت رئیسی سعی دارد این پیام را بدهد که عجله‌ای برای این توافق ندارد و تنها درصورتی توافق حاصل خواهد شد که چیزی غیر از برجام و نحوه اجرای آن مورد مذاکره قرار نگیرد.
عوامل اصلی که مانع از بازگشت به توافق می‌شود به‌نظر شما چه چیزی است؟
من فکر می‌کنم از طرف ایرانی ما مقدار زیادی به زمان احتیاج داریم تا تیم جدید هسته‌ای معرفی شود. همین‌طور استراتژی و ادبیات دولت جدید در عرصه دیپلماسی نیز باید تعریف و تعیین شود و این به‌طور طبیعی مقداری زمان‌بر است، همان‌طور که وقتی دولت بایدن در آمریکا تشکیل شد چندماهی طول کشید تا دولت شکل تازه خود را پیدا کرد.
تنها مانعی که درحال حاضر ممکن است مقداری مذاکرات را به تعویق بیندازد تشکیل تیم جدید دیپلماسی در ایران است.
چقدر احتمال می‌دهید طرف غربی از مطالبات فرابرجامی کوتاه بیاید و با همان شرایط پیشین به میز مذاکرات بازگردد؟
من فکر می‌کنم درنهایت همه‌چیز در میز مذاکره حل شود البته ما باید به این توجه داشته باشیم که دولت بایدن در موضع شکننده‌ای در داخل آمریکا قرار دارد. درمورد موضوع اجرای برجام واقعیت این است که در داخل آمریکا یک توافق نسبی وجود دارد که توافق برجام مطالبات آمریکا را محقق نکرده است و به زیان آمریکا بوده در نتیجه هر نوع امتیازی به ایران در این رابطه دولت بایدن را تحت فشار سنگینی در داخل خود آمریکا قرار خواهد داد.
اگر واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم باید منتظر باشیم راه‌حلی میانه و بینابینی پیدا شود به‌نحوی که ایران این اطمینان را که از آن صحبت کردیم به دست بیاورد و دولت بایدن هم بتواند فشارهای داخلی را مهار کند.
درمجموع از آنجایی که دولت بایدن به این توافق نیاز دارد و هیچ جایگزینی را نیز برای آن در نظر نمی‌تواند بگیرد، تلاش برای رسیدن به یک راه‌حل بینابینی بهترین مسیری است که آمریکا می‌تواند پیش‌رو داشته باشد.
چقدر بازگشت ایران به توافق محتمل است؟
باید توجه داشته باشیم که ما همیشه در مذاکرات بوده‌ایم و از نظر ایران هم این توافق و ساختار مذاکراتی آن همچنان وجود دارد، هرچند به اجرا گذاشته نشده است. ایران هیچ‌وقت میز مذاکرات را ترک نکرده که بخواهد به آن بازگردد و این ایالات متحده است که از برجام خارج شده. به‌نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها همچنان مشتاق هستند که توافق احیا شود به‌خاطر اینکه هیچ گزینه معتبری خارج از این توافق وجود ندارد تا بتواند آنها را به نتیجه بهتری برساند.
بازگشت به روند اجرای برجام یک اتفاق حتمی است به شرط اینکه طرف آمریکایی متعهد به مذاکرات درمورد چگونگی اجرای برجام و نه دستیابی به امتیازهای بیش از آن شود. آمریکا باید بتواند به مطالبات ایران پاسخ دهد ازجمله دادن یک تضمین مبنی‌بر اینکه خروج از برجام توسط دولت‌های آینده آمریکا اتفاق نخواهد افتاد که اگر این اتفاق بیفتد آمریکایی‌ها باید هزینه مشخصی را برای چنین اتفاق محتملی بپردازند.
آمریکا باید تعهد دهد علاوه‌بر تحریم‌های مانع از اجرای برجام تحریم‌های دور ترامپ را نیز لغو کرده و از تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران خودداری کند. لغو بخشی از تحریم‌ها و اجرای بخشی دیگر از آنها به‌نحوی که برداشتن تحریم‌های هسته‌ای را هم عملا بی‌معنا می‌کند، این اتفاقی است که نباید بیفتد. اگر به این نگرانی‌ها پاسخ داده شود به‌نظرم رسیدن به توافق احیای برجام کار دشواری نخواهد بود و ایران نباید تا پیش از احیای کامل برجام در چنین گفت‌وگوهایی شرکت کند.
ایران چگونه می‌تواند مسیر مذاکرات را به‌سمت نتیجه موردنظر خود هدایت کند؟
باید توجه کرد که نباید هیچ انقطاعی بین مذاکرات پیشین و امروز به‌واسطه تغییر در دولت صورت گیرد و منطق این مذاکرات همچنان باید حفظ شود. ایران از آنجایی که موضع روشن‌تری دارد مشکلات کمتری را نیز متحمل می‌شود. ما به‌دنبال امتیازهایی بیشتر از برجام در توافق نیستیم و البته به‌دنبال امتیازهای کمتر نیز نیستیم، بنابراین موضوع ایران کاملا روشن است.
نکته کلیدی درمورد ما که آن هم باید مورد توافق قرار بگیرد این است که حل‌وفصل بحران هسته‌ای ایران به‌واسطه توافق برجام مستلزم این است که این توافق و نحوه اجرای آن درگیر سیاست‌های داخلی کشورهای متعهد نشود.
در طرف ایرانی با توجه به اینکه احتمالا شورای عالی امنیت ملی نقش بیشتری را در پیشبرد مذاکرات به‌عهده خواهد داشت طبعا یک اجماع ملی فراجناحی شکل خواهد گرفت، بنابراین این امید وجود دارد که بعد از بازگشت به تعهد برجام این توافق در گرو فعالیت‌های سیاسی داخل ایران قرار نگیرد، در آمریکا البته چنین اتفاقی رخ نداده است و می‌بینیم تقریبا تمام جمهوری‌خواهان مخالف برجام و تمام دموکرات‌ها نیز موافق این توافق هستند. من فکر می‌کنم در آینده یکی از موضوعات کلیدی که باید به‌طور جدی مورد بحث قرار گیرد تلاش برای رسیدن به فرمولی است تا مطمئن شویم این توافق در آینده در جدال‌های سیاست داخلی کشورهای متعهد تعریف نخواهد شد و تحت‌تاثیر آن قرار نخواهد گرفت.
فوری‌ترین اقداماتی که طرفین باید برای بازگشت به میز مذاکره انجام دهند چه چیزی است؟
با توجه به اینکه برجام در وضعیت بسیار خاصی قرار گرفته، به‌واسطه اینکه پیشرفت‌های فنی ایران در غنی‌سازی به‌سرعت در جریان است و از طرف دیگر، آن بی‌اعتمادی‌ای که بین ایران و آمریکا و بی‌اعتمادی ایران به توانایی آنها برای انجام تعهداتش وجود دارد، ما می‌توانیم طی هفته‌های آینده در شرایط خیلی حساسی قرار بگیریم. چه‌بسا به‌جایی ممکن است برسد که احیای برجام بسیار دشوار باشد. خصوصا اینکه ما هفته آینده جلسه شورای حکام را خواهیم داشت که بالقوه این استعداد را دارد که با یک گزارش منفی، دیپلماسی را دشوارتر کند یا بالعکس، منجر به ایجاد امیدواری و بهبود در فضای مذاکراتی شود، بنابراین من فکر می‌کنم همه طرف‌ها باید یک مقداری در آغاز روند دیپلماتیک، شتاب لازم را داشته باشند تا ما بتوانیم امیدوار باشیم که در آینده‌ای نزدیک این امکان ایجاد شود که به‌سمت احیای آن حرکت کنیم یا اگر گزینه دیگری باشد، به میان بیاید. بنابراین من فکر می‌کنم با توجه به تغییر دولت همان‌طور که بحث کردیم به مقداری زمان نیاز است، ولی از این زمان باید حداکثر استفاده را برد و تا جای امکان، سرعت ازسرگیری گفت‌وگوها را بیشتر کرد.