ندا اظهری، مترجم: هرساله جدیدترین رده‌بندی دانشگاهی در دنیا از سوی پایگاه‌های رتبه‌بندی معتبر اعلام می‌شود تا دانشگاه‌های مختلف بسته به عملکرد پژوهشی و تحقیقاتی که در طول یک سال داشته‌اند، به رقابت با یکدیگر بپردازند. درواقع، این رقابت سالیانه انگیزه‌ای برای دانشگاه‌های دنیاست تا بتوانند عملکرد علمی خود را به نمایش بگذارند. آنچه از رده‌بندی امسال برمی‌آید، دانشگاه‌ها در میزان انتشار مقالات علمی مرتبط با کووید-19 پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند و حجم آنها در مقایسه با سال‌های گذشته قابل‌توجه بوده است. تجزیه و تحلیل‌هایی که در پایگاه رتبه‌بندی «تایم» انجام شده، نشان می‌دهد که 19 موسسه آموزشی و دانشگاهی افزایش چشمگیری در نمره ضریب تأثیر مقالات خود در مقایسه با سال 2021 نشان داده‌اند. 11 موسسه آموزشی از جمع این 19 موسسه، متعلق به کشور چین است و کشورهای دیگر هم شامل تایوان و هنگ‌کنگ هم قرار دارند. درنتیجه، کشور چین درحال‌حاضر، پنجمین موسسه مشترک با بالاترین تعداد موسسات بین 200 موسسه برتر است، به‌طوری‌که در سال جاری دارای 10 موسسه در مقابل 7 موسسه در سال گذشته است که حتی از کانادا هم پیشی گرفته و درحال‌حاضر همتراز هلند است.

 افزایش چشمگیر جایگاه دانشگاه‌های چین

این نخستین شواهدی است که نشان می‌دهد پژوهش و تحقیق روی ویروس کرونا تأثیری در رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان داشته است. محققان در این رده‌بندی اعلام کرده‌اند که برخی موسسات آموزشی و دانشگاه‌های دنیا ازقبیل «دانشگاه علوم پزشکی پایتخت»، «دانشگاه علوم پزشکی ونژو» و دانشگاه «ووهان» جزء موسساتی که هر سه هم در چین واقع شده‌اند، بیشترین جهش را در ضریب تأثیر استناد به‌صورت مطلق داشته‌اند. نمره آنها در مقایسه با رتبه‌بندی سال 2021 حدود 30 امتیاز افزایش یافته است. افزایش استناد مقالات، بخشی از روند گسترده‌تر بهبود شرایط برای چین است. با وجود این، بیشتر پیشرفت‌های اخیر کشور بین دانشگاه‌های نخبه بوده است. اگر موسسات کمتر شناخته‌شده بین‌المللی نیز در سال‌های آینده به‌دنبال انتشار تحقیقات تأثیرگذار مرتبط با بیماری همه‌گیر به رشد خود ادامه دهند، می‌تواند پیشرفت چین را بیش از حد افزایش دهد. درحال‌حاضر، دو دانشگاه برتر شامل «پکین» و «تسینگوآ» است که هر دو پس از این که به ترتیب در سال گذشته رتبه 7 و 4 را از آن خود کردند، در جایگاه شانزدهمین دانشگاه‌های برتر سال 2022 از سوی پایگاه «تایم» جای گرفته‌اند.

  استناد بالاتر به مقالات مشترک چین با آمریکا و انگلیس

دیوید واتکینز، رئیس بخش علوم داده در پایگاه رتبه‌بندی «تایم» معتقد است که نقش تأثیر ویروس کرونا روی افزایش استناد مقالات ارائه‌شده نشان می‌دهد این ویروس از نظر جهانی اثربخشی بسیار بالایی داشته است. پژوهش درمورد این بیماری و به‌ویژه کار روی واکسن‌ها به‌شدت از نظر مالی و تأمین بودجه در اولویت امر قرار گرفته و برخی مقاله‌ها بیش از 20 هزار استناد را در یک سال انتشار دریافت کرده‌اند. از آنجا که «تایم» بازه‌ای 5ساله را برای انتشار مقالات درنظر می‌گیرد، محققان امیدوارند این تأثیر قابل‌ملاحظه تا مدت‌ها روی رده‌بندی‌ها اثرگذار باشد. با این روند، انتظار می‌رود افزایش ضریب تأثیر با تداوم همه‌گیری با جدیت ادامه داشته باشد؛ چراکه در این میان، چین برترین کشور دنیا در زمینه انتشار مقالات علمی حول محور ویروس کروناست. چین به مشارکت جهانی خود در رشته‌های مختلف ادامه داده که همین امر باعث به دست آوردن ضریب تأثیر بالاتر نسبت به دیگر کشورها شده است. سه یا چهار مقاله مهم اولیه‌ای که درمورد کووید در دنیا منتشر شد، همگی متعلق به چین بوده‌اند. محققان چینی در این مقالات به شناسایی ژنوم ویروس کرونا و علائم اولیه بیماری اشاره کردند و به این ترتیب هزاران استناد را دریافت کردند. پس از آن، چین و آمریکا و چین و اروپا همکاری‌هایی را در زمینه ارائه مقالات مختلف در حوزه کرونا داشتند.  استناد مقالاتی که حاصل این همکاری‌ها بود، حدنصاب بسیار بالایی کسب کرد. درنتیجه، کارشناسان بر این باورند که همه‌گیری کرونا باعث شد برخی موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها مانند «دانشگاه ووهان» که پیش از بحران همه‌گیری کرونا نام و نشانی نداشتند، دیده شوند. با وجود این، کووید-19 عمدتا شهرت موسسات نخبه را هم افزایش داده و این بدان معناست که بعید به نظر می‌رسد همه‌گیری، سلسله‌مراتب آموزش عالی جهانی را تغییر دهد. تحقیقات اخیر حکایت از آن دارد که بیشتر استناد مرتبط با کرونا در دانشگاه‌های چین مربوط به مقالاتی است که در همکاری با آمریکا و انگلیس به سرانجام رسیده‌اند.

  برترین‌های جهان در سال 2022

در آخرین رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان که از سوی پایگاه «تایم» منتشر شده، بیش از 1600 دانشگاه از 99 کشور و منطقه دنیا مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این رتبه‌بندی‌ها براساس سنجش چهار حوزه آموزش، پژوهش، انتقال دانش و چشم‌انداز بین‌المللی اعلام شده است. کارشناسان در رده‌بندی سال جاری بیش از 108 میلیون استناد را از بیش از 14.4 میلیون مقاله منتشرشده تحلیل کردند و نتایج آن از 22 هزار محقق جهانی به دست آمد. آنها 430 هزار داده اطلاعاتی را از بیش از 2100 موسسه جمع‌آوری کرده‌ و داده‌ها را ارسال کرده‌اند. اظهاراتی که از دانشجویان، استادان، دولت‌ها و کارشناسان صنعتی به دست آمده، نشان می‌دهد رده‌بندی سال 2022 حکایت از آن دارد که همه‌گیری کرونا عملکرد آموزش عالی جهان را تحت‌تأثیر قرار داده و این را به‌خوبی می‌توان در دل مقالات ارزیابی‌شده مشاهده کرد.  دانشگاه آکسفورد انگلیس از سال 2020 و برای ششمین سال پیاپی در جایگاه نخست برترین دانشگاه جای گرفته است. بعد از آن هم موسسه فناوری کالیفرنیا قرار گرفته که در سال 2021 رده چهارم دنیا را از آن خود کرده بود اما امسال دومین دانشگاه دنیا شده است. دانشگاه هاروارد هم که امسال به‌طور مشترک با موسسه فناوری کالیفرنیا رده دوم را به دست آورده، سال گذشته رتبه سوم را کسب کرده بود و نسبت به سال گذشته یک پله صعود کرده است. دانشگاه هاروارد هم در رده چهارم قرار گرفته و در ادامه، دانشگاه کمبریج و موسسه فناوری ماساچوست به‌طور مشترک در رده پنجم برترین دانشگاه‌های دنیا جای گرفته‌اند. همچنین دانشگاه پرینکتن، کالیفرنیای برکلی، یال و شیکاگو به ترتیب در رده‌های هفتم تا دهم قرار گرفته‌اند.

در رتبه‌بندی سال 2022، ایالات‌متحده آمریکا با بالاترین دانشگاه برتر در 200 موسسه نخست در جدول رتبه‌بندی «تایم» توانسته عنوان برترین کشور را از آن خود کند. آمریکا با 57 دانشگاه، انگلیس با 28، آلمان با 22، استرالیا با 12، چین و هلند با 10، کانادا و سوئیس با 7 دانشگاه، کره‌جنوبی با 6 دانشگاه، فرانسه، هنگ‌کنگ و سوئد با 5 دانشگاه در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. 183 دانشگاه آمریکایی در رتبه‌بندی سال 2022 حضور دارند که از این بین، 57 دانشگاه در جمع 200 دانشگاه برتر قرار دارند. چین هم با داشتن 5 دانشگاه در جمع 200 دانشگاه برتر سال جاری، جایگاه خوبی را بین کشورهای آسیایی از آن خود کرده است. در رده‌بندی سال 2022، 6 کشور جدید شامل آذربایجان، اکوادور، اتیوپی، فیجی، فلسطین و تانزانیا نیز وارد گردونه رقابت با دیگر دانشگاه‌های دنیا شده‌اند. هاروارد در رأس دانشگاه‌های برتر از نظر آموزش قرار گرفته و آکسفورد برترین دانشگاه از نظر پژوهش و نیز علم‌وصنعت ماکائو از نظر بین‌المللی دانشگاه برتر شده است.

  مقایسه برترین‌ها با سال 2021

در رتبه‌بندی سال گذشته (2021) پایگاه «تایم»، بیش از 1500 دانشگاه از 93 کشور و منطقه جهان مورد ارزیابی قرار گرفته بودند. محققان، بیش از 80 میلیون استناد را از بیش از 13 میلیون مقاله منتشرشده تحلیل کردند. در سال گذشته، درحالی دانشگاه آکسفورد رتبه نخست برترین دانشگاه دنیا را از آن خود کرد که دانشگاه «تسینگوآ»ی چین نخستین کشور آسیایی در جمع 20 دانشگاه برتر دنیا جای گرفت و در این میان، از 10 دانشگاه برتر دنیا، 8 دانشگاه آمریکایی حضور داشتند. اما نکته‌ای که در رده‌بندی سال گذشته قابل‌توجه بود، کاهش تعداد دانشگاه‌های آمریکا در جمع 200 دانشگاه برتر دنیا بود. در رده‌بندی سال 2021، به ترتیب دانشگاه‌های آکسفورد انگلیس، استنفورد آمریکا، هاروارد آمریکا، موسسه فناوری کالیفرنیای آمریکا، موسسه فناوری ماساچوست آمریکا، دانشگاه کمبریج انگلیس، دانشگاه کالیفرنیای برکلی آمریکا، دانشگاه یال، پرینکتن آمریکا و دانشگاه شیکاگوی آمریکا در رده‌های اول تا دهم برترین‌های دنیا جای گرفته بودند.

  واحد نجف‌آباد، تنها نماینده دانشگاه آزاد

در جدیدترین رتبه‌بندی برترین دانشگاه‌های جهان از پایگاه «تایم» که در سال 2022 منتشرشده، دانشگاه‌های ایرانی سهم نسبتا خوبی را در اختیار دارند. در این رده بندی، 62 دانشگاه از ایران قرار گرفته‌اند و در این بین دانشگاه نوشیروانی بابل با کسب رتبه بین 351 تا 400، نخستین دانشگاه ایرانی به‌شمار می‌رود. بعد از آن، دانشگاه علوم‌پزشکی کردستان با رتبه 351 تا 400 در رده دوم و دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران با رتبه 351 تا 400 در رتبه سوم بین دانشگاه‌های ایرانی جای گرفته‌اند. پس از آن دانشگاه صنعتی‌شریف با کسب رتبه جهانی 401 تا 500 در رده چهارم کشوری قرار گرفته است. پس از آن دانشگاه علوم‌پزشکی ارومیه در رتبه 501 تا 600 جهانی و رتبه پنجم کشوری، دانشگاه امیرکبیر با رتبه 501 تا 600 جهانی و رتبه ششم کشوری، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در رتبه 501 تا 600 جهانی و رتبه هفتم کشوری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد هم به‌عنوان تنها نماینده دانشگاه آزاد در رده 501 تا 600 جهانی و هشتم کشوری قرارگرفته‌اند. پس از آن نیز دانشگاه محقق اردبیلی با رتبه 501 تا 600 در رده نهم کشور و دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌شاپور اهواز با رتبه 601 تا 800 در رده دهم کشوری جا خوش کرده است. پس از آن، دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان، دانشگاه علم‌و‌صنعت ایران، دانشگاه کاشان، دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی کاشان، دانشگاه علوم‌پزشکی کرمان، دانشگاه کردستان، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، دانشگاه فنی سهند، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید‌بهشتی، دانشگاه فنی شیراز، دانشگاه تبریز، دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز و دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در رتبه 601 تا 800 جای گرفته‌اند. پس از آن نیز دانشگاه مراغه، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، دانشگاه فنی اصفهان، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه شیراز، دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز، دانشگاه تهران و دانشگاه یاسوج در رتبه 801 تا 1000 دنیا قرارگرفته‌اند. در ادامه دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه گیلان، دانشگاه فنی طوسی، دانشگاه لرستان، دانشگاه مازندران، دانشگاه سمنان، دانشگاه شهیدچمران اهواز، دانشگاه شهرکرد، دانشگاه فنی شاهرود، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، دانشگاه ارومیه و دانشگاه علوم‌پزشکی زنجان در رده‌های 1001 تا 1200 قرارگرفته‌اند. همچنین دانشگاه خلیج‌فارس، دانشگاه الزهرا، دانشگاه اراک، دانشگاه بیرجند، دانشگاه بوعلی سینا، دانشگاه دامغان، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشگاه خوارزمی، دانشگاه رازی، دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی سمنان، دانشگاه شاهد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی، دانشگاه سیستانوبلوچستان و دانشگاه یزد در رتبه‌های بالای 1201 قرارگرفته‌اند. موسسه آموزش عالی دانش‌پژوهان پیشرو، دانشگاه علوم‌پزشکی ایلام، دانشگاه فنی کرمانشاه و دانشگاه تربیت مدرس هم در رده‌های بعدی جای گرفته‌اند.

  نگاه به رده‌بندی سال گذشته

اگر نگاهی به رتبه‌بندی «تایم» در سال 2021 داشته باشید، ایران تنها 47 نماینده دانشگاهی داشته است. در رتبه‌بندی سال گذشته، دانشگاه علوم‌پزشکی کردستان با رتبه 301 تا 350 که امسال به رده دوم کشوری رسیده است، در رده نخست دانشگاه‌های ایرانی قرار داشته و دانشگاه نوشیروانی بابل که سال گذشته با رتبه جهانی 351 تا 400، رتبه دوم را از آن خود کرده بود، در رده‌بندی سال 2022 رتبه نخست را به‌دست آورده است. دانشگاه شریف در سال گذشته رتبه 401 تا 500 جهان و در رتبه سوم جای داشت و پس از آن دانشگاه فنی امیرکبیر با رتبه 501 تا 600 جهانی و رده چهارم کشوری قرار داشت. دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، دانشگاه علم‌و‌صنعت ایران، دانشگاه کاشان، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، دانشگاه تهران و دانشگاه علوم‌پزشکی تهران با رتبه جهانی 501 تا 600 به ترتیب در رده‌های پنجم تا دهم ایران قرار گرفتند.