ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه: ماجرای ما و کرونا تمامی ندارد، کرونا همچنان می‌تازد، تغییر می‌کند، مبتلا می‌کند و جان می‌گیرد. راه مقابله؟ راه مقابله همچنان رعایت بهداشت فردی، فاصله‌گذاری فیزیکی، استفاده از ماسک، عدم حضور در تجمعات و البته از همه مهم‌تر واکسینه شدن است. تا کی این جنگ ادامه دارد؟ هیچ زمانی برای پایان این همه‌گیری متصور نیستیم و مشخص نیست. ویروس کرونا هر روز جهش جدیدی را ثبت می‌کند و نسبت به راهکارهای مقابله‌ای هوشمندتر می‌شود. در چنین وضعیتی، کشورهای پیشرو در تهیه و تامین واکسن و ابزارهای مقابله‌ای، کم‌کاری می‌کنند، کشورهای ضعیف‌تر هم بیش از گذشته در باتلاق فرو می‌روند. ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم. هنوز در رتبه‌های بالای کشورهای دارای بیشترین تعداد موارد ابتلا و مرگ‌ومیر قرار داریم و کار خاصی هم انگار از دست‌مان ساخته نیست، جز انجام واکسیناسیون وسیع‌تر، سریع‌تر و بهتر! چیزی که مدت‌هاست آن را فریاد می‌زنیم اما به هردلیل آن‌طور که باید پیش نرفته و نمی‌رود. همین چند روز اخیر، چندین خبر و گزارش و روایت و البته فیلم و تصویر از پایگاه‌ها و مراکز واکسیناسیون دیده‌ام که واکسن تمام کردهاند، گروه‌های سنی مختلف هم برای دریافت دوز اول و هم دوز دوم مراجعه می‌کنند، اما یا مراکز تعطیلند یا به مراجعان اعلام می‌کنند واکسن ندارند! اینکه فاصله بین تزریق‌ها یا انجام تزریق دوز اول چه اثری در تعداد موارد ابتلا و مرگ‌ومیر می‌گذارد، یک‌طرف ماجراست که بعدا مشخص می‌شود، معطلی مردم و مواجه شدن با درهای بسته مراکز و شنیدن این جمله که واکسن نداریم هم که هیچ، اما از اینها مهم‌تر، اینکه با این مدل مدیریت بحران، به اعتماد عمومی چه ضربه‌ای وارد می‌شود؟ کشوری که از همان ابتدای مسیر تولید واکسن در دنیا، خبر از تولید واکسن داخلی داد و وعده رسیدن عدد بزرگی دوز تولید در فلان ماه و بهمان هفته را می‌داد، مسیر راحتی برای بازسازی اعتماد عمومی ندارد. اینها کم بود؛ اخیرا مسائل جدی‌تر و جدیدتری هم طرح شده که حداقل می‌توان قبل از فراگیری، فکری به حال آنها هم کرد و آن هم جو عدم تزریق واکسن است که توسط برخی طرح می‌شود. این شبکه مسائل مختلفی که در مسیر مدیریت کرونا در کشور وجود دارد و این همه کشته و مبتلای روزانه، به‌علاوه واریانت‌های جدید کرونا، چه وضعیتی را طی روزهای آینده ایجاد خواهد کرد؟ در ادامه کمی بیشتر به این موضوعات اشاره می‌کنیم و دوباره قبل از بروز فاجعه‌ای جدید چند نکته را گوشزد می‌کنیم، باز هم با این امید که کسی کاری کند.
روزی حدود 600 نفر؛ این اصلا عادی نیست
طبق روال همیشگی گزارش‌های کرونایی ابتدا آخرین وضعیت کرونا در کشور را با هم مرور می‌کنیم؛ چراکه تا فهم و اطلاعی از وضعیت موجود نداشته باشیم، مثل تمام این حدود دو سال، به‌سمت وضعیت مطلوب حرکت نمی‌کنیم و اتفاق خاصی رقم نخواهد خورد. بنابر اعلام مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت «از 11 تا ۱۲ شهریور ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۲۷ هزار و ۶۲۱ بیمار جدید مبتلا به کووید-19 در کشور شناسایی شد که 4061 نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-19 در کشور به ۵ میلیون و ۸۳ هزار و ۱۳۳ نفر رسید. متاسفانه در طول این ۲۴ ساعت، ۵۶۱ بیمار کووید-19 جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۱۰۹ هزار و ۵۴۹ نفر رسید. خوشبختانه تاکنون ۴ میلیون و ۳۰۲ هزار و ۱۱ نفر از بیماران، بهبود یافته و یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. ۷ هزار و ۷۹۵ نفر از بیماران مبتلا به کووید-19 در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت‌مراقبت قرار دارند. تاکنون ۲۹ میلیون و ۲۲۷ هزار و ۹۰۷ آزمایش تشخیص کووید-19 در کشور انجام شده است. درحال‌حاضر ۳۰۶ شهر کشور در وضعیت قرمز، ۱۱۰ شهر در وضعیت نارنجی و ۳۲ شهر در وضعیت زرد قرار دارند.» 561 نفر اصلا یک عدد نیست، به سن و سال هم کاری ندارم، اینکه بین این افراد جوان‌ترها هم حضور دارند، حتما مهم است، اما خب به‌هرحال (البته طبق آمار اعلامی وزارت بهداشت) روزانه نزدیک به 600 نفر از مردم کشور ما جان‌شان را از دست می‌دهند، 600 نفری که خیلی از آنها، اگر به‌موقع واکسن دریافت کرده بودند، اگر به یک ایمنی حداقلی هم رسیده بودند، به این راحتی بین جان‌باختگان نبودند و ایران جزء کشورهای دارای بیشترین تعداد موارد مرگ‌ومیر و ابتلا نبود. تاسف‌برانگیزتر از این اعداد ادعاهایی است که در روند شرایط عادی قرار گرفتن از منظر شیوع و مرگ‌ومیر طرح می‌شود. چه روند عادی و نزولی؟ حتی مرگ یک نفر هم زیاد و غیرقابل چشم‌پوشی است، به جای دل‌خوشی دادن به مردم، وضعیت را نمی‌شود بهتر کرد؟ جاده‌ها را نمی‌شود بیشتر بست؟ نظارت‌ها را نمی‌توان تشدید کرد؟ رستوران‌ها و پاساژها چرا بازند؟ تست کرونا چرا به‌راحتی در دسترس نیست؟ چرا تعداد تست‌ها افزایش پیدا نمی‌کند و چرا خبری از مواجهه و بیماریابی فعال نیست و هنوز بوی همان سناریوی ایمنی جمعی به مشام می‌رسد؟
در تزریق واکسن کجای کاریم؟
سوای اطلاعات مربوط به آمار مرگ‌ومیر و ابتلای کرونایی‌ها، نگاهی هم به آمار واکسیناسیون در دنیا بیندازیم. این اعداد و ارقام بهتر به ما نشان می‌دهد که در زمینه واکسیناسیون و به‌عنوان کشوری که حداقل 6-5 مدل واکسن تولید کرده‌ایم، چگونه عمل کرده و پیش رفته‌ایم. طبق آمارها و اطلاعات موجود، ایران اصلا وضعیت مناسبی به نسبت بسیاری از کشورهای دنیا در زمینه واکسیناسیون ندارد. کمی با دقت به اعداد زیر نگاه کنید تا متوجه شرایطی که در آن قرار داریم، بشوید.
واکسن بزنید و با ضدواکسن‌ها هم برخورد کنید!
اینها اما بخشی از ماجراست، به هرشکل، حتی قطره‌چکانی هم که شده روند انجام واکسیناسیون در ایران انجام می‌شود و علی‌رغم تمام کاستی‌ها که این چند روز اخیر هم، هم در مواجهات شخصی و هم در اخبار از آن مطلع شدیم، اخباری مبنی‌بر ورود محموله‌های جدید به گوش می‌رسد. حتی بهرام عین‌اللهی، وزیر جدید بهداشت گفت: «هر روز واکسن درحال واردات است. از سویی دیگر چهار مرکز تولید واکسن داخلی تایید شده است و فکر می‌کنم مشکل ما اکنون در تامین واکسن نیست. در این هفته‌ای که گذشت مقداری مشکل در تامین واکسن داشتیم اما از فردا مشکل تامین واکسن نداریم و مردم باید در اجرا به ما کمک کنند که واکسیناسیون به‌صورت کاری جهادی و انقلابی سریع انجام شود که ان‌شاءالله دیگر شاهد مرگ‌ومیر مردم نباشیم. تامین واکسن را به‌عنوان قولی از طرف ما مدنظر داشته باشید. 6 هفته بعد از این تاریخ، زمان طلایی برای واکسیناسیون است حتی یک ثانیه هم نباید زمان را تلف کنیم و باید به‌صورت ضربتی بحث واکسیناسیون را به جلو ببریم.» در اخبار روز گذشته هم اطلاعی از ورود یکی دو محموله جدید واکسن به کشور داده شد که امیدواریم زودتر وارد چرخه تزریق شوند. مساله سومی که اما قصد پرداخت به آن را داریم و در مقدمه گزارش هم به آن اشاره شد، ماجرای تبلیغات ضدواکسن است. خب از همان ابتدای مسیر واکسیناسیون در دنیا، همواره شاهد اعتراضاتی به این موضوع بودیم و حتی جنبش‌ها و راهپیمایی‌ها و درگیری‌هایی هم در این رابطه در بسیاری از کشورهای دنیا صورت گرفت، با این اوصاف انتظار اینکه چنین اتفاقاتی در کشور ما هم رخ بدهد دور از ذهن نبود، خصوصا اینکه تا مدت‌ها در کشور شاهد این بودیم و حتی هنوز هم هستیم که عده‌ای اساسا کرونا را باور نکرده‌اند و آن را توطئه غرب می‌دانند. القصه، مادامی که تمام جامعه هدف و جمعیت در گردش و فعال کشور واکسینه نشوند، نمی‌توانیم روز بدون کرونا و ترس از ابتلای به آن را سپری کنیم. برای این مهم هم نیاز به اقناع و هم نیاز به اجبار داریم. باید با جریاناتی که مردم را در هر لباس و منصبی از انجام واکسیناسیون منع می‌کنند، حتی در انتخاب نوع واکسن مردم را دچار تردید می‌کنند و بد واکسن خارجی را می‌گویند و... برخورد شود. به‌عنوان نمونه یکی از نقاطی از کشور که به‌خاطر ایجاد شرایط رعب و ترس از واکسن زدن دچار مشکلات جدی شده، استان قم است. چند روز پیش بیژن سلیمانپور، معاون استاندار قم با اشاره به اینکه هم‌اکنون تنها ۳۰ درصد از جامعه هدف در استان واکسن زده‌اند، گفت: «تاکنون به ۳۹۶هزار دز واکسن تزریق شده است که از این تعداد، کمتر از ۱۰ درصد هر دو دوز را دریافت کردهاند که این آمار بسیار پایین است. قم جزء معدود استان‌هایی بود که با تلاش زیاد توانست گروه سنی هدف واکسن را به ۴۰ سال کاهش دهد ولی با وجود رایگان بودن و افزایش مراکز تجمیعی، واکسیناسیون با استقبال پایین مواجه شده است. با توجه به فضای رسانه‌ای علیه واکسن کرونا، ضروری است اثرگذاری مثبت واکسیناسیون در کاهش مرگ‌ومیر و کنترل کرونا به خوبی برای مردم تبیین شود. تنها ۵۲ درصد از جامعه هدف بالای ۸۰ سال در استان هر دو دوز واکسن کرونا را دریافت کردهاند و این درحالی است که ۹۰ درصد این گروه هدف در کشور هر دو دز واکسن را دریافت کردهاند. ترس و دلهره، ضعف اعتماد عمومی، واکسن‌هراسی و ایجاد دوقطبی‌هایی مانند طب سنتی و نوین ازجمله دلایل استقبال کم از واکسیناسیون در استان است. ارائه خدمات منوط به واکسیناسیون به ستاد ملی کرونا پیشنهاد می‌شود تا خدمات دستگاه‌های مردم با ارائه کارت واکسیناسیون انجام شود تا با این تصمیم، ترغیب مردم به واکسن زدن افزایش یابد.»
با این وضع واکسیناسیون پیک ششم خیلی از ما دور نیست
در تکمله بحث و به‌منظور جمع‌بندی آنچه تا اینجا گفتیم با سیدعلیرضا ناجی رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری و عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت‌وگویی انجام دادیم و او ضمن گلایه نسبت به روند مقابله با کرونا در ایران به «فرهیختگان» گفت: «اخیرا سرعت واکسیناسیون ما قدری افزایش یافته بود. میزان واکسیناسیونی که روزانه انجام می‌دهیم متغیر است و وابسته به میزان واکسنی است که وارد می‌شود. با مشکلاتی که به وجود آمده است مطمئنا وقتی تعداد موارد واکسیناسیون پایین باشد هر واریانت یا هر ویروسی بیاید می‌چرخد، چون ما اقدامات مناسب غیردرمانی را درست انجام نمی‌دهیم. پیک چهارم ما طولانی شد و حدود سه ماه و خرده‌ای بود و الان پیک پنجم طولانی می‌شود. در برخی شهرها هنوز به قله نرسیده‌ایم و این امر وجود دارد همان‌طور که در پیک چهارم و پنجم شکم به شکم شدیم ممکن است پیک ششم هم همین‌طور وارد شود. بستگی به رفتار ما و کنترل‌هایی که می‌کنیم دارد. به همین دلیل سرعت واکسیناسیون خیلی خیلی مهم است و من درکنار این می‌گویم نوع واکسنی که مصرف می‌کنیم هم اهمیت دارد. به‌خصوص در هدف‌هایی که داریم، با شرایط خاصی که مردم از نظر سنی و بیماری زمینه‌ای دارند. واکسن‌هایی که الان مصرف می‌کنیم هم به‌خاطر وجود واریانت‌های مختلف اثربخشی آنها کاهش یافته و هم اینکه اطلاعات ما درباره برخی از این واکسن‌هایی که مصرف می‌کنیم در بیماران خاص یا در سنین بالا مشخص نیست. به همین علت این موضوع اهمیت دارد. علی‌رغم تمام جنگ‌هایی که وجود دارد و مذمت‌هایی که درباره واکسن‌های دیگر می‌کنیم وقتی واکسن‌های خوبی وجود دارند و اطلاعات درباره آن زیاد است و اطمینان به آنها بیشتر است، بهتر است زودتر وارد کنیم. درمورد واکسن‌های دیگر که کمتر مورد مصرف قرار گرفته‌اند کمتر می‌توان اطمینان کرد یا ما اطلاعات زیادی درباره آن نداریم.»
نه سیستم پایش ژنتیکی و نه اقدامات مناسب؛ ضعف در مدیریت کرونا
ناجی ادامه داد: «در هر صورت ما الان واریانت‌های مختلفی را از کرونا شاهد هستیم. هنوز درمورد تک‌موضوع واریانت‌های مختلف و شدت بیماری‌زایی آنها، انتقال و مقاومت نسبت به واکسیناسیون اطلاعات زیادی نداریم. فقط می‌دانیم واریانت‌هایی همچون لامبدا و مو واریانت‌هایی هستند که سرعت انتقال‌شان زیاد است و هم نسبت به واکسن مقاومت دارند و درباره مو آنچه می‌دانیم با توجه به موتاسیون‌هایی که دارد احتمالا نسبت به واکسن مقاومت زیادی دارد و دوباره این می‌چرخد. کشورهای مختلف گزارش این را داده‌‌‌اند و جدیدترین مورد درباره ژاپن بوده که در دو نفر از مسافرانی که از خارج آمدند شناسایی کردند. البته همین موضوع نشان‌دهنده سیستم مراقبت آن کشور است و این را شناسایی می‌کند. درخصوص این دو واریانت ما میزان شیوع را به‌طور واقعی نمی‌دانیم؛ چراکه همه اینها وابسته به آن سیستم پایش ژنتیکی و بستگی به نظارت و میزان تست در روز است و این اعداد واقعی نیست. باید منتظر ماند و دید هم عملکرد مو و لامبدا چطور است و هم اینکه کشورهای مختلف چقدر واکنش نشان می‌دهند و درباره کشور ما مشخص است وضعیت به چه صورت است، چون نه پایش ژنتیکی قوی داریم و نه می‌توان گفت اقدامات موثر در جلوگیری از گردش ویروس انجام می‌دهیم. شاهد این تعداد موارد روزانه زیادی است که شناسایی می‌کنیم و به تبع آن مرگ‌ومیری است که شاهد هستیم. نکته دیگری که قدری من را نگران می‌کند این است که ما در دنیا تاکنون این موقعیت را نداشتیم که واریانت‌های مختلف درکنار هم بچرخند. قبلا یک واریانت می‌چرخید و تغییراتی برای خود داشت و الان در موقعیتی هستیم که واریانت‌های مختلف در کشورهای مختلف با هم می‌چرخد و این خطر زیادی را ایجاد می‌کند و این خطر مربوط به نوترکیبی همین واریانت‌ها درکنار هم است که می‌تواند منجر به بیماری‌زایی بیشتر و سرایت بیشتر و ترس از این شود که این موتاسیون مقاوم‌زا نسبت به ایمنی و واکسن درکنار هم قرار گیرند و کل واکسیناسیون را زیرسوال ببرند. برای همین است اقدامات غیردرمانی بسیار به نظر من در این زمینه مهم است. درست است که می‌گوییم خلاصی و رهایی از کووید با واکسیناسیون است اما اگر در این برهه‌ها و زمانی که در پیشرو داریم اقدامات غیردرمانی را به صورت موثر انجام ندهیم، این موضوع درباره ما وجود خواهد داشت که ناراحت‌کننده است و اگر این اتفاق بیفتد همان سناریوهای بدی است که پیش‌بینی می‌شود، یعنی ظهور ویروس‌هایی که هم تهاجم بیشتری دارند و هم مقاومت بیشتری نسبت به واکسن دارند. درصد این خطر وجود دارد. ما کشوری هستیم که مرزها را نمی‌توانیم کنترل کنیم و مرزهایی داریم که درآنها به‌طور آزادانه رفت‌وآمد انجام می‌شود. پروازها نیز برقرار است و به کشورهای مختلف پرواز داریم و سیستمی برای انجام تست‌های زیاد نداریم و اقدامات موثر نیست و اگر واریانتی وارد شود در هر صورت می‌تواند بچرخد.»
باید با افرادی که در ارتباط با واکسن حرف غیرعلمی می‌زنند برخورد شود
رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری در واکنش به اظهارات برخی مبنی‌بر واکسن نزدن و... گفت: «از ابتدا این مشکل را داشتیم و هنوز نیز این مشکل را داریم. یعنی اظهارات ما خیلی سیاست‌زده است. من فکر می‌کنم باید با تمام افرادی که مقوله سلامت مردم را با حرف‌های غیرعلمی خود به خطر می‌اندازند، برخورد شود. کسانی که می‌گویند ماسک نزنید و دروغ قرن است یا واکسن را مذمت می‌کنند حتی اگر نوع واکسن خارجی باشد، حرفی سیاسی است و باید با این افراد در هر قشری هستند برخورد شود. خیلی‌ها در شرایط مختلف این حرف‌ها را بیان می‌کنند و هیچ گونه اتفاقی برای آنها رخ نمی‌دهد و تذکری داده نمی‌شود. حتی در مقوله ماه محرم هم وقتی صحبت می‌کردیم و می‌گفتیم مراسم در فضای بسته برگزار نشود و... در این وضعیت حتی مجوز برگزاری مراسم را در مکان‌های بسته دادند و این نشان می‌دهد دید ما علمی نیست و خیلی دغدغه سلامت نداریم. فیلم‌ها زیاد است. زمانی که بیشترین میزان گردش ویروس از نوع دلتا را در کشور داشتیم در زیر سقف‌های بسته مردم مراسم را با شور و هیجان اجرا می‌کردند یا در مقابل، خیلی از مردم به سفر رفتند و در مراسم مختلف دیگری هم شرکت کردند. در هر صورت اینها موضوعاتی است که باید جدی بدان توجه شود و باید از قشرهای مختلف جمع شوند و در این زمینه توجیه شوند و همه با هم بفهمیم که در شرایط بسیار بدی هستیم و این رفتارها می‌تواند باعث به خطر انداختن سلامت جامعه شود.»