مجبی خراسانی، روزنامه‌نگار: علیرضا کوهکن، عضو هیات‌علمی روابط بین‌الملل دانشگاه علامه‌طباطبایی می‌گویند پرونده هسته‌ای ایران در دولت روحانی به‌جز چندماه نخست در شورای عالی امنیت ملی پیگیری شده است. او می‌گوید احتمالا در دولت رئیسی نیز معاون سیاسی وزیر امور خارجه روند مذاکرات را دنبال کند. متن گفت‌وگوی «فرهیختگان» با این استاد دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.

در روزهای اخیر اخباری درباره احتمال انتقال پرونده هسته‌ای ایران از وزارت امور خارجه به شورای عالی امنیت ملی منتشر شده است. به‌نظر شما در وضع فعلی بهتر است پرونده هسته‌ای چه سیری را دنبال کند؟

راجع به پرونده باید دو نکته از هم تفکیک شود. در دولت روحانی به‌جز چندماه اول، مثل دولت قبل پرونده در شورای عالی امنیت ملی بود. در دولت یازدهم به‌دلیل اثرگذاری مذاکرات بر سیاست کشور، تنها مذاکرات هسته‌ای در وزارت امور خارجه انجام می‌شد. تصور من این است که مذاکرات در دولت سیزدهم نیز در وزارت امور خارجه باقی خواهد ماند و درستش هم همین است. اگرچه تصمیم‌گیری دراین‌باره در مراجع بالاتر انجام خواهد شد.

یعنی خود امیرعبداللهیان مذاکرات را ادامه می‌دهند؟

معاون سیاسی‌اش این مذاکره را انجام خواهد داد.

با توجه به شرایط فعلی و کم‌اولویت‌تر شدن مذاکرات در دولت، چقدر احتمال می‌دهید مذاکرات به‌سرعت آغاز شود؟

شکی در اینکه پرونده هسته‌ای موضوع مهمی در دولت رئیسی است، نیست. منتها تفاوت آن با دولت قبل این است که موضوع هسته‌ای تنها موضوع سیاست خارجی دولت رئیسی نخواهد بود. ولی همچنان یکی از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی خواهد بود. اینکه مذاکرات به نتیجه برسد، با توجه به آخرین اتفاقی که در دولت روحانی افتاد الان یک فهم مشترک بین ما و طرف غربی وجود دارد که به نتیجه رسیدن مذاکرات به اراده طرف غربی وجود دارد. جامعه ما هم به این فهم رسیده که ما از مذاکرات چه می‌خواهیم. درخواست ما این است که امتیازات اقتصادی واقعی اتفاق بیفتد. الان نتیجه مذاکرات به طرف غربی ربط دارد که بخواهد این امتیازات را بدهد یا نه. من فکر نمی‌کنم طرف غربی بخواهد در کوتاه‌مدت این اتفاق بیفتد و به تفاهم قطعی برسیم. احتمالا تا غرب به این نتیجه برسد که آن امتیازات را بدهد زمان می‌برد. این جمع‌بندی هم به‌شدت به وضعیت اقتصادی داخلی ما مربوط است. هر چقدر این وضعیت باثبات‌تر باشد، طرف غربی به این نتیجه می‌رسد که زودتر امتیازات را به ما بدهد.

با توجه به اینکه بایدن در تازه‌ترین اظهارنظرش گفته که اگر دیپلماسی به نتیجه نرسد به‌دنبال «به‌کارگیری اقدامات دیگر» خواهد رفت، ایران در شرایط احتمالی عدم نتیجه چه کند؟

بایدن این حرف را زده و گفته مسیرهای دیگر را مدنظر داریم. در دولت بوش و اوباما اصطلاحی که به‌شدت به‌کار می‌رفت این بود که «همه گزینه‌ها روی میز است». در سیاست بیشتر با واقعیات سروکار داریم. درواقع آمریکا 3 یا 4 گزینه دارد: مذاکره، تحریم، اقدام اطلاعاتی و اقدام نظامی. در حوزه اقدام نظامی آمریکایی‌ها صراحتا گفتند که ما در چنین وضعیتی نیستیم. اگر هم نمی‌گفتند، اتفاقاتی که دارد می‌افتد این را نشان می‌دهد. دولت ایالات متحده فعلا توانایی مدیریت فرودگاه کابل را ندارد بنابراین بعید می‌‌دانم بخواهد اشتباه به این بزرگی را انجام دهد. در حوزه اطلاعاتی کارهایی که می‌توانستند انجام دادند و همین الان هم گزارش‌هایی هست که آخرین اقدام صهیونیست‌ها در دولت بایدن با هماهنگی‌ آمریکایی‌ها بود. در حوزه تحریم هم ارزیابی آمریکایی‌ها می‌گوید تحریم‌های موثر دیگری باقی نمانده که بخواهیم اعمال کنیم تا اثر قابل توجه و مستقیمی روی ایران بگذارد. با این وضعیت تنها گزینه باقی‌مانده همان مذاکره است. اینکه طرف غربی چه ادعایی می‌کند مهم نیست. باید دید در واقعیات چقدر دستش باز است. خود آمریکایی‌ها می‌گویند یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات ترامپ این بود حداکثر کاری را که می‌توانست ضدایران بکند انجام داد و الان چیزی برای تهدید کردن باقی‌نمانده که بخواهند با آن اثرگذاری قابل توجهی داشته باشند. به همین دلیل کسی که ضرر به زمانش می‌گذرد ایران نیست.

در این وضعیت ایران چه باید بکند؟ با توجه به تجربه وزیر امور خارجه در حوزه منطقه، آیا راهکار ایران معطوف به منطقه است؟

به‌نظرم سیاست تعامل با همسایگان ارتباط مستقیمی با سیاست تحریم ندارد. ما سال‌ها درباره همکاری با همسایگان صحبت کردیم. یکی از نیازهای سیاست خارجی ما فهم شرایط متفاوت دنیا است. دنیا دارد تغییر می‌کند. امتیازات و امکاناتی که در همسایگان ما وجود دارد خیلی زیاد است. وزارت امور خارجه در دوره جدید این موضوع را جدی‌تر پیگیری می‌کند. این موضوع ارتباط ظریفی با تحریم‌ها و سیاست خارجی دارد. ارزیابی من این است که الان نتیجه مذاکرات به اراده طرف آمریکایی بستگی دارد. آنها هستند که باید امتیاز بدهند. آمریکا زمانی امتیاز می‌دهد که ببیند فشار کارآمد نیست. الان نمی‌گویند ترامپ حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌ها را زیرپا گذاشت و ما به این دلیل خواهان بازگشت به برجامیم. آنها می‌گویند چون سیاست فشار حداکثری اثر نگذاشت می‌خواهیم تغییرش بدهیم. درمورد تحریم هم همین اتفاق می‌افتد. ایران باید به‌دنبال افزایش پایداری ملی باشد. یکی از مهم‌ترین راه‌های افزایش پایداری ملی تمرکز بر همسایگان است. ما همسایگان متعددی داریم که به‌جز 2 یا 3 همسایه، با اکثرشان رابطه خوبی داریم. هرچه در سیاست پایداری ملی موثر رفتار کنیم، اثر خودش را در مذاکرات هسته‌ای خواهد گذاشت. در موضوع کرونا که مساله انسانی است و می‌گویند ربطی به تحریم ندارد، وقتی ما واکسن خودمان را تولید کردیم، آنها اجازه دادند از پول‌های خودمان واکسن بخریم. تا قبل از آن 5ماه اجازه خرید واکسن را به ما نمی‌دادند.