یگانه عرب، روزنامه‌نگار: مریم سلیمی، دکترای علوم ارتباطات و کارشناسی‌ارشد گرافیک و از مدرسان حوزه گرافیک در دانشکده‌های هنر و ارتباطات دانشگاه سوره درخصوص فرصت‌ها و تهدیداتی که دوره کرونا در حوزه آموزش ایجاد کرد، معتقد است: «با تمرکز بر حوزه تهدیدها باید گفت بخش بسیاری از دروس رشته گرافیک نیازمند آموزش‌های حضوری، عملی و فراگیری آنها عمدتا در قالب استاد-شاگردی است. به‌خصوص این ضرورت در سطوح کاردانی و کارشناسی بیش از سایر سطوح احساس می‌شود.»
وی با اشاره به مصادیقی در این‌باره می‌گوید: «عدم امکان برگزاری کلاس‌های عملی در قالب حضوری گاه کار تدریس را برای برخی اساتید سخت می‌کرد. این دشواری بیشتر برای اساتیدی بود که امکان تطبیق خود با شرایط موجود یا سازگاری با آموزش‌های آنلاین را نمی‌یافتند؛ به‌ویژه اساتید مجرب و پیشکسوتی که در روش‌های سنتی و صرفا حضوری بودند.»
سلیمی اشاره کرد: «این اتفاق گاه ممکن بود سبب شود دانشجویان از وجود اینگونه اساتید به‌ویژه در همان اوایل پاندمی کووید-19 محروم شوند که البته بعضا به تدریج برخی از اینگونه مشکلات مرتفع شد.»
این مدرس رشته گرافیک اشاره کرد: «از دیگر مشکلات این دوره، اختلالات فنی حین آموزش آنلاین به‌صورت چالش‌های صوتی، تصویری و... بود که بعضا ممکن بود بر کیفیت ارتباط اثر نامطلوب داشته باشد یا بر تمرکز اساتید و دانشجویان تاثیر نامناسب بگذارد.»
برگزاری کلاس آنلاین، اساتید را وادار به خلاقیت در تدریس کرد
وی ادامه داد: «تغییر فعالیت کلاس حضوری به آنلاین در شرایط کرونا اساتید را وادار به خلاقیت در تدریس کرد. بخشی از آن رفع نیازهای کارگاهی در گروه‌هایی همچون واتساپی پوشش داده شد. کارهای عملی بدون نیاز به صرف هزینه برای پرینت و... به‌راحتی در این گروه‌ها اشتراک‌گذاری می‌شود و استاد با بررسی آثار در هر دو محیط کلاس و گروه، به نقد و بررسی آنها می‌پرداخت؛ کمااینکه همه قادر به دیدن آثار بودند و نقدها و نظرها قابل دسترس بود.»
سلیمی با اشاره به تجارب خود در حوزه تدریس آنلاین گفت: «یکی از کلاس‌های من مربوط به درس گرافیک خبری و اینفوگرافیک است که آموزش آن باید به‌صورت کارگاهی و عملی باشد ولی با کمک واتساپ، آن خلأ کارگاهی رفع شد. نکته مهم دیگر این بود که در چنین شرایطی تلاش می‌کردم به سوالات دانشجویان در ساعاتی غیر از ساعات کلاس نیز پاسخ دهم و این فرصت بیشتری به دانشجویان برای ارتقای کیفیت کار و رشد سریع‌تر می‌دهد.»
عدم‌ارتباط چهره به چهره، خلأ ارتباطی کلاس‌های مجازی گرافیک
وی افزود: «عدم ارتباطات چهره به چهره میان طرفین ممکن بود مانع ارتباطی باشد؛ اما تلاش ما بر این بود که با ارسال عکس و ویدئو کمی خلأهای ارتباطات چهره به چهره جبران شود. زمانی هم که کلاس به دلیل مشکلات فنی با اختلال در محیط آموزشی روبه‌رو می‌شد بحث را در محیط واتساپی جلو برده و حتی اگر آموزش عملی نیاز بود آن را در قابل ویدئو اشتراک‌گذاری می‌کردیم.»
سلیمی توضیح داد: «حسن دیگری که آموزش مجازی داشت دسترسی دانشجو به پیشینه آموزشی خود در روند یادگیری در یک کلاس بود. به‌طور مثال وقتی گام به گام با دانشجو پیش می‌آمدم و مشکلات کارش را به او می‌گفتم، به تدریج در طول هفته کارش بهتر می‌شد. شاید این دسترسی به آرشیو در محیط حضوری که عمدتا وابسته به پرینت آثار و نوع فیزیکی آن بود کمتر در لحظه ممکن بود.»
مدرس رشته گرافیک دانشکده هنر با اشاره به اینکه در همین محیط واتساپی ژوژمان آنلاین برگزار می‌شد، بیان کرد: «این جریان موجب می‌شد تا بتوانم آثار موفق در حوزه گرافیک خبری را به نام دانشجویان در رسانه به چاپ برسانم تا به ارتقای روحیه دانشجویان کمک شده و هم رزومه ارزشمندی برایشان باشد.»
وی خاطرنشان کرد: «در گذشته نیز پیام‌رسان‌ها مکمل کلاس استفاده می‌شد و بیشترین کاربرد اطلاع‌رسانی و... بود ولی اکنون این محیط‌ها بخشی از بار ارتباطی و تعاملی و پیشبرد امور کارگاهی را برعهده دارد. در این محیط‌ها به راحتی کارها دیده می‌شود و مکمل کلاس، استاد یا دانشجو می‌توانستند به تعامل در هر دو محیط بپردازند.»
انعطاف آموزشی در رشته گرافیک در ایام کرونا و کلاس آنلاین بیش از پیش شد
سلیمی با بیان اینکه دسترسی به منابع آموزشی برای دانشجویان در دروس نظری بهتر شد، گفت: «همچنین اساتید مجبور شدند تا مباحث را نظام‌مندتر در قالب پاورپوینت یا پی‌دی‌اف در اختیار دانشجویان قرار دهند و این موجب شد تا اساتید نیز به آرشیو منظم‌تری از منابع تدریس دست پیدا کنند. همچنین حسن دیگری که نوع تدریس آنلاین دارد دسترسی به پیشینه فعالیت دانشجویان است که به استاد کمک می‌کند تا بهتر و دقیق‌تر به دانشجویان نمره دهد. به‌نظرم انعطاف آموزش در این دوره بیشتر شده و از این منظر این مساله مثبت ارزیابی می‌شود.»
وی اشاره کرد: «حسن محیط‌های آنلاین این است که شما هر فرمتی را می‌توانید در لحظه مشاهده کنید، درحالی که در نوع حضوری که وابستگی کلاس‌ها به نوع آنلاین کمتر بود، این نوع اتفاقات کمتر رخ می‌داد؛ کمااینکه این بررسی و مشاهده و اشتراک‌گذاری به لحظه در طول کلاس نیز بیشتر امکان وقوع داشت. در کل باید این‌طور گفت که این فضا سبب شده اساتید و دانشجویان برای کمک به ارتقای سطح کیفی کلاس از همه ظرفیت‌های موجود در نوع آنلاین بهره بگیرند.»
این کارشناس حوزه گرافیک تاکید کرد: «برگزاری کلاس‌ها به‌طور آنلاین این فرصت را به دانشجویان شهرستانی می‌داد تا با حداقل هزینه در دوره شرکت کنند و ترم را بگذرانند. همین مساله درخصوص برگزاری دفاع‌ها نیز صادق است، عدم‌وابستگی به انجام امور مراحل دفاع به قالب حضوری و طی فرآیند به‌طور آنلاین از بسیاری از محدودیت‌ها کاسته و البته ریسک‌هایی نیز ممکن است داشته باشد.»
این مدرس در ادامه بیان کرد: «به نظرم تجربه دوره آنلاین دانشجویان گرافیک را مطالبه‌گر، اساتید را پاسخگوتر و روش‌های تدریس را خلاقانه‌تر ساخت، چون به دنبال آن بودند تا از همه پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود بهره بگیرند. از سویی کلاس‌ها کم‌هزینه‌تر و با استرس کمتری به لحاظ رفت‌وآمدی برگزار می‌شد، حتی در تشویق به تعامل بیشتر دوستان دانشجو گرافیک موثر بود.»
دانشجویان گرافیک برای شرکت در کلاس آنلاین باید تشویق به تعامل شوند
وی درخصوص بحث تعامل بین دانشجو و اساتید به‌ویژه در رشته گرافیک بیان کرد: «سال‌هاست در رشته ارتباطات و گرافیک تدریس می‌کنم، با روحیات دوستان دانشجو گرافیک آشنا هستم، به نظرم در شرایط حضوری نیز نوع تعامل و مشارکت در بین این دوستان کمتر بود. آنچه آنها را به این تعامل تشویق می‌کند، ابتدا تشویق دانشجویان به تعامل است و نکته بعدی آموزش برخی مهارت‌های ارتباطی به آنهاست. همچنین دانشجویان باید به ضرورت این ارتباط و تعامل و اهمیت آن پی ببرند. حس کنند نظرات‌شان مهم و اثربخش است، وقتی چنین حسی ایجاد شود، دیگر محدودیتی برای تعامل نخواهد بود.»
به گفته سلیمی «نقش استاد در این زمینه بسیار موثر است. این بستر ابتدا باید از سوی استاد و مدرس فراهم شود و با روش‌های انگیزه‌بخش دعوت به تعامل دانشجویان شوند. این تعامل به حوزه کاری آنها کمک شایانی خواهد کرد؛ چراکه بخش مهمی از کار طراح گرافیک بازاریابی است و بدون این مهارت ممکن است بخشی از بازار خود را از دست بدهد.»
رشته گرافیک عاری از آموزش حضوری یا آنلاین نیازمند روزآوری است
وی با اشاره به اهمیت روزآوری رشته گرافیک گفت: «عاری از اینکه شیوه آموزش حضوری یا آنلاین باشد، رشته گرافیک نیازمند روزآوری است. باید زمینه تحصیل در مقطع دکترای آن فراهم شود و بر گرایش‌های مختلف این حوزه افزوده شود. زندگی جامعه بشری با گرافیک عجین شده و اهمیت نقش گرافیک در آن سبب می‌شود تا این رشته به سمت تخصصی‌تر شدن حرکت کند به این معنا که در پایان هر مقطع فارغ‌التحصیلانی باشند که بتوانند برای طیف نیازهای مختلف در حوزه‌های مختلف رسانه‌ای و غیررسانه‌ای پاسخگو باشند؛ چه در حوزه گرافیک وب، اپلیکیشن، بازی، رسانه‌های آنلاین و اجتماعی، تلویزیون، هولوگرافیک، طراحی حروف، تایپوگرافی و... .» وی افزود: «بسیاری از این نیازها به‌صورت تجربی پاسخ داده می‌شوند و کمتر قالب علمی دانشگاهی می‌یابند، جز در چارچوب علایق دانشجو یا یک استاد خوش‌ذوق و مجرب در آن حوزه خاص.»
سلیمی تاکید کرد: «رشته گرافیک نباید در حد پوستر و جلد و بسته‌بندی و... تعریف شود باید گرافیک ایران همگام تحولات حرکت کند و به‌روز شود. این کار نیازمند همراهی بیشتر وزارت علوم و تعامل بیشتر واحدهای گرافیک با این وزارتخانه و همکاری و همدلی با همکاری اساتید این حوزه برای کمک به پیشبرد این مهم است.» این مدرس رشته گرافیک معتقد است: «گرافیک باید پاسخگوی تحولاتی همچون دیتاژورنالیسم و بصری‌سازی داده‌ها و اطلاعات بر پایه داده‌های مختلف و ازجمله داده‌های کلان و... باشد.» به‌گفته وی در همین فضای آنلاین نیز می‌توان گام‌های موثری در حوزه‌های به‌روزرسانی منابع، شیوه‌های تدریس و... برداشت.
مدیران گروه رشته گرافیک نقش موثری بر کیفیت برگزاری کلاس‌های آنلاین دارند
وی با اشاره به نقش موثر مدیران گروه گرافیک در کیفیت دوره‌های آموزشی دانشگاه عنوان کرد: «تجربه تعامل موثر استادان و دانشجویان با مدیرگروه‌ها، نتایج موثری خواهد داشت. نظارت مدیرگروه‌ها بر نحوه و شیوه تدریس و کیفیت فعالیت آنها (حتی با حضور شخصی در کلاس‌های مجازی) و شناخت دقیق از دانشجویان و اساتید در کیفیت بسیار اثرگذار است و به ایجاد تعاملی بهتر و بیشتر کمک می‌کند. همچنین همراهی موثر تیم کارشناسی گروه و تیم فنی، بر کیفیت و خروجی کلاس‌ها موثر بود.»
به‌گفته مدرس رشته گرافیک دانشکده فرهنگ و ارتباطات سوره، برگزاری دوره‌های آنلاین و وبینارهای مازاد بر کلاس‌های دانشگاه نیز در ارتقای دانش و مهارت‌های دانشجویان موثر بوده است.
وی در پایان تاکید کرد: «شرایط حاکم اجتناب‌ناپذیر است ولی با نگاه به نیمه پر لیوان، می‌توان از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود نهایت بهره را برد. به شخصه خاطرات و تجربه‌های خوبی از این دوره دارم و معتقدم در دوران کلاس‌های حضوری پساکرونا نیز باید از این تجربیات بهره گرفته شود.»