ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه: چندشماره‌ای بود که دیگر خیلی در ارتباط با کرونا چیزی نمی‌نوشتیم. هم مساله تکراری شده بود و هم از آن مهم‌تر گمان بر این بود که بالاخره یکی از وعده‌های مسئولان در ارتباط با واکسیناسیون عملی خواهد شد و دیگر درگیر پیک و فراز و فرود موارد ابتلا و مرگ‌ومیر کرونایی‌ها، شبیه به ماه‌های قبل نخواهیم شد. منتها زهی خیال باطل! دقیقا همان لحظه‌ای که تمام بدبینی‌ها را کنار می‌گذاری و سعی می‌کنی به گفته‌ها و ادعاها اعتماد کنی، ناگهان تمام معادلات به‌هم می‌ریزد و همان همیشگی‌ها اتفاق می‌افتد. حتما آن اظهارنظر پایان کرونا از شنبه را که رئیس‌جمهور در همان ابتدای مسیر همه‌گیری کرونا گفت، یادتان هست. تمام حکمرانی کشور در رابطه با این بیماری بر همان مدار پیش رفت و می‌رود. نه محدودیت‌های خاصی اعمال و اجرا می‌شود، نه نظارتی شکل می‌گیرد و نه برای پیشگیری ازطریق واکسیناسیون شاهد عزم و جزم شگرف و خاصی هستیم. مردم هم که هم خسته شده‌اند و هم ناامید، نمی‌شود مدام آمار بسیاری دیگر از کشورها را ببینند و در مقام مقایسه با کشورمان سرخورده شوند. نتیجه اینکه همراهی مردم هم کم می‌شود، خیلی کمتر از قبل و ماحصل این هم چیزی نیست جز ورود به پیک پنجم و افزایش چشمگیر آمار ابتلا و مرگ‌ومیر کرونایی‌ها در ایران! با همه این تفاسیر چه کنیم که راه و دریچه‌ای برای امیدواری جز از مسیر واکسن نیست. هر روز اخبار امیدوارکننده‌ای از واردات واکسن کرونا از کشورهای مختلف به کشور منتشر می‌شود؛ چیزی که خیلی زودتر از اینها منتظرش بودیم، ولی خب به هردلیلی که همه می‌دانیم، میسر نشده بود. اما این را هم می‌دانیم که با این وارد کردن‌های مقطعی که ممکن است هر لحظه به خط پایان برسد و دیگر خبری از موارد جدید نباشد که نمی‌شود امید زیادی به آینده داشت. تمام این چند میلیونی که تا به امروز واکسینه شده‌اند، نیاز به دوز دوم دارند، تمام آن چند ده‌میلیونی هم که واکسینه نشده‌اند، نیاز به دو دوز دارند و نه این وارد کردن‌ها و نه آن ادعاهای تولید ملی هنوز نتوانسته خیال‌مان را راحت‌راحت کند که با کمبود مواجه نخواهیم شد. خصوصا حالا که کرونا هم وحشی‌تر شده و روزبه‌روز انواع جدیدی از آن در جهان شیوع پیدا می‌کند. اینکه الان در زمینه واکسیناسیون کجا ایستاده‌ایم، ظرفیت روزانه تولیدات و واردات چقدر است و آیا این میزان کفاف تزریق روزانه بیش از 400 هزار دوز را برای مدت زمان طولانی به ما می‌دهد و در آخر هم اینکه بالاخره کی به یک ایمنی قابل‌قبول جمعی خواهیم رسید، سوالاتی است که رسیدن به پاسخ آنها، خصوصا الان که بسیاری از وعده‌ها پوچ و توخالی بوده است، راحت نیست. برای همین مجبور به روایتی از وضع موجود، ترسیم واقعیت‌های درحال وقوع و ارائه چشم‌اندازی نسبی از آینده هستیم. در ادامه این را با هم می‌خوانیم.
هر روز بدتر از دیروز؛ تهران در مسیر برپایی بیمارستان صحرایی!
برای اینکه وضعیت شیوع کرونا در کشور و میزان وخامت مساله را بهتر درک کنیم، خیلی لازم نیست تا ساعت دو و خرده‌ای هر روز صبر کنیم. همین که نگاهی به دور و اطراف خودمان و کرونایی‌های آشنایمان بیندازیم یا حتی بخش‌های مختلف خبری را وارسی کنیم و ببینیم که دیگر خبری از سونامی کرونا در کشورهای غربی نیست، یعنی اوضاع ما حسابی به‌هم ریخته است. آن‌قدر که دیگر کمتر کشوری از دوستان و دشمنان در دنیا وجود دارند که بتوانیم خودمان را بهتر از آنها ترسیم و روایت کنیم. اوضاع به‌هم ریخته است و این را آخرین آمار اعلام‌شده ازسوی وزارت بهداشت هم تصدیق می‌کند. کوتاه‌ترین توصیف هم برای وضعیت موجود همان است که به‌عنوان روتیتر انتخابش کردم؛ هر روز بدتر از دیروز! بنابر اعلام مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، «تاکنون ۸ میلیون و ۴۷۴ هزار و ۳۳۲ نفر دوز اول واکسن کرونا و دو میلیون و ۴۹۶ هزار و ۶۷۷ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۱۰ میلیون و ۹۷۱ هزار و ۹ دوز رسید. از 4 تا 5 مردادماه ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۳۴ هزار و ۹۵۱ بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شد که سه هزار و ۷۰۸ نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-۱۹ در کشور به سه میلیون و ۷۵۸ هزار و ۱۹۷ نفر رسید. متاسفانه درطول این ۲۴ ساعت، ۳۵۷ بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جانباختگان این بیماری به ۸۹ هزار و ۴۷۹ نفر رسید. خوشبختانه تاکنون سه میلیون و ۲۹۱ هزار و ۹۷۹ نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. ۵ هزار و ۱۰۰ نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تاکنون ۲۵ میلیون و ۶۶۷ هزار و ۶۰۴ آزمایش تشخیص کووید-۱۹ در کشور انجام شده است. درحال حاضر ۲۳۲ شهر کشور در وضعیت قرمز، ۱۱۷ شهر در وضعیت نارنجی و ۹۹ شهر در وضعیت زرد قرار دارند.» نادر توکلی، معاون درمان ستاد مقابله با کرونا استان تهران درباره وضعیت تخت‌های بستری کرونایی فقط در تهران گفت: «تاکنون حدود ۱۰ هزار تخت بیمارستانی را در تهران زیر بار کرونا آوردیم و از این به‌بعد دیگر محدودیت‌مان شدید است. بر همین اساس درحال حاضر عمده برنامه‌ریزی که انجام می‌دهیم، این است که باتوجه به اینکه باید یک تناسبی در تخت‌های مختلف ایجاد کنیم، هدف این است که سراغ جاهایی مانند تامین اجتماعی و نیروهای مسلح برویم که می‌توان با کمک آنها، ظرفیت تخت‌ها را افزایش داد. درحال حاضر در بحث جایابی مقداری مشکل داریم، زیرا در جایابی‌ها بیماران عمدتا در اورژانس قرار می‌گیرند؛ یعنی بیمار در اورژانس بستری می‌شود و در شیفت بعد به بخش منتقل می‌شود. فعلا می‌خواهیم حداکثر ظرفیت نیروهای مسلح و تامین اجتماعی را هم پای کار آوریم و بعد اگر در ادامه نیاز شود، به‌سمت برپایی بیمارستان‌های صحرایی می‌رویم. فعلا داریم مدیریت می‌کنیم تا این وضعیت جمع‌وجور شود. حداکثر ظرفیتی که می‌توان از تامین اجتماعی و نیروهای مسلح استفاده کرد، مجموعا ۵۰۰ تا ۶۰۰ تخت است. پیک پنجم از تمام پیک‌ها بدتر بوده است. در پیک‌های قبلی در بیشترین حالت ابتلا، ۹۰۰۰ بیمار بستری کردیم، اما در پیک فعلی به ۱۰ هزار بستری رسیدیم. در پایان این هفته مشخص می‌شود و اگر کمک و استفاده از ظرفیت تامین اجتماعی و نیروهای مسلح پاسخگو نباشد، به‌سمت برپایی بیمارستان‌های صحرایی می‌رویم. در زمینه اکسیژن مشکل جدی نداریم، هرجا که کمبودی هم داشته باشد، با تانکرهای اکسیژن مایع جبران می‌شود. درباره داروهایی مانند رمدیسیور هم براساس نیاز روزانه‌ای که به سازمان غذا و دارو اعلام می‌کنیم، به ما تخصیص سهمیه می‌دهند و مشکلی هم در این زمینه نداریم.» محمد طالب‌پور رئیس بیمارستان سینای تهران هم در ارتباط با وضع موجود شیوع کرونا در تهران گفت: «حدود ۲۰۰ مریض کرونایی بستری داریم که در ICU، اورژانس و بخش متراکم هستند؛ البته این تعداد تنها مریض‌هایی هستند که شرایط خیلی بدی دارند و باید بستری شوند، آنهایی که شرایط بهتری دارند روزانه و سرپایی برای تزریق دارو مراجعه می‌کنند. درواقع روزی حدود ۱۰۰ یا ۱۵۰ نفر برای دریافت دارو می‌آیند و این نشان می‌دهد لود بیماری نسبت‌به پیک قلبی حدود ۳ یا ۴ برابر بیشتر شده است. الان نزدیک یک سال‌ونیم است که بیماران را بی‌وقفه پذیرش می‌کنیم و من تقاضا دارم مراکز دیگر مانند مراکز ارتشی، شهرداری و... هم به داد بیماران برسند. اگر تعداد بیماران مقداری بیشتر شود، دیگر پشت در بیمارستان می‌مانند. الان تقریبا در حالتی هستیم که منتظریم یک تخت خالی شود تا بیمار بعدی را بستری کنیم. بیماران در اورژانس و تریاژ می‌مانند تا تخت خالی شود و آنها را به بخش انتقال دهیم. در چنین شرایطی فعالیت سایر درمانگاه‌ها و اتاق عمل را کاهش دادیم و تنها مریض‌هایی که به تشخیص روسای بخش‌ها به عمل نیاز فوری دارند جراحی می‌شوند و اتاق عمل الکتیو ما عملا نیمه‌فعال شده است. خرید اکسیژن الان یک چالش است، چون هم گران است و هم به‌سرعت تمام می‌شود.» اینها تنها بخشی از روایت مسئولان در ارتباط با وضع موجود است و اگر قرار باشد از تمام بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و همه مسئولان نقل‌قول داشته باشیم، تمام صفحات پر می‌شود از نابسامانی مدیریت کرونا در ایران!
واکسن موردنیاز برای تزریق دوز دوم هم تامین شده است
اما واکسیناسیون؛ در ارتباط با واکسیناسیون همان سوالاتی که در ابتدا طرح کردم، یعنی زنجیره تامین واکسن، عدم نگرانی نسبت‌به تامین واکسن دوز دوم، ورود بیشتر و جدی‌تر واکسن‌های داخلی به چرخه تولید و تزریق و درنهایت رسیدن هرچه زودتر به حد مطلوبی از ایمنی وجود دارد. در این حوزه، روز گذشته علی ربیعی، سخنگوی دولت گفت: «دولت تمام تلاش خود را برای خرید واکسن به‌عمل آورد و باوجود اینکه هیچ کشوری در دنیا شبیه ایران نیست که با موانع خرید واکسن مواجه شده باشد، اما تاکنون به‌رغم همه مشکلاتی که مردم، بخشی از آنها را خبر دارند، واکسن وارد کشورمان شده است. خوشبختانه ظرفیت شبکه بهداشتی کشور برای واکسیناسیون فراتر از ۵۰۰ تا۶۰۰ هزار دوز در روز رسیده و فعلا رکورد ۴۲۴ هزار واکسن در روز ثبت شده است. خوشبختانه دسترسی فعلی به واکسن مطلوب است، چنانکه واکسن حتی برای دوز دوم و تکمیل واکسیناسیون گروه‌های سنی اعلام‌شده از هم‌اکنون موجود است و فراخوان ثبت‌نام برای واکسیناسیون بیماری‌های زمینه‌ای و بیماران صعب‌العلاج و خاص که تاکنون واکسینه نشده‌اند نیز به‌زودی صادر خواهد شد. ریل‌گذاری برای برنامه واکسیناسیون عمومی انجام شده و با منظم شدن واردات و تولید داخلی، واکسیناسیون شهروندان در مدار خود براساس برنامه ملی واکسیناسیون انجام خواهد شد.»
گلایه‌ها نسبت به تولید واکسن داخلی بحق است
زهرا شیخی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی هم در ارتباط با تامین و توزیع واکسن در کشور گفت: «باور تمامی نمایندگان بر این بود نگاهی که به خرید واکسن از کشورهای خارجی وجود دارد درمورد تولیدکنندگان داخلی رعایت نمی‌شود، یعنی واردات به‌راحتی پیش‌خرید می‌شود اما در رابطه با تولید داخل این‌گونه نیست و شاهد پاسکاری‌ها و بروکراسی اداری هستیم. این موضوع مجلس و تولیدکنندگان را آزار می‌دهد. مردم نیاز به واکسن دارند و باید هرچه سریع‌تر تأمین آن از طریق داخل و منابع مطمئن خارجی در دستورکار قرار گیرد. از ابتدا مشکلات در واردات واکسن قابل پیش‌بینی بود اما در رابطه با تولید داخل گلایه‌ها بحق است و باید روند تولید تسهیل شود، علاوه‌بر این باید جلساتی با کمیته واکسن و به ریاست وزیر بهداشت بدون تأخیر برگزار شود و حل مشکلات تولیدکنندگان داخلی موردتوجه قرار گیرد.» اینها بخشی از آخرین اظهارات در ارتباط با واکسیناسیون کرونا در کشور بود که اگر در کنار برخی ادعاها در گذشته قرار دهیم، اینکه تا اردیبهشت و خرداد فلان می‌شود و تا تیر و مرداد بهمان، متوجه می‌شویم که اینجا همچون مساله مدیریت کرونا در کشور و اعمال و اجرای محدودیت‌ها (نظیر تعطیلی 6 روز اخیر) دچار یک به هم‌ریختگی و بی‌برنامگی هستیم که امیدواریم هرچه زودتر مرتفع شود.
با این مدل واکسیناسیون به این زودی‌ها به ایمنی جمعی نمی‌رسیم
بعد از این اظهارات و مرور و اطلاع از وضع موجود، پای اظهارات و هشدارهای متخصصان هم نشستیم و هرچند کوتاه سعی کردیم آخرین اخبار در حوزه واکسن کرونا و شرایط ویروس‌های جهش‌یافته جدید را بشنویم و بنویسیم. ابتدا سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری که گویا به‌خاطر برخی گلایه‌ها نسبت به مدل حکمرانی دولت در پاندمی کرونا در ایران و همچنین تولید و توزیع واکسن مورد انتقاد دولتی‌ها هم قرار گرفته است، به «فرهیختگان» گفت: «من اطلاع زیادی از پروسه تولید و توزیع واکسن ایرانی کرونا ندارم و علت آن هم مشخص است! فقط درخصوص واکسن برکت این موضوع را اطلاع دارم که هنوز کاملا مواد موردنیاز برای افزایش تولید واکسن را به دست نیاورده‌اند و خط تولید کامل نشده است. همین! اما در ارتباط با وضعیت و سرعت واکسیناسیون در کشور من به این رویه موجود امیدوار هستم. هم واکسن‌های چینی سینوفارم وارد می‌شود و هم محموله‌هایی که از آسترازنکا می‌گیرند، هم اهدایی که ژاپن داده و حسابی هم که روی صندوق کواکس کردند، امیدواریم عمل شود و بتوانیم این کار را انجام دهیم. بالاخره باید روی داشته‌هایمان حساب کنیم و جلو برویم. اما اینکه با این تعداد واکسیناسیون انجام شده یا با این سرعت متغیر به‌زودی به ایمنی موردقبول می‌رسیم، باید بگویم نمی‌توان خیلی امیدوار بود. درمجموع برای اینکه بتوانیم ایمنی لازم را به‌دست بیاوریم باید ماهی 5میلیون تزریق داشته باشیم. سوای این، مبحث دیگر هم کفایت‌های واکسن است. مثلا سینوفارم را برای سنین بالا درنظر گرفتیم، درحالی‌که درصد کارایی مناسبی هم ندارد. شاهد هستیم افراد سینوفارم تزریق کردند و گزارش‌هایی از این واکسن و حتی اسپوتنیک است که دوباره واکسینه‌شده‌ها درگیر کرونا شده‌اند. دلتا واریانتی است که واکسن‌هایی را که کفایت بالایی ندارند به قولی دور می‌زند. البته فقط سینوفارم و اسپوتنیک هم نیستند، درمورد واکسن‌هایی که کفایت‌های بالایی دارند هم موارد این‌چنینی گزارش شده ولی می‌بینیم بیماری خفیف‌تر است. به‌طورکلی واریانت دلتا شکست سیستم ایمنی را خیلی بیشتر ایجاد می‌کند، درحالی‌که برای واریانت‌های قبلی این‌طور نبود و این یعنی باید بیش از گذشته به شیوع این جهش کرونا دقت کنیم و حساس باشیم. وضعیت شیوع کرونا در کشور مناسب نیست. رکوردی که روز گذشته ثبت شد، کشته‌ها بیش از 300نفر شده است و با توجه به آمارها به نظر نمی‌رسد روبه‌کاهش و کنترل موارد ابتلا به بیماری باشیم و حتما این روند افزایشی است. شاهد اعلام محدودیت‌ها هستیم اما اعمال آنها نه! استان‌های مختلف وضعیت بدی دارند، مسافران به مازندران و شمال کشور سفر کرده‌اند و باید جدی‌تر این مساله را درنظر بگیریم. اینکه قانون بگذاریم و افراد جریمه شوند، کفایت نمی‌کند و باید تغییر رویه داد. باید نظارت دقیقی داشته باشیم. در شهر تهران هم درنظر بگیرید خیلی به نظر من نما و صورتی از شهر قرمز ندارد و اگر این‌چنین ادامه یابد، موفقیت خاصی نخواهیم داشت. اگر تعداد موارد ابتلای روزانه را در ایران زیر 10هزار مورد و نزدیک به 8هزار مورد نرسانیم، نمی‌توانیم توفیق یابیم. همین‌طور مطمئن باشیم آمارها افزایش خواهد داشت.»
اگر زنجیره تامین و تزریق دچار مشکل نشود شاید تا زمستان به ایمنی جمعی برسیم
در ادامه محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران هم در ارتباط با مشکلات پیش‌آمده برای واکسن داخلی کرونا و کلا روند واکسیناسیون در ایران به «فرهیختگان» گفت: «سیستم خط تولید برکت برای اولین‌بار استفاده شده و همین باعث شد یک میلیون و 200هزار دوز از این واکسن درست دوزبندی نشود لذا قابل ارائه به بازار نیست. با توجه به اینکه واکسن اولی است که در پلتفرم ایرانی تولید و مصرف می‌شود، نمی‌شد ریسک کرد و در بازار فرستاد و بازخورد منفی دریافت کرد. بنابراین یک میلیون و 200هزار دوز را که قرار بود وارد عرصه واکسیناسیون شود، مجبور شدند حذف کنند و دوباره مجدد باید آن را تامین و وارد بازار کنند. این موضوع وقفه‌ای ایجاد کرد. برنامه قبل از این، این‌چنین بود که با ورود یک میلیون و 200هزار دوز بینابین واکسن‌هایی که تزریق می‌شود برکت هم جا باز کند و دائم این ظرفیت را افزایش دهند ولی متاسفانه همان گام اول به این مشکل برخورد. به همین دلیل به وقفه افتاد و در تامین گام‌های بعدی زمان بیشتری نیاز است که به آن عدد و رقم برسیم. در کل خواه‌ناخواه به‌سمت این می‌رویم که واکسیناسیون عمومی را با واکسن‌های داخلی خصوصا واکسن‌هایی که پاستوکووک، که تولید مشترک و اسپوتنیکی که انتقال تکنولوژی است، انجام دهیم. این واکسن‌ها تا شهریور قرار است به عرصه واکسیناسیون عمومی بپیوندند، عمده تامین واکسن برای افراد جامعه از آن راهکار است. بنابراین اگر الان بخواهیم نگاه کنیم که چقدر واکسن داریم و آیا به همه می‌رسد یا خیر، مسلما واکسن‌های وارداتی برای همه مردم نخواهد بود بلکه برای گروه‌های اولویت‌دار است و اگر بخواهیم واکسیناسیون عمومی داشته باشیم، چشم‌انداز ما همان واکسن‌هایی است که داخل با انتقال تکنولوژی یا با تولید مشترک یا به‌صورت تولید مشترک که خود ما داریم، تولید می‌کنیم؛ کووایران‌برکت، پاستوکووک و اسپوتنیک که البته رازی و یک‌سری واکسن‌های دیگر در دست مطالعه است ولی اینهایی که مطالعات آنها تقریبا تمام شده و آماده تولید انبوه هستند، این سه گزینه خواهند بود. اینها واکسن‌هایی هستند که واکسیناسیون عمومی و جمعیت انبوه کشور را با اینها می‌توان واکسینه کرد، نه اینکه همیشه واکسن سینوفارم، بهارات، آسترازنکا و... را وارد کنیم. این پلن درازمدت نیست. تا اینجا هم روزی 400 تا 500 هزار دوز را توانستیم تامین کنیم. ولیکن این روندی نخواهد بود که همیشه با این سرعت باشد. اگر به روزی 400هزار دوز برسیم باید بتوانیم این را حفظ کنیم، چون تامین واکسن هم مهم است، ان‌شاءالله امید است تا پایان پاییز و اوایل زمستان 1400 بتوانیم به عدد مناسب برسیم. احتمال اینکه بتوانیم در زمستان 1400 ایمنی جمعی را داشته باشیم و از 1401 به بعد به این شدت مواجه با کووید نباشیم، وجود دارد.»
واکسن‌ها حتی با وجود جهش‌ها هم موثرند
یزدی با اشاره به اثرگذاری جهش‌های جدید ویروس کرونا بر روند واکسیناسیون گفت: «نمی‌توان گفت هیچ اثری ندارد ولی یک مزیتی وجود دارد، همین الان در جهش‌هایی که در ویروس دلتا ایجاد شده بود کشور ما در استان‌های جنوب و جنوب‌شرق با ویروس دلتا درگیر شد و یکی از گزارش‌هایی که از آنجا به دست آمد و قدری امیدوارکننده است، این است که جمعیت کادر درمان ما که واکسینه شده بودند، موارد فوتی نداشتند. البته تعدادی مجدد با بیماری درگیر شدند ولی جمعیت فوتی نداشتیم و این نشان می‌دهد واکسن ممکن است 100درصد جلوی ابتلا را نگیرد ولی حداقل بیماری را خفیف می‌کند و این جای امیدواری است که اگر واکسیناسیون عمومی را انجام دهیم حتی جهش‌ها هم اتفاق بیفتد، ممکن است افراد مبتلا شوند اما چون همه واکسن را دریافت کرده‌اند احتمال اینکه وضعیت وخیم شود و ظرفیت بیمارستان‌ها کامل شود یا فوتی داشته باشیم، کمتر است.»