سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار: کوبا کشوری کوچک در آمریکای‌شمالی بار دیگر مساله‌ساز شده است. روز یکشنبه شکل‌گیری اعتراضات سراسری در این کشور باعث شد بار دیگر هماوردی رسانه‌ای میان جبهه غربی و مخالفان آمریکا شکل بگیرد.

درحالی‌که دولت کوبا بسیاری از معترضان را انسان‌هایی صادق می‌داند تاکید دارد بحران اقتصادی کشور به‌دلیل تحریم‌هایی است که آمریکا بر کوبا وضع کرده و در دوران بحران کرونا نیز از آنها دست نکشیده است. درمقابل مقامات واشنگتن نیز بی‌توجه به اقدامات‌شان در مسدودسازی منابع درآمدی ساکنان کوبا مدعی هستند زمان تغییر در این کشور فرا رسیده است. ذوق‌زدگی مقامات آمریکایی به بی‌سابقه بودن چنین اعتراضاتی نیز بازمی‌گردد.

تا پیش از این آخرین اعتراضات کوبا مربوط به سال1994 بود. در این دوره با سقوط شوروی که اصلی‌ترین حامی کوبا بود، یک‌سوم از تولید ناخالص این کشور کاسته شد و به‌دلیل کمبود مواد غذایی و کمبود برق اعتراضاتی در کوبا رخ داد. اعتراضات آن دوره اما بسیار کوچک‌تر از زمان فعلی بود و به تجمعات کوچک تنها در شهر هاوانا پایتخت کوبا محدود می‌شد. البته یکی از دلایل کوچک‌بودن این اعتراضات نسبت به زمان فعلی، نبود شبکه‌های اجتماعی در آن دوره است.

امروز اما نوع اعتراضات و شرایط متفاوت‌تر است. گرچه اوضاع اقتصادی کوبا متلاطم است اما وضعیت به‌اندازه دهه90 میلادی بد نیست. ازسوی دیگر در حوزه میدانی نیز اعتراضات تمام سرزمین کوبا را دربرگرفته اما عمق آن به‌شدت کم است.

روز یکشنبه اعتراضات از شهر «سن‌آنتونیو د لوس‌بانوس» در استان آرتمیسا آغاز شده و در ادامه هاوانا پایتخت را دربرگرفته و تا شرق کوبا نیز پیشروی کرد اما تعداد تجمع‌کنندگان در هر شهر بسیار کم بودند. این موضوع باعث شد نیروهای امنیتی کوبا تنها با بازداشت 100نفر کنترل اوضاع را در دست بگیرند.

درکنار اقدامات امنیتی مقامات دولت کوبا مانند رئیس‌جمهور این کشور نیز به تشریح دلایل وضعیت فعلی برای مردم پرداخته‌اند که نقشی بزرگ در اتمام اعتراضات داشته است.

میگل دیاز، رئیس‌جمهوری کوبا می‌گوید دولت آمریکا اقداماتی در راستای محدودیت‌های مالی علیه کشورش انجام داده که باعث شده است در دوران بحران ناشی از کرونا وضعیت کشورش با سختی‌هایی روبه‌رو شود. رئیس‌جمهور کوبا می‌گوید اقدام ترامپ رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در قرار دادن کشورش در لیست ادعایی کشورهای حامی تروریسم موجب شده بلافاصله درآمدهای مختلف ارزی مانند گردشگری و حواله‌های مالی قطع شود. ترامپ در دوران حضورش در قدرت 200تحریم علیه کوبا وضع کرد که جو بایدن، رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا نیز آنها را همچنان حفظ کرده است.

مداخله‌گری بایدن در کوبا

بایدن به دنبال چیدن میوه سیاست «فشار حداکثری» دوره ترامپ در آمریکای لاتین است. کشورهایی مانند کوبا، ونزوئلا به‌دلیل فشارهای سنگین تحریمی با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در طی چندین سال به‌دلیل تحمل فشار حداکثری تا حد زیادی از لحاظ اقتصادی تضعیف شده‌اند. دولت بایدن کوشیده با حفظ شدت تحریم‌ها نسبت به دوران ترامپ، درصدد استفاده از این فضا برای کودتا و انقلاب‌های رنگی برآید.
کوبا یکی از این کشورهایی است که دوران ترامپ زیر شدیدترین ضربات اقتصادی قرار گرفت و منابع درآمدی‌اش دچار مشکل شد. سقوط دولت‌های چپ‌گرای آمریکای لاتین نیز باعث شد تا منابع درآمد کوبا مجددا کوچک‌تر شود. دولت کوبا در سال 2015 از ونزوئلا روزانه 100 هزار بشکه نفت دریافت می‌کرد درحالی‌که امروزه خود ونزوئلا به دلیل فشارها و ضربات آمریکا به کشوری وارد‌کننده نفت تبدیل شده است.

در این میان کرونا نیز مزید بر علت‌های قبلی شده است. محدودیت‌های کرونایی درآمدهای کوبا از مسیر گردشگری را کاهش داده و به انتقال چمدانی و فردی ارز توسط کوبایی‌ها به داخل کشور نیز آسیب وارد کرده است.

دولت لیبرال‌های مداخله‌گر مستقر در واشنگتن حالا صحنه‌ای روبه‌روی خود می‌بینند که پیش‌تر امکان شکل‌گیری نداشته است. کوبایی بدون کاسترو(مرگ 2016)، زیر ضربات سیاست فشار حداکثری آمریکا و آسیب‌دیده بر اثر کرونا. همین موضوع دولت بایدن را بر آن داشته با تزریق چند‌صد میلیون دلار به مخالفان دولت کوبا در پی سیاست همچنان کهنه نشده کودتا در این کشور بر‌آید. سیاستی که از شکست کودتای خلیج خوک‌ها در سال 1961 پس از گذشت 60 سال کماکان ادامه دارد. این شرایط فرصتی است که درصورت از دست رفتن شاید بار دیگر به وجود نیاید. به همین دلیل دولت دموکرات‌ها به ریاست بایدن می‌خواهند این وضعیت را غنیمت شمارند.

  اهدف کوتاه‌مدت و بلندمدت بایدن از سقوط نظام کوبا

تغییر دولت کوبا پس از بیش از 6 دهه تقابل با آمریکا اثری بزرگ در میان افکار عمومی جهانی خواهد گذاشت. سقوط دولتی با مختصات کوبا که حتی پس از فروپاشی شوروی نیز در کنار گوش آمریکا سرپا مانده است می‌تواند پیامی سنگین به دشمنان آمریکا منتقل کند و به ترس در میان آنان بینجامد؛ البته درصورتی‌که واقعا کوبا سقوط کند. سقوط کوبا همچنین می‌تواند باعث فعال‌تر شدن اپوزیسیون خارج‌نشین کشورهای مخالف آمریکا شود. میلیون‌ها مهاجر کوبایی در آمریکا زندگی می‌کنند که بخشی از آنها مخالف دولت این کشور هستند. پس از موفقیت آنها در ساقط کردن نظام سیاسی کشورشان، اپوزیسیون آمریکا‌نشین و به‌طور کلی خارج‌نشین کشورهای دیگری مانند ونزوئلا نیز تحریک شده و فعال‌تر خواهند شد، مساله‌ای که می‌تواند به بروز ناآرامی‌هایی در داخل این کشورها نیز منجر شود. دولت جو بایدن به دلیل گره خوردن سیاست خارجی آمریکا در پرونده‌های متعدد نیازمند چنین پدیده‌ای است تا بتواند از بن‌بست موجود در کاخ سفید رها شود. به‌زعم دولت آمریکا سقوط کوبا می‌تواند خونی تازه در سیاست‌های جهانی آمریکا جاری کند. البته این مساله هدف کوتاه‌مدت واشنگتن است. کاخ سفید اهداف بلندمدتی نیز در این زمینه دارد.

کوبا به خودی‌خود تهدیدی خاص برای آمریکا نیست اما هیچ تضمینی وجود ندارد که شرایط امروز برای فردا نیز دارای اعتبار باشد. کوبا کشوری است که درصورت تغییر شرایط جهانی و تبدیل نظام تک‌قطبی به چندقطبی می‌تواند برای آمریکا دردسرساز شود؛ درست همانند دوره نظام دوقطبی که کوبا می‌رفت تا سکویی برای استقرار موشک‌های هسته‌ای شوروی شود. بر این اساس واشنگتن می‌کوشد که اگر در جهان آینده قرار است با از بین رفتن نظام تک‌قطبی، نظامی چندقطبی بر جهان حاکم شود، زمینه‌های فشار بر آمریکا از طریق کوبا در دورانی که واشنگتن همچنان قدرتمند است، تا حد زیادی رفع شود. کوبا اگر تغییر نکند در آینده می‌تواند توسط رقبای آمریکا مورد استفاده قرار گیرد. پس چه بهتر که بتوان پیش از ورود به جهان چندقطبی از شر آن خلاص شد.

  آیا کوبا سقوط می‌کند؟

در کوبا علی‌رغم تمام مشکلات، ویژگی‌هایی حاکم است که سقوط نظام سیاسی حاکم را با دشواری‌هایی روبه‌رو کرده است. اکثریت مردم کوبا حکومت و تسلط آمریکا و وابستگان واشنگتن را بر کشورشان بر‌نمی‌تابند و از سوی دیگر در دوران تسلط آمریکایی‌ها نیز کوبایی‌ها خیر و شکوفایی اقتصادی را ندیده‌اند که حالا بخواهند با توجه به واشنگتن به آن دست پیدا کنند. آنها امروز نیز نمونه‌هایی از متحدان آمریکا را در آمریکای لاتین می‌بینند که با وجود وابستگی به آمریکا اوضاعی بهتر از کوبا ندارند. به همین دلیل کوبایی‌ها بین دو وضعیت «وضعیت اقتصادی بد به همراه سلطه آمریکا» و «وضعیت اقتصادی بد به همراه استقلال» مورد دوم را انتخاب می‌کنند، زیرا در شرایط تسلط آمریکا اوضاع اقتصادی به‌هرحال بد باقی خواهد ماند اما در وضعیت استقلال می‌توان بالاخره به گشایش‌ها امیدوار بود. اساسا به دلیل استانداردهای دوگانه آمریکا در برابر کشورهای دیگر، واشنگتن از دیکتاتورها و طبقاتی در یک کشور حمایت می‌کند که تمامی مواهب اقتصادی به آنها می‌رسد و مردم عادی از مزایای اقتصادی بی‌بهره‌اند. همانند آنچه کوبا در دوران تسلط آمریکایی‌ها تجربه کرده و شاهد زندگی مرفه بخشی از کشور و به‌ویژه اروپایی‌تباران درمقابل بدبختی دیگر ساکنان این کشور بوده است.

کوبا در روز یکشنبه شاهد اعتراضات بود و این اعتراضات پس از آن ناپدید شدند. در این اعتراضات نیز به سبک بسیاری از انقلاب‌های رنگی بخشی از جمعیت یک کشور که در اقلیت هستند در شهرها به خیابان‌ها کشانده می‌شوند و با تخریب اموال عمومی و دولتی و آتش زدن تاسیسات شهری می‌کوشند خود را پررنگ نشان دهند. البته پس از انجام چنین اقداماتی تمام دستگاه‌های رسانه‌ای غربی در اختیار آنها قرار می‌گیرد تا بتوانند از اعتراضات خود یک اقدام بزرگنمایی شده را به افکار عمومی ارائه دهند. در چنین اقداماتی، رسانه‌های غربی حتی چهره‌هایی بسیار معمولی را مخالفانی جدی ترسیم می‌کنند. رسانه‌ها افرادی که دارای مشکلاتی جدی و آسیب‌دیده در شخصیت خود هستند را با مصاحبه‌های پی در پی و داستان‌سازی گسترده به نمادی برجسته تبدیل می‌سازند.

آمریکا درحالی دست به بزرگنمایی تجمعات چندصد نفری کوبا می‌زند که در سال گذشته تجمعات سراسری در 50 ایالت خود را که شامل میلیون‌ها تظاهر‌کننده بود سرکوب کرده‌ است. با وجود تمام تلاش‌های آمریکا اما کوبا همچنان ایستاده و تحولات اخیر نیز ضربه‌ای جدی به مشروعیت دولت این کشور نبوده است.

  آسیب به 4 منبع درآمدی کوبا

در سال‌های اخیر چهار محل بزرگ درآمدی دولت کوبا دچار آسیب‌های شدیدی شده است. نخستین و بزرگ‌ترین مورد اعزام پزشک و کادرهای درمانی کوبا به کشورهای دیگر است. دومین مورد حواله‌های ارسالی ازسوی مهاجران کوبایی است و سومین مورد نیز گردشگری است که به‌دلیل بحران کرونا دچار آسیب شده است. این سه مورد به ترتیب بزرگ‌ترین منابع درآمدی کوبا هستند. چهارمین مورد نیز کاهش تولید شکر است که یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی سنتی کشور کوباست.

1 کاهش صدور خدمات پزشکی

صدور خدمات پزشکی اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین منبع درآمد دولت کوباست. یکی از دلایل این مساله ریشه‌های قوی رشته پزشکی در کوباست که پس از انقلاب این کشور در کوبا برنامه‌ریزی شد.

در سال‌های جنگ سرد کوبا برای خروج از انزوای سیاسی خود سعی کرد از ابزارهای نرم مانند اعزام گروه‌های پزشکی به کشورهای دیگر جهان استفاده کند. در سال1963، کوبا یک‌سال پس از بحران موشکی کوبا که آمریکا به‌دلیل استقرار موشک‌های هسته‌ای شوروی در این کشور، کوبا را به محاصره درآورد، دولت این کشور اولین ماموریت پزشکی خود را به خارج از کشور به الجزایر فرستاد و 56کوبایی جایگزین پزشکان فرانسوی شدند که پس از استقلال آن از فرانسه در سال1962 از کشور آفریقایی خارج شده بودند. پیوند بین این دو کشور انقلابی همچنان نیز به‌دلیل ریشه‌های تاریخی ادامه دارد و الجزایر یکی از بازارهای جذب پزشکان کوبایی است.

فیدل کاسترو، رهبر انقلابی کوبا پس از به‌دست‌گیری قدرت در سال1959، سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه آموزش و علوم انجام داد و ده‌ها هزار پزشک، پرستار و دانشمند تربیت کرد. در نتیجه، کوبا کشوری با 11.2میلیون نفر جمعیت، امروز 90هزار پزشک دارد که بیشترین سرانه در جهان است.

گفته می‌شود در حدود 25هزار نفر از این پزشکان، به‌همراه 30هزار پرستار کوبایی و سایر متخصصان بهداشت در 67کشور جهان کار می‌کنند. طبق آمارهای منتشرشده ازسوی روزنامه رسمی حزب کمونیست کوبا این کشور در سال2017 در حدود 8.2میلیارد دلار از طریق صدور خدمات پزشکی درآمد داشته است. این میزان در سال2018 تا 11میلیارد دلار نیز رسیده بود. به‌دلیل درآمد بالای پزشکان برای کوبا و همچنین نقش آنها در خروج کوبا از انزوای سیاسی و دیپلماتیک است که مقامات دولتی به آنها لقب «ارتش پالتوسفید» داده‌اند.

با وجود تمام این مسائل اما در سال‌های اخیر وقوع برخی اتفاقات بر درآمدهای کوبا از طریق صدور خدمات درمانی زیان‌هایی وارد آمده است. در سال‌های اخیر 20هزار پزشک کوبایی در برزیل و ونزوئلا مشغول به‌کار بوده‌اند اما هر دو منبع مدت‌هاست که به مشکل برخورده‌اند. ونزوئلا از سال2014 با تحریم‌های سنگین آمریکا روبه‌رو شده و به‌مرور از توانایی‌های اقتصادی این کشور کاسته شده است. ونزوئلا که دارای بیشترین منابع نفت در جهان است و تا چند سال پیش میلیون‌ها بشکه نفت صادر می‌کرد درحال حاضر به‌دلیل عدم دسترسی‌اش به فناوری و سرمایه لازم جهت نگهداری از چاه‌ها و تاسیسات نفتی، به واردکننده نفت و مشتقات نفتی تبدیل شده است. این کشور پیش‌تر سوخت ارزانی را برای کوبا ارسال می‌کرد که نقشی مهم در تولید برق این کشور داشت. با کاهش توانایی ونزوئلا، نیروگاه‌های تولید برق کوبا نیز از حرکت باز ایستاده‌اند و مردم با بحران قطعی مکرر برق مواجه هستند.

برزیل نیز که دومین محل حضور پزشکان کوبایی است به‌دلیل حضور دولت راستگرای ژنرال بولسوارانو از سال2019 در راس قدرت با مشکل مواجه شده است. رئیس‌جمهور این کشور که به ترامپ برزیل مشهور است طرح تبادل پزشک میان دو کشور را برهم‌زده و پزشکان کوبایی را «بردگان کوبا» لقب داده و گفته بود آنها به محل کسب درآمد برای دولت کوبا تبدیل شده‌اند. ضربه به طرح‌های پزشکی کوبا و برزیل که 80درصد از پزشکان کوبایی مشغول به‌کار در خارج از این کشور را در خود جای داده بودند، باعث شده دولت هاوانا با معضلی جدی در شرایطی بسیار بد روبه‌رو شود.

این معضل البته جنبه‌های دیگری نیز داشته است، زیرا برخی از پزشکان کوبایی تصمیم گرفته‌اند در کشورهای محل حضور خود بمانند یا به کشور دیگری بروند. جان کرک، استاد مطالعات آمریکای‌لاتین در دانشگاه دالاهو در هالیفاکس کانادا که درمورد برنامه ماموریت‌های پزشکی کوبا تحقیق کرده است، می‌گوید کوبا ماهانه پنج‌هزار دلار به‌ازای هر پزشک از برزیل دریافت می کرد و در مقابل به هر پزشک حدود 1200دلار حقوق می‌داد. همین مبلغ نیز با توجه به میزان حقوق پزشکان در کوبا بسیار بالاست. حداقل حقوق در کانادا 25دلار است و متوسط حقوق پزشکان نیز تنها 50دلار است. بیشترین درآمد یک پزشک در کوبا به 67دلار می‌رسد و پرستاران نیز 40دلار دریافت می‌کنند. این مساله نشان می‌دهد میزان دریافتی پزشکان کوبایی در برزیل 24برابر کشورشان است. درآمد پایین پزشکان در کوبا در شرایطی است که گارسون‌ها و تورلیدرهایی که با گردشگران خارجی ارتباط دارند با دریافت انعام از آنها بین 10 تا 20برابر پزشکان درآمد دارند. برخی پزشکان کوبایی به‌دلیل درآمد پایین در کشورشان خواستار بازگشت به کوبا نیستند. البته باید توجه داشت دولت کوبا به‌دلیل ایجاد زیرساخت گسترده برای آموزش پزشکی و ارائه رایگان آن به خود اجازه داده است درازای آموزش پزشکی پس از فارغ‌التحصیلی از آنها بهره اقتصادی کسب کند. ازسوی دیگر پایین بودن میزان درآمد پزشکان در کوبا دلیل دیگری نیز دارد که ریشه در اندیشه‌های سوسیالیستی و برابری و عدالت میان افراد مختلف جامعه است؛ موضوعی که باعث‌ شده درآمد پزشکان از دیگر اقشار جامعه چندان بیشتر نباشد.

درمجموع باید گفت سقوط دولت‌های چپگرای آمریکای‌لاتین یا تضعیف آنها باعث کاهش درآمدهای دولت کوبا شده که این مساله ضربه‌ای شدید به بزرگ‌ترین منبع درآمدی این کشور بوده است. این ضربه از لحاظ ساختاری نیز توجه پزشکان کوبایی را به مهاجرت جلب کرده است.

2 ضربه به ارسال حواله‌های دلاری

کوبا به‌دلیل نزدیکی به آمریکا دارای مهاجران زیادی در این کشور است. گفته می‌شود بیش از دو میلیون و 300 هزار کوبایی به آمریکا مهاجرت کرده‌اند. از آن میان سالانه درحدود 700 هزار نفر مبالغی را برای نزدیکان‌شان در کوبا به‌صورت حواله‌های دلاری ارسال می‌کنند.

این حواله‌ها دومین منبع بزرگ درآمد ارزی دولت کوبا پس از صدور خدمات پزشکی است. مجموع مبالغ حواله‌های رسمی سالانه بین 900 تا 1.5 میلیارد دلار است، اما عده دیگری نیز کمک‌هایشان را ازطریق واسطه‌ها به‌دست خانواده‌هایشان می‌رسانند که تقریبا حجم آنها مساوی با حواله‌های رسمی است. این مساله نشان می‌دهد درآمد کوبا ازطریق مبالغ ارسالی از مهاجران کوبایی در آمریکا سالانه به 2 تا 3 میلیارد دلار می‌رسد.

این منبع درآمد اما از سال 2019 با سلسله مشکلاتی روبه‌رو شده است. دولت ترامپ در این سال محدودیت‌های بسیاری بر کوبا وضع کرد که شامل محدودیت در انتقال حواله به این جزیره می‌شد و ازسوی دیگر نظارت بر محل دریافت این مبالغ نیز توسط واشنگتن افزایش یافت. در سپتامبر 2019 ترامپ دستور داد کوبایی‌ها تنها می‌توانند ازطریق ارسال حواله به اعضای نزدیک خانواده خود کمک کنند، درحالی‌که پیش‌تر مهاجران کوبایی افراد دیگری در خانواده خود مانند خاله‌ها و عموها و عموزاده‌ها را نیز موردحمایت قرار می‌دادند.

تخمین‌ها نشان می‌دهد این اقدام ترامپ 350 تا 400 میلیون دلار از میزان حواله‌های سالانه کاسته است. البته پیش از بحران کرونا گفته می‌شد این مبالغ گرچه از میزان حواله‌های رسمی کاهش یافته‌اند، اما کوبایی‌های مهاجر آنها را ازطریق غیررسمی به دست خانواده‌هایشان خواهند رساند. با این‌حال در اواخر سال 2019 با گسترش همه‌گیری کرونا و اعمال محدودیت در رفت‌وآمد، انتقال پول از مسیرهای غیررسمی نیز به‌شدت کاهش یافت. ازسوی دیگر خود آمریکا نیز دچار بحران اقتصادی شده و تا 20 میلیون نفر در این کشور کار خود را از دست دادند. این مساله شامل مهاجران کوبایی نیز می‌شد و به همین دلیل آنها نسبت‌به گذشته درآمد کمتری برای ارسال به کوبا داشتند.

به‌طور کلی افزایش محدودیت‌های انتقال حواله به کوبا توسط دولت ترامپ باعث ضربه به مسیر رسمی انتقال پول به کوبا شده و گسترش همه‌گیری کرونا نیز از یک‌سو موجب کاهش پول منتقل‌شده از مبادی غیررسمی شده و در سوی دیگر درآمد و توانایی مهاجران کوبایی برای ارسال پول به کشورشان را کاهش داد.

مبالغ ارسالی کوبایی‌های مهاجر برای تامین نیازهای اساسی خانواده‌هایشان مانند تهیه غذا، لباس، دارو و پرداخت قبوض گاز، برق، آب و خدمات تلفنی نقشی اساسی دارد. این مبالغ برای خانواده‌هایی که افراد مسن یا بیمار دارند، نقشی مساوی بقا را بازی می‌کند. ضربه به این مسیر بسیاری از خانواده‌ها را به شکل زنجیره‌وار دچار مشکلات عدیده‌ای کرده است.

3 کاهش میزان گردشگران خارجی

درآمد گردشگری کوبا در سال2010 معادل 2.66میلیارد دلار بوده و در سال2019 نیز تا میزان 2.97میلیارد دلار رسید. با توجه به این درآمد گفته می‌شود گردشگری سهمی 10درصدی در تولید ناخالص داخلی کوبا دارد. با وجود این به‌دلیل بحران کرونا و اعمال محدودیت‌های مسافرتی میان کشورهای جهان، این منبع درآمد کوبا نیز دچار مشکلی جدی شده است. حضور گردشگران باعث می‌شد سالانه سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در کوبا برای ساخت هتل، رستوران و موزه‌ها صورت بگیرد که خود به افزایش اشتغال کمک می‌کرد. همچنین درآمد افراد شاغل در حوزه گردشگری نیز به‌دلیل ارتباط با خارجی‌ها و دریافت انعام از آنها بالا بود.

گردشگران خارجی همچنین گاهی اوقات برای اقامت از خانه‌های محلی استفاده می‌کردند که درآمد بالایی برای آنها به‌همراه داشت. به‌عنوان نمونه درحالی که حداقل حقوق در کوبا 25دلار است مسافران خارجی برای اقامت در اتاق یک آپارتمان در هاوانا شبی 40دلار پرداخت می‌کردند که 6/1برابر متوسط درآمد کوبایی‌هاست. مسدودشدن مسیرهای گردشگری ضربه‌ای سخت به سومین منبع درآمدی کوبا وارد کرده است.

4 به صفر رسیدن صادرات شکر

میزان تولید شکر در کوبا با کاهش بی‌سابقه به 800هزار تن رسیده است درحالی که طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار بود این میزان 1.2میلیون تن باشد. این میزان کمترین میزان تولید شکر در کوبا از سال1908 تاکنون است. کوبا سالانه بین 600هزار تا 700هزار تن شکر در داخل کشور مصرف می‌کند و توافق کرده است سالانه 400هزار تن را نیز به چین بفروشد. با شرایط فعلی چنین اقدامی امکان‌پذیر نخواهد بود. میزان تولید کوبا طی 5سال گذشته به‌طور متوسط در حدود 1.4میلیون تن شکر خام بوده است، درحالی که این صنعت در سال1989 بالغ بر 8میلیون تن بود. در سال2015 از 1.4میلیارد دلار صادرات کوبا 378میلیون دلار آن مربوط به شکر بوده است که در سال جاری به صفر می‌رسد.