محمدمهدی نجفی، روزنامه‌نگار: the new York timesدر تاریخ 18 ماه می سال 2021 گزارش داد که از هر چهار آمریکایی یک‌نفر واکسن نمی‌زند. باتوجه به جمعیت 330 میلیونی آمریکا، یعنی 5/82 میلیون نفر در آمریکا سراغ واکسیناسیون نخواهند رفت.

این فقط یک عبارت از دیدگاه‌های متفاوت درمورد واکسیناسیون در ایالات‌متحده نیست. درک تامپسون1 نویسنده و صاحب پادکست معروف نابغه و دیوانه نیز بیان می‌کند: «نیمی از جمهوری‌خواهان زیر 50 سال می‌گویند، واکسن نخواهند زد.»

این تعداد آنقدر مصمم بودند تا جنبش no-vaxxer در سال 2021 علیه همه‌گیری واکسیناسیون 19–covid در آمریکا فعال شد.

این اتفاق نه‌فقط در آمریکا بلکه در کشورهای بسیاری مانند عراق نیز رخ داد. در عراق علی‌رغم آنکه چهار نوع واکسن درحال عرضه است، ولی فقط یک درصد از جمعیت مردم سراغ واکسینه‌شدن رفته‌اند.
تاریخ گواه این اتفاق در سراسر دنیا است. هر نوزادی که متولد می‌شود لازم است در سه دوره واکسینه شود و در هند، نوزادان به روایت‌های مختلفی همچون «اگر نوزاد واکسینه شود، عقیم می‌شود» یا «ساخت اجنبی‌ها است»، واکسینه نمی‌شدند.

اما علت چیست و چرا افرادی در سراسر دنیا که کم هم نیستند، علی‌رغم مشاهده بسیاری از اتفاقات ناگوار و تلخ حاضر به واکسینه شدن دربرابر 19–covid نیستند؟

گزارش‌های متفاوتی نیز حول این موضوع وجود دارد. عده‌ای از آنها خود را حاوی آنتی‌بادی می‌دانند، پس به سیستم ایمنی بدن خود اعتماد دارند و عده‌ای دیگر آن را یک مساله سیاسی می‌پندارند که جنبه انسانی ندارد. بسیاری نیز از عوارض طولانی‌مدت واکسن‌ها ترس دارند. بسیاری دیگر به حاکمیت اعتماد ندارند و معتقدند رسانه‌ها دروغ می‌گویند.

اما سوال اصلی این است که چه چیزی نظر آنها را تغییر می‌دهد و راهکار حل این بحران چیست؟

به‌نظر می‌رسد استفاده همزمان از ابزارهای اقتصاد رفتاری2 و اقتصاد روایی3 می‌تواند به یافتن راهکارهایی برای حل بحران‌های اجتماعی منجر شود.

اقتصاد روایی با استفاده از شرح دقیق علل و معلول تصمیمات جوامع و انسان می‌تواند به انعکاس صحیح و بدون روتوش ماجرا بپردازد. به این معنا که روایت‌های مردمی بیان‌شده ریشه در باورها دارند؟ مسری هستند؟ چه روایتی سبب تصمیم عدم واکسینه شدن شد؟

در این صورت فضا برای سیاستگذار رفتاری شکل می‌گیرد. برای مثال ابزار mind space که در حوزه سیاستگذاری رفتاری در سال 2010 در انگلستان ابداع شد، می‌تواند بخشی از این راهکار باشد.

انتخاب پیام‌رسان مناسب، استفاده از مشوق‌ها، تغییر و بهبود هنجارها، تنظیم گزینه‌های پیش‌فرض، ایجاد برجستگی در پیام، زمینه‌مندسازی ذهنی، تحریک هیجانات، اخذ تعهدات داوطلبانه و ایجاد عزت‌نفس که با ایجاد حکمرانی نوع‌دوستانه و نه بازارمحور ازطریق علوم رفتاری به سیاستگذاری و اجرای درست دست یابد، بخشی از آن است.

برای مثال با دریافت روایت مسری «وجود سختی‌ها و رکود اقتصادی» از اقتصاد روایی، بیان جمله «اگر می‌خواهید واکسینه نشوید، پس سختی بیشتری را تحمل می‌کنید!» در ابزار mind space می‌تواند بخشی از راهکار باشد.

یا اگر روایت مسری «نگرانی ازبین رفتن خانواده‌ها به‌خصوص میانسالان در ایام کرونا» از اقتصاد روایی دریافت شد، بیان جمله «افرادی که واکسن زدند، همراه با پدر و مادر خود به‌راحتی در تعامل هستند. اگر ایمنی پدر و مادر شما در خطر باشد چه می‌کنید؟» در پیام‌رسان‌های ابزار mind space نیز راهکار جزئی خواهد بود. آیا این اتفاق در ایران نیز خواهد افتاد؟ آیا روایت «واکسن‌ها هیچ نتیجه‌ای ندارند» بر اذهان عده‌ای از مردم مسری است؟

پاسخ دور از ذهن نیست. بله، این اتفاق نه‌فقط در موضوع 19–covid بلکه در بسیاری از موضوعات دیگر بر اذهان جوامع ایرانی قابل پیش‌بینی است. وجود رسانه‌های معاند، مشکلات آموزشی و فرهنگی، مشکلات اقتصادی و... می‌تواند احیاکننده اذهان مجهول به هر سمتی باشد.

 راهکار چیست؟ سیاستگذار ایرانی چه کند؟

ارتباط یافتن سیاستگذاری اقتصادی و ذهن مردم اتفاقی بود که پس از یافته‌های تیلر4 و سانستین5 در سال 2008 با ارائه مبحث تلنگر (NUDGE) که دریافت نوبل را درپی داشت، آغاز شد. واحد تلنگر در کابینه دیوید کمرون6 دوسال پس از چاپ کتاب تیلر یعنی در سال 2010 تشکیل شد؛ تیمی که سعی می‌کند از مکانیسم‌های اقتصاد رفتاری برای اعمال سیاستگذاری عمومی به بهترین نحو استفاده کند. این مبحث آنقدر گسترش یافت تا در 15 سپتامبر 2015 مرکزی برای بهبود سیاستگذاری در آمریکا به نام
Social and Behavioral Sciences Team به دستور شخص باراک اوباما7 تشکیل شد.

این مراکز وظیفه دارند باتوجه به فرهنگ‌ها و بافت‌های متفاوت فکری، راهکارهای متفاوت در زمان‌های متفاوت را اعمال کنند تا قانون دینامیک و مقبول واقع شود.

به‌نظر می‌رسد تشکیل این گروه حاکمیتی در ایران لازم و ضروری است. قانونگذار در هر نوع نظامی نیاز به تحلیل رفتارها دارد. رفتارهایی که در این بستر تحلیل می‌شوند، به بهبود فرآیند اجرای قوانین کمک کرده و منجربه کاهش هزینه قانونگذاری می‌شوند.

لازم‌التباع بودن قوانین، اصلی‌ترین حیثیت قانون است که ابزارهای اقتصاد رفتاری و روایی می‌توانند آن‌را به پیکره سیاستگذاری کشور ببخشند.

پی‌نوشت
1. Derek Thompson
2.  behavioral economics
3.  Narrative Economics
4. Richard thaler
5. Cass sunstin
6. David Cameron
7. Barack Obama