ابوالفضل مظاهری – یگانه عرب، روزنامه‌نگار: اولین پارک علم‌وفناوری غیردولتی در ایران توسط دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد. دریافت مجوز تاسیس این پارک به دی‌ماه سال93 بازمی‌گردد. از سال95 فعالیت پارک علم‌وفناوری دانشگاه آزاد اسلامی به‌صورت رسمی آغاز شد و در جریان تحولات اخیر و ریل‌گذاری جدید دانشگاه که سرمایه‌گذاری ویژه در حوزه پژوهش صورت گرفت جایگاه متمایز و ویژه یافت. ویژگی‌های منحصربه‌فرد دانشگاه آزاد در فضای آموزش عالی و فناوری کشور، فضای خاص و بی‌بدیلی را دراختیار علاقه‌مندان حوزه فناوری قرار داده است. مدیران دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به این مهم، تلاش کردند سبک و سیاق خاص این فضا را در مدیریت جریان نوآوری و فناوری دانشگاه هم اجرا کنند؛ اتفاقی که باعث‌شده پارک علم‌وفناوری دانشگاه آزاد حالا به‌عنوان یکی از پارک‌های صاحب‌سبک در مدل اقتصادی هم شناخته شود. برای بررسی آخرین تحولات این پارک با سیدمحمدجواد صدری‌مهر، مدیرکل پارک علم وفناوری دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
اگر موافق باشید، نقطه آغاز بحث را زمان پذیرش مسئولیت پارک قرار دهیم. اتفاقاتی که از زمان حضور شما در پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی رخ داده است، چیست؟
می‌خواهم به‌طور خلاصه، یک قدم بالاتر بروم و درباره کل بخش فناوری دانشگاه صحبت کنم. بخش فناوری دانشگاه آزاد اسلامی از هیچ به مترقی‌ترین بخش در کشور تبدیل شده است. دانشگاهی که در بدو ورود دکتر محمدمهدی طهرانچی، ریاست دانشگاه آزاد اسلامی شاید جزء آخرین دانشگاه‌های کشور در حوزه فناوری دیده می‌شد؛ امروزه درصدر دانشگاه‌های کشور از لحاظ فناوری قرار گرفته است؛ به‌نوعی به اذعان همگان جزء پیشروهای دانشگاهی در عرصه فناوری هستیم. زمانی دهقانی به شوخی می‌گفت خوش‌به‌حال معاون فناوری بعدی دانشگاه آزاد اسلامی؛ چراکه روزی که بیاید، همه شرایط و تسهیلات برایش فراهم است. روزی که به بخش علم و فناوری دانشگاه آمدیم که البته پارک علم و فناوری نیز قسمتی از این بدنه درحال حرکت است، صرفا اجاره‌بگیر بودیم، یعنی شرکت فناور در مرکز رشد ما قرار می‌گرفت و اجاره می‌داد و می‌رفت؛ اما امروزه زیرساخت‌های فراوانی ازجمله آیین‌نامه سرای نوآوری و بازار فناوری ایجاد شده که هیات‌امنای دانشگاهی آن را مصوب کرده است. در این آیین‌نامه از روزی که ما صرفا اجاره‌بگیر بودیم، به این جریان رسیدیم که هر شرکت فناور و هسته فناوری با دانشگاه می‌تواند در ۱۰ مدل مشارکت کند. ۱-اجاره ۲- رویالتی ۳- ایجاد شرکت مادر تخصصی و... که از پایین‌ترین حد یعنی اجاره تا بالاترین حد مشارکت، یعنی سهامداری را شامل می‌شود؛ البته در همین آیین‌نامه تبصره‌ای نیز داریم که اگر مدل مشارکت در میان این 10 مدل قرار نگرفت، واحد اجازه دارد مدل یازدهم را ایجاد و به تصویب شورای دانش‌بنیان در بیاورد، یعنی یک اجازه عام برای هر نوع مشارکت که هیچ موسسه‌ای به قطع این امکان را در اختیار ندارد و تمام پارک‌های علم و فناوری کشور همگی با مدل اجاره‌ای با مجموعه‌هایشان کار می‌کنند.
دست باز اساتید با تصویب آیین‌نامه فعالیت‌های فناورانه اعضای هیات‌علمی
به این معنا که درحال حاضر پارک علم و فناوری پردیس و پارک‌های زیرمجموعه وزارت علوم به‌صورت اجاره‌ای کار می‌کنند؟
بله. اجاره یا رویالتی. مدل سهامداری و 10 مدل دیگر درکنار تبصره‌ای که دست شما را باز می‌گذارد تا هرطور خواستید در این جریان حرکت کنید، در هیچ پارک دیگری جز پارک‌های دانشگاه آزاد اسلامی وجود ندارد. این زیرساخت اولی است که با تصمیم‌سازی معاونت فناوری دانشگاه و حسن‌نظر هیات‌امنا انجام شد. زیرساخت دوم بحث آیین‌نامه فعالیت‌های فناورانه اعضای هیات‌علمی است که اساسا قبلا نبوده است. ما برای هیات‌علمی تعریف کردیم که به جای درسی که می‌خواهید سرکلاس به دانشجو بدهید، فعالیت فناورانه داشته باشید. در ادامه بحث استفاده از امکانات کارگاه‌های آزمایشی را مطرح کردیم. قبل از این امکانات وسیعی در کشور داشتیم که بلااستفاده بود، حدود چند صدمیلیارد تومان تجهیزات آزمایشگاه که هیچ کارکردی نداشت. به‌طور مثال، در یکی از واحدهای استان فارس دیدم، دستگاهی که در مهندسی مواد جزء پیشرفته‌ترین دستگاه‌ها بوده و در دانشگاه شریف به‌عنوان پردرآمدترین دستگاه از آن استفاده می‌کنند، در دانشگاه آزاد اسلامی یکی از واحدهای استان فارس بلااستفاده، گوشه‌ای افتاده بود. تاکنون در دانشگاه آزاد اسلامی بالغ بر ۱۵ واحد تونل باد داریم که اگر اشتباه نکنم خود وزارت دفاع دو یا سه تا تونل باد دارد؛ تونل بادهایی که بعضا شاید سالی دو یا سه بار استفاده نمی‌شد. در بازدید از واحد مجلسی، یک سوله، 40 دستگاه ماشین‌تراش، cnc و فرز همه در زرورق بود که این اگر راه‌اندازی می‌شد باید سه شیفت برای فولاد مبارکه کار کند. آیین‌نامه بحث استفاده از کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها و اینکه هیات‌علمی تبدیل به شرکت شود و کار را در اختیار بگیرد و سود بگیرد و به دانشگاه سود برساند، یعنی هیات‌علمی‌ای که می‌تواند از این جریان استفاده کند.
بحث بعدی یا چهارم صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه است. امروز بزرگ‌ترین vc کشور برای دانشگاه آزاد اسلامی است. تا امروز در این مدت دو،سه ماهه مدیرعامل صندوق سرمایه‌گذاری بالای ۵۰ میلیارد تومان ضمانت‌نامه‌هایی برای موضوعات ارائه‌شده در زمینه فناوری صادر کرده است. بحث پنجم، آیین‌نامه استفاده از فضاهای آزاد دانشگاه برای موضوعات فناورانه بود که بر این اساس، اجازه داده است دانشگاه فضای مازاد خود را با بخش خصوصی مشارکت کند. در جریان هستید در هر شهری دانشجو کم شده و ساختمان‌هایی در بهترین نقاط شهر وجود دارد. اجازه دادیم همان اتفاقی که برای ساختمان قریب افتاد برای دیگر ساختمان‌های مشابه نیز در تمام کشور رخ دهد. این زیرساخت‌هایی که در این مدت ایجاد شده دانشگاه آزاد اسلامی و معاونت فناوری دانشگاه را به مترقی‌ترین بخش فناوری در کشور تبدیل کرده است. به‌طور قطع خواهم گفت هیچ بخش فناوری‌ای این تعداد facility و آیین‌نامه راهگشا ندارد که بتواند کار خود را پیش ببرد. تمامی بحث‌های مطرح‌شده ازجمله کارهای شاخص ما در این مدت زمان بوده است. مدل انجام این کار نیز به‌شیوه تبدیل چرخ‌های مربعی به چرخ‌های دایره‌ای بوده است. روزی که در این بخش مستقر شدیم، قسمت فناوری دانشگاه را با چرخ‌های مربعی در هر قدمی که برمی‌داشتیم، می‌غلتاندیم. این چرخ آنقدر چرخید، گوشه‌های مربعی آن ساییده شد و این بخش نیز همراه با آن به پیش رفت که امروزه دیگر یک ماشین فناوری با چرخ‌های کاملا دایره‌ای داریم که به‌راحتی حرکت میکند.
پارک، حلقه آخر زنجیره تبدیل ایده به ثروت
جایگاه پارک علم و فناوری در اکوسیستم فناوری دانشگاه آزاد کجاست؟
پارک حلقه آخر این زنجیره، یعنی زنجیره تبدیل ایده به ثروت است. چند مرحله برای این زنجیره داریم؛ البته مراحل پژوهشی همچون پژوهشگاه مرکزی و مراکز تحقیقاتی قبل از مراحل فناوری است. بخش فناوری سه مرحله دارد: نخست، مرحله تبدیل ایده فناورانه خام به یک ایده پخته و تبدیل فن به تیم است که این کار در شتاب‌دهنده‌ها انجام می‌شود. تبدیل این ایده خام به پخته نیازمند تخصص‌های دیگر و تیم است. زنجیره اول در حوزه فناوری بحث تیم است که در جریان کار تشکیل می‌شود. سپس تیم با یک ایده پخته وارد مرکز رشد ما می‌شود. مرکز رشد این تیم با ایده پخته را تبدیل به شرکت یا نمونه اولیه میکند و موازی با آن، ایده خام در شتاب‌دهنده به ایده پخته تبدیل شده و آن ایده کامل نیز تبدیل به نمونه اولیه شد. شرکت با نمونه اولیه به پارک علم و فناوری می‌آید؛ دو اقدام صنعتی‌سازی و تجاری‌سازی در پارک انجام می‌شود. نمونه اولیه می‌آید و سعی میکند به خط تولید برسد؛ این پروسه صنعتی‌سازی است و وقتی در پی راهی برای ایجاد بازار می‌رود، آن بحث تجاری‌سازی است. در نتیجه، پارک طبقه آخر زنجیره است که مراحل قبلش مراکز رشد، شتاب و پژوهش است.
تبدیل پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی از خانه اجاره‌ای به مکانی با اصالت
به وضعیت فعلی و اتفاقاتی برسیم که در این دو سال قابل درک بوده و متمایز‌کننده پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی نسبت به دیگر پارک‌هاست.
اولا اتفاقی که در این دو سال افتاده این بوده است که از یک خانه اجاره‌ای تبدیل به مکانی با اصالت شدیم. امروز که اینجا نشسته‌ام بالای ۸۰ درصد از کسانی که در پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی نشسته‌اند، از مراکز رشد و آن زنجیره درآمده‌اند. پس امروز هویت کاملا دانشگاه آزاد اسلامی داریم. ثانیا ما از ضریب زیر ۳۰ درصد که شرکت‌های مستقر در پارک در بدو ورود بودند، امروز به ضریب 80درصد دانشگاه آزاد اسلامی رسیده‌ایم.
ظرفیت فعال‌سازی 2هزار شرکت فناور در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد
درحال حاضر ظرفیت پارک دانشگاه آزاد اسلامی چه‌اندازه است؟
امروز ۱۲۰ شرکت فناور مستقر در پارک داریم که ۸۰ درصدشان خروجی‌های مراکز رشد دانشگاه‌های آزاد سراسر کشور است.
ایده‌آل و ظرفیت ما چقدر است؟
ایده‌آل ما 2 هزار شرکت است.
توان این موضوع وجود دارد؟
ما دانشگاهی به وسعت ۴۰درصد آموزش عالی کشور هستیم. حتما باید این ظرفیت را داشته باشیم. روی این منطق داریم. ما یک‌میلیون دانشجو داریم. اگر 10درصد از این دانشجویان در عرصه فناوری حضور پیدا کنند که البته باید بیایند، ۱۰۰هزار دانشجوی فناور خواهیم داشت. به‌طور متوسط هر پنج‌نفر باید تیم شوند. افقی که ما در معاونت علمی و فناوری دانشگاه داریم این است که در انتهای سال ۱۴۰۱، حدود ۱۰۰هزار دانشجوی فناور داشته باشیم؛ یعنی 10درصد. پس ما باید ۲۰هزار شرکت استارتاپی داشته باشیم. این هدف‌گذاری برای دکتر طهرانچی و دهقانی پرزنت‌شده که تا پایان سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰هزار استارتاپ در دانشگاه آزاد اسلامی داشته باشیم. از این مقدار، طبق نرم جهانی ۱۰ درصد موفقیت و تجاری‌شدن است، پس باید میزبان ۲۰۰۰ استارتاپ براساس یک‌میلیون دانشجو در پارک باشیم. تعداد 120 شرکت فناور که امروزه طرف حساب ما هستند، بسیار کم است و ما از جریان اصلی عقب هستیم. صحبت شده زمینی که دانشگاه آزاد اسلامی به مساحت 100هکتار در منطقه گرمدره دارد، به‌عنوان پارک علم و فناوری دانشگاه در نظر گرفته شود تا بتوانیم این 2 هزار شرکت را در آن مکان مستقر کنیم. اقدام دوم حمایت ویژه از شرکت‌های هیات‌علمی است. سیاستگذاری ما این است که شرکت هیات‌علمی در پارک ایجاد شود؛ چون اگر هیات‌علمی به سمت نوآوری و فناوری برود، دانشجو را با خودش همراه میکند. شرکت‌های هیات‌علمی مرتبط با پارک به‌شدت در کشور درحال تکثیر هستند به‌طور مثال، در رفسنجان شرکت هیات‌علمی در بحث نهال پسته متناسب با شرایط منطقه کار میکند. در کرمانشاه نیز در کشت بافت گل‌محمدی شرکت‌های هیات‌علمی کار می‌کنند.
حمایت اصلی دانشگاه آزاد اسلامی مبتنی‌بر کسب‌وکار اجتماعی است
شرکت‌های موفق هیات‌علمی دیگر که کارشان در یک سطح برجسته باشد هم پیدا می‌شود؟
بله. حدود 30 شرکت هیات‌علمی با پارک مرتبط هستند.
پس دانشگاه آزاد اسلامی بحث نخبگانی را ترک کرده است؟
ترک نکرده بلکه حمایت اصلی خود را بر کسب‌وکار اجتماعی گذاشته است. با همان شعار که دانشگاه باید در مسائل اجتماعی و کسب‌وکار اجتماعی ورود کند.
نظام موضوعات فناوری هر منطقه کشور مشخص می‌شود
چون شرکت نگین‌بذر یک‌سری ویژگی‌هایی دارد که از هر جهت آن را متمایز میکند، در کشور به آن نیاز جدی وجود دارد و نو است و از نظر اقتصادی و مسائل دیگر، فعالیت قابل‌توجهی دارد. 30 شرکت دیگر هم همین‌طور هستند؟
بله مثلا واحد یادگار امام در بحث اینوویت(innovate) کردن واگن‌های قطار و هرکدام از واحدهای دیگر در رشته‌های خود، این ویژگی را دارد. نکته‌ای که اضافه می‌کنم این است که امروز در پارک علم و فناوری، با توجه به نیازهای کشور سیاستگذاری کرده‌ایم و حرکتی آغاز شده که می‌خواهیم متناسب با آمایش منطقه‌ای باشد. در پارک علم و فناوری، دبیرخانه‌ای ایجاد کرده‌ایم که از کارهای ماندگار در کشور خواهد بود؛ دبیرخانه نظام موضوعات فناوری کشور. در هر استان پنج نقطه شناسایی شده است و در هر نقطه رفته‌ایم سراغ کسب‌وکار آن منطقه. متناسب با آن نیازهای هر منطقه، نظام موضوعات فناوری و فرصت‌های فناوری مشخص می‌شود. این جدا از بحث پایشی و پژوهش است. این نظام موضوعات فناوری است که درحال انجام است.
در چه مرحله‌ای است؟
در حال انجام است.
چه زمانی می‌توانیم بگوییم ما یک نظام موضوعات کامل فناوری در دانشگاه آزاد اسلامی داریم؟
به‌صورت کامل هیچ موقع نمی‌رسیم ولی نتایج اولیه آن در انتهای ۱۴۰۰ به جایی می‌رسد که یک دور در همه کشور انجام شده است. مثلا می‌بینید در ملایر کسب‌وکار مردم روی چه چیزی می‌چرخد؟ مبل و کارهای هنری مثل منبت‌کاری. من می‌خواهم یک تیم کشف‌کننده فرصت تشکیل بدهم. این تیم کاشف، ترکیبی از هیات‌علمی به‌علاوه افراد صنعت، به‌اضافه شرکت‌های فناور است. این تیم می‌رود نظام موضوعات فناوری را در می‌آورد و هر مشکلی را تبدیل به rfp میکند. یعنی طرح پیشنهادی. مثلا در ملایر امروز ۲۳ rfp داریم. همه اینها با cnc تک‌محوره کار می‌کنند. طرحی که در می‌آورند، چهار،پنج ماه باید قلم بخورد. این cnc اگر چهارمحوره شود کل هزینه تمام‌شده کالا، به‌جای چهار،پنج ماه، خلاصه می‌شود در سه، چهار روز. موضوع بعدی چوب خشک‌هایی است که در ملایر مشکل دارد و رطوبت مغز چوب را نمی‌کشد و بعد از یک سال چوب ترک می‌خورد که باعث می‌شود بگویند بی‌کیفیت است. موضوع بعدی فومی است که داخلش استفاده می‌کنند. در ملایر رفته‌ام و دیده‌ام که در هر کارگاه سوال می‌کنند و می‌گویند این چطور طراحی می‌شود؟ می‌گویند ژورنال ایتالیایی می‌گیریم و از رویش انتخاب می‌کنیم و سیاه‌قلم می‌زنیم و سیاه‌قلم را می‌دهیم کسی طرح 3d کند و یکی‌دیگر طرح cnc میکند و این را به دستگاه می‌دهم. می‌پرسم چقدر حقوق می‌دهید؟ می‌گویند سیاه‌قلم ماهی هشت،نه تومان. کارگاه بعدی همین کار را میکند و نمی‌آید از این نفر قبلی طرح‌هایش را بگیرد. الان بچه‌های دانشگاه هنر یک اپلیکیشن ایجاد می‌کنند و بچه‌های دانشگاه هنر ما طرح را می‌زنند و تبدیل به فایل 3d می‌کنند و در آن جا می‌گذارند. فرد یک آبونمان ماهی ۲۰۰تومانی می‌دهد و ماهی چند طرح برای انتخاب کردن دارد. فقط همین خود ملایر می‌شود ۲۳ موضوعی که موضوعات فناوری هستند و همه معطوف به نتیجه‌اند.
وظیفه پارک علم و فناوری تعریف مساله و فعالیت‌های فناورانه است
هر 23 مساله از بحث فناوری است؟
تعریف مساله و فناوری کار پارک علم و فناوری است. ما در کشور حل‌کننده‌های مساله بسیار خوبی داریم. دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی و اینهایی که از کشور بیرون می‌روند برای این می‌روند که حل‌کننده مساله هستند. کشوری می‌گوید کسی را می‌خواهم که مساله من را حل کند. اینجا هم کسی دانشجوی دکترای مکانیک است. به آلمان می‌رود که مشکل صنعت آلمان را حل کند. اینجا مساله خودم را تعریف نکرده‌ام که بخواهد حل کند. چون تعریف مساله بسیار سخت‌تر از حل مساله است. چون وقتی می‌خواهید مساله تعریف کنید باید بگویید کجا بایستید. اشراف نسبت به فناوری و پژوهش و بازار و تولید لازم است و نیاز است کسی به همه آنها اشراف داشته باشد. برای همین تیم کاشفی که می‌فرستم از دانشگاه و صنعت و شرکت فناور تشکیل می‌شود. همه باهم می‌روند. پس موضوع بحث تعریف مساله فناوری یک کار جدی است که امروز در دانشگاه انجام می‌شود و کاری جدی را با صندوق نوآوری و شکوفایی شروع کرده‌ایم و از طرفی پلتفرم همرسانی آن ایجاد شده است. در ۱۵ شهر کار نظام موضوعات درحال انجام است. در چرم تبریز و کشمش بناب یا فرش ماشینی کاشان نیز همین‌طور و تا پایان ۱۴۰۰ به ۱۵۵ نقطه می‌رسانیم که شرکت فناور بتواند اینها را ببیند و انتخاب کند و پرونده را برای حل کردنش بگیرد و ببرد.
اشاره داشتید به حوزه استادان و نشستی که اواخر اسفند برگزار شد. با توجه به اینکه ۱۴۰۰ سال شکوفایی شرکت‌های نوآور اعضای هیات‌علمی است، در این حوزه اتفاق خاصی افتاده است؟ منظور شما در آن جلسه دوباره بحث ریل‌گذاری بود؟ چون بخش اعظمی از ریل‌گذاری اتفاق افتاده و الان باید قطار به حرکت بیفتد. این قطار به حرکت افتاده یا با مشکلاتی مواجه است؟ بخشی را می‌دانیم که به مسائل فرهنگی مرتبط است. هنوز فرهنگ نوآور و فناور آن‌طور که انتظار می‌رود در دانشگاه سوار نشده است. در بستر فکری دانشگاه هنوز یک‌سری مقاومت‌ها دیده می‌شود ولی آیا هنوز موضوع و مساله دیگری وجود دارد یا ما تصورمان اشتباه است و استقبال زیادی از جامعه و اعضای هیات‌علمی وجود دارد و انبوهی از شرکت‌ها در صف تشکیل و فعالیت هستند؟
واقعیت این است که انبوهی از شرکت‌ها در صف تشکیل‌اند ولی موضوع هیات‌علمی با بحث‌های دیگر یک فرقی دارد و آن این است که سری‌دوزی نیست، تک‌دوزی است. در موضوعات هیات‌علمی چون دوستان مسائل و نکات خود را دارند و اینها برای ما اهمیت ویژه دارد، هر شرکت هیات‌علمی که راه بیفتد به نظر ما قسمتی از دانشگاه به سمت فناوری حرکت کرده. نگاه ما نگاه جزئی‌نگر است و اینجا دیگر آیین‌نامه کار را نمی‌تواند جلو ببرد. تا الان حدود ۳۰ شرکت داریم و از این ۳۰ شرکت بیش از ۲۳ شرکت در ۹ ماه اخیر ایجاد شده‌اند. در شرکت هیات‌علمی کاملا سیاست ما مشارکت است. شریک می‌شویم. امکانات را من به‌طور کامل می‌آورم و فناوری و دانش از هیات‌علمی است. این کار مشکلاتی هم دارد. چون پیش از این، دوستان هیات‌علمی از کارهای اقتصادی برحذر داشته می‌شدند و تشویق می‌شدند که صرفا در فعالیت‌های علمی و پژوهشی بمانند، یک حافظه تاریخی هیات‌علمی دانشگاه دارد که نباید به این سمت برود. اینها هم با بخشنامه درست نمی‌شود. کیس‌به‌کیس غالبا دکتر دستور به من می‌دهند و با مدیرکل‌های دیگر به استان می‌رویم و مشکل آن شرکت را حل می‌کنیم و می‌آییم. شاید بدون اغراق برای هر شرکت هیات‌علمی، حداقل دو سفر داریم. به واحد می‌رویم و با تعامل رئیس استان و واحد و معاون فناوری، واحد مشکل را حل می‌کنیم و تعامل را ایجاد می‌کنیم و فرهنگ این شراکت را جا می‌اندازیم که شراکت باید اصولا جوری باشد که سهم بالاتر برای فناور و هیات‌علمی باشد. پذیرفتن این برای برخی روسای واحدها ساده نیست. این برای ما اصل است که سهم بیش از ۵۰درصد برای هیات‌علمی باشد چون باید خود را صاحب کار بدانند. این که واحد بپذیرد که سرمایه‌گذاری ما خطرپذیر است و یک کشتی جو نمی‌خواهیم وارد کنیم که بدانیم برای آن انقدر دلار می‌دهیم و انقدر تومان درآمد داریم، دشوار اما مهم است. این سرمایه‌گذاری خطرپذیر است و باید ۴ سال با هیات‌علمی همراه شویم و راه بیاییم تا در انتهای آن به یک موفقیت احتمالی برسیم. فعلا در موضوع هیات‌علمی برای ما موضوع تک‌دوزی و سری‌دوزی نیست. هر کیس را جداگانه وقت می‌گذاریم ولی فرهنگ خوبی بین دوستان هیات‌علمی ایجاد شده. در گروه‌های دوستان هیات‌علمی می‌بینم که با سرعت به سمت تشکیل شرکت و گروه‌ها پیش می‌روند.
پارک علم‌وفناوری امروز کارگزاران مختلفی در حوزه‌های گوناگون دارد
دو سه نکته را اشاره کردید. موضوعات دیگری از این دو سال وجود دارد؟
نکته آخری که به‌صورت جدی در پارک انجام شده این است که پارک علم‌وفناوری دانشگاه قبلا پارکی بود که با شرکت‌ها کار می‌کرد و امروز از خود اعضای هیات‌علمی و استادان واسطه‌هایی گذاشته‌ایم که با آنها کار می‌کنند و آنها با شرکت‌ها کار می‌کنند. امروز پارک، کارگزاران مختلف در حوزه‌های مختلف دارد. کارگزاران کارشان وصل کردن شرکت‌های فناور به صنایع است. در حوزه‌های معدن و نفت و گاز و پتروشیمی و حوزهIT ، کارگزاران فناوری حضور دارند و فعال هستند. در حوزه‌های مختلف امروز ما در پارک شتاب‌دهنده داریم. نکته مهم دیگر کمیته‌های ارزیابی هستند. زمانی در دانشگاه در فناوری وقتی می‌خواست تصمیم‌گیری شود ۷ نفر تصمیم می‌گرفتند. این می‌خواست نانوتکنولوژی یا آی‌تی یا کشاورزی یا هوش مصنوعی باشد، فرقی نداشت. امروز ۲۴ کارگروه ارزیابی داریم. طرح که می‌آید قبل از اینکه بخواهیم نگاه کنیم کارگروه ارزیابی مربوطه آن را می‌بیند که تقریبا در هر کارگروهی ۷ نفر هیات‌علمی و استادتمام فناور حضور دارند. این کارگروه طرح را بررسی میکند و نتیجه را می‌گوید. امروز کاملا بحث فناوری تبدیل به موضوعی تخصصی با دقت بالا در دانشگاه آزاد شده است.
از روند دو سال اخیر راضی هستید که خودتان آمدید و کار را دست گرفتید؟
از این روند خوشحالیم.
و رضایت؟
حتما می‌توانست بهتر باشد. حتما کاستی‌هایی داشتیم.
چون فناوری از چیزهایی است که انتها ندارد. هرچقدر هم تلاش کنید باز هم انتهای آن باز است. برای چنین مدیری برنامه‌ها را در چه سطحی می‌بینید؟
یک‌بار دکتر طهرانچی انتقادی کردند از ما که انتقادشان هم درست بود. به شوخی به ایشان گفتم خیلی دوست داشتم شما ما را از اینجا بردارید و مدیر اداری در قسمتی از واحدها بگذارید. کار راحتی است و در روز کار تعریف‌شده‌ای دارید و معمولا ارباب‌رجوع به شما نیاز دارد و پشت در اتاق صف می‌کشد تا اینکه ما را مدیر فناوری گذاشته‌اید که در هفته از این استان به آن استان باید بدویم در گرما و سرما و در انتها هم کارهای سخت را انجام می‌دهیم. جنس فناوری این بود. حتما می‌توانستیم بهتر باشیم. کم و کاستی داشتیم ولی از شرایطی که امروز هستیم نسبت به دو سال پیش خرسندیم.
دانشگاه آزاد اسلامی در اکوسیستم فناوری به‌عنوان بازیگر اصلی پذیرفته شده است
اگر بخواهیم در سطح کشور بررسی کنیم شاید شهرک علم‌وتحقیقات اصفهان و پارک علم‌وفناوری پردیس برندهای حوزه فناوری‌اند. به نظر نمی‌رسد هنوز دانشگاه آزاد را به‌عنوان برند در حوزه فناوری در چنین سطحی قبول کرده باشند؛ حتی خود دستگاه‌ها و نهادهای فعال در این حوزه. این اساسا درست است؟ فکر می‌کنید چه زمانی این تغییر ریلی که اتفاق افتاده می‌تواند در بستر جامعه و حتی نگاه محققان و مسئولان و مدیران ما خروجی‌اش مشاهده شود؟
البته امروز همه اکوسیستم فناوری دانشگاه آزاد را به‌عنوان بازیگر اصلی پذیرفته‌اند و احترام می‌گذارند. اگر بخواهم یک تفاوتی را بگویم برخی مجموعه‌هایی که نام بردید چون متمرکز در یک نقطه هستند و همه دارایی آنها متمرکز است، آن نقطه به چشم می‌آید. ما در ۵۷۰ نقطه کشور پراکنده شده‌ایم. یعنی مانند دو تاجر می‌ماند که یکی همه کالاهای خود را در یک مغازه آورده و یک تاجر دیگر کالای خود را در کل استان‌ها توزیع کرده و به ۵۷۰ شهر برده است. این کالاهای پراکنده، در هر شهری که می‌روید چند قلم بیشتر نیست. ولی اینها اگر جمع شوند قابل‌مقایسه با آن یک مغازه نیستند. امروز در کل کشور نزدیک به ۴۰۰۰ هسته و واحد فناور داریم. برخی مجموعه‌هایی که اسم می‌بریم کل ظرفیت‌هایشان به ۷۰ تا نمی‌رسد.
کیفیت آنها در چه سطحی است؟ چون خیلی وقت‌ها می‌بینیم که آمارها را بالا می‌روند اما با خروجی مطابقت ندارد.
ریت موفقیت ده درصد است. از این چهار هزار تا اگر ۴۰۰ تا دربیاید، خیلی خوب است. چهار هزار تا در این پروسه حرکت کرده‌اند ولی لازم است که تعدادشان بالا باشد. یعنی چهار هزار ورودی باید باشد که از دل آن ۴۰۰ خروجی دربیاید. همچنین ما در کیفیت ضعف داشته‌ایم و این ضعف درحال برطرف شدن است. اساسا ما المان‌ها را ایجاد می‌کنیم ولی محتوا را هم باید پشت‌سر آن برسانیم. در المان به جای هر استاد باید منتور داشته باشیم. ما هنوز در تربیت منتور ضعیف هستیم. مدرسه وکار در پارک دو ماه آینده افتتاح خواهد شد. ورودی این مدرسه هیات‌علمی و فارغ‌التحصیلان تحصیلات تکمیلی و خروجی آن منتور و مشاور هستند. آن جنسی را که برای المان‌های مرکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌ها می‌خواهیم، داریم تربیت می‌کنیم. ما در ساختار المان‌ها با سرعت حرکت می‌کنیم و با همان سرعت باید روی محتوا هم برسیم. هنوز عقب هستیم، حرف شما درست است. درضمن باید متوجه تفاوتی که جنس کسب‌وکار فناور در دانشگاه آزاد با دانشگاه‌های سراسر کشور دارد هم باشیم. تفاوت این است که ما دانشگاهی اجتماعی هستیم. پس کسب‌وکار فناورانه من هم اجتماعی است. بنابراین مثلا من اگر بخواهم فناوری داشته باشم باید به ملایر بروم و روی فوم کار کنم. روی دستگاه cnc رومیزی چوب کار کنم. این ممکن است خیلی برجسته نباشد. چون یکی می‌گوید من پهپاد می‌سازم و یکی دیگر می‌گوید هوافضا. من رسالت خود را دانشگاه نخبگانی نگذاشته‌ام. جنس فناوری من آن فناوری‌ای است که با زندگی مردم در ارتباط است. تفاوتش این می‌شود که وقتی cnc صد در هشتاد رومیزی می‌سازم، ناگهان بیش از ۵۰۰ سفارش در ملایر برایش می‌آید ولی وقتی پهپاد می‌سازم، دو عدد صنایع نظامی سفارش می‌دهد.
13 محصول دانشگاه آزاد اسلامی بعد از تجاری‌سازی در بازار توزیع شدند
یک حوزه‌ای که ذهن ما را درگیر کرده و سال پیش نیز مرتبا در این‌باره با شما در ارتباط بودیم،- البته واحدهای دانشگاهی هم در حوزه کرونا فعال بودند- قرار بود نزدیک به ۱۳ محصول تجاری‌سازی شود و دانشگاه به تجاری‌سازی آنها کمک کند، آیا اتفاقی که باید، افتاد؟
بله، کاملا. محصولات تجاری‌سازی شده و به بازار رفتند.
سرمایه‌گذاری ۴ میلیاردی کرونا در تجاری‌سازی محصولات کرونایی
دانشگاه آزاد چه اندازه بر موضوع کرونا سرمایه‌گذاری کرد؟
بر موضوع کرونا در دو مرحله نزدیک به ۴ میلیارد سرمایه‌گذاری کردیم. جالب است بدانید نرخ فناوری در دانشگاه و بازگشت سرمایه در سال‌های 98 کمتر و در سال99، ۶برابر بوده است که امری فوق‌العاده است؛ البته این درحالی است که دستگاه‌های مشابه در حوزه فناوری ضرر کرده‌اند. در سال ۹۹ نرخ درآمد دانشگاه از فناوری ۶ برابر بوده است. همان 10درصدی که موفق شده‌اند، ارزش‌افزوده خوبی داشته‌اند؛ البته من سهم پایین یعنی سهم‌های 15 و 20درصد را درنظر می‌گیرم. از همان درصدهای پایین و ۱۰درصد‌ها، ۶۰۰درصد درآمد داشته‌ام و این خوبی حوزه فناوری است. من که ۶۰۰درصد درآمد داشته‌ام بسیار بیشتر از من، خود فناور درآمد داشته است؛ چراکه فناور سهم بالاتری در این جریان دارد. در شرایط کرونا نیز شرایط همین بود. از ۱۰ اسفند کمیته بررسی کارگروه‌های کرونا آغاز به‌کار کرد و سیاستگذاری‌ها انجام شد که در بحث درمان ورودی نداشته باشیم و هدف و اقدامات ما در بحث قطع زنجیره انتقال باشد. تقریبا هر شب تا پاسی از شب جلسه داشتیم. حدود ۳۰۰ طرح از کشور جمع‌آوری و از این مقدار ۱۳ طرح پذیرفته شد. این ۱۳ طرح هم طرح‌های موفقی است که درحال انجام است. باکس‌های استبلایزر بود که در بانک‌ها خرید و استفاده می‌شود. در آسانسورها دکمه‌های بدون تاچ بود. محصول دو مدل محلول ضدعفونی بود که در محوطه دهان و بینی اسپری می‌شد تا ویروس را از بین ببرد. این ۱۳ مورد همگی محصولات خوبی است. دستگاه اوزون جنریتور بود که به‌شدت در این مدت استفاده شد. این ۱۳ محصول به‌دلیل اینکه با وسواس دقیق و کار کارشناسی‌شده انتخاب شدند، بسیار موفق عمل کردند.
تاکید رهبر انقلاب بر حل مسائل مالی دانشگاه با سرمایه‌گذاری در فناوری
دانشگاه آزاد در شرایط پرتلاطم به این نتیجه رسیده است که سیاست دورشدن از شهریه را درپیش بگیرد. از نظر شما بحث فناوری چه‌اندازه می‌تواند در این موضوع پررنگ شود. چقدر این تناسب می‌تواند به هم بخورد و به کفه فناوری بیشتر برسد؟ کمااینکه اداره دانشگاه باید کمی ساده‌تر شده، از شهریه دور شود و با چالش کمتری مواجه شود.
ترکیب فناوری و کارآفرینی تمام این بار را باید به دوش بکشد. جلسه‌ای که سال گذشته دکتر علی‌اکبر ولایتی و دکترمحمدمهدی طهرانچی خدمت رهبری بودند، ایشان فرمودند که بحث‌های مالی دانشگاه باید با سرمایه‌گذاری بر مسائل فناوری حل شود.
یعنی در آینده دانشگاه باید به جایی برسیم که فناوری بتواند بدون‌توجه به شهریه، کل هزینه‌های دانشگاه را در بربگیرد؟
بله، فناوری و کارآفرینی؛ یعنی فناوری به‌علاوه جریان نوآوری. طرح‌های کارآفرینی زیادی داریم. یکی از طرح‌ها را مثال می‌زنم. مثلا در حوزه اشتغال فناورانه و نوآورانه دانشجویان برنامه داریم. درحال‌حاضر پروژه عسل را انجام می‌دهیم. ۲۴ شهر کاندیدا شده‌اند. به کردستان و مریوان رفتیم و طرح را عملیاتی کردیم. استان‌های گلستان، گیلان، اردبیل، آذربایجان، کرمانشاه، کردستان، یاسوج و اصفهان، استان‌های درگیر بحث عسل در کشور هستند. در هر استان ۳ شهر و مجموعا ۲۴ شهر درگیر این جریان شده‌اند. به هر دانشجو واحدهای سه‌تایی کمی می‌دهیم و به‌جای پول چک یک ساله می‌گیریم. دانشجو کندو را می‌گیرد و چک یک‌ساله می‌دهد. بلافاصله در بحث کندوداری آموزش می‌بیند و کار خود را شروع میکند. دانشجویان هر رشته‌ای می‌توانند حضور پیدا کنند، اما اولویت با دانشجویان رشته کشاورزی است.
یعنی اگر دانشجویی علاقه داشته باشد، به شما چک داده و از شما کندو می‌گیرد؟
بله، سه یا شش کندو را می‌تواند بگیرد. به‌دلیل اینکه نمی‌خواهیم تردد در زنبورستان زیاد باشد، واحدها سه یا شش‌تایی است. پس از آن تیم‌ها آموزش می‌بینند و کار را شروع می‌کنند. انتهای سال از درآمد کندو چک خود را پاس می‌کنند و از سال بعد هم از درآمد کندو شهریه دانشگاه را پرداخت می‌کنند.
دانشجو تا آخر سال صاحب سه کندو می‌شود؟
از همان اول صاحب آن است؛ چراکه دانشجوی من است، به او کردیت داده و از او چک گرفته‌ام.
اگر آخر سال از کندوها درآمدی ایجاد نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟
دانشجو باید آورده داشته باشد. ما هم کمک می‌کنیم که آورده وجود داشته باشد؛ چراکه متصدی بحث کندوداری نیز در جریان این کار، دانشجو را همراهی میکند.
راه‌اندازی 24 زنبورستان در استان‌های مختلف کشور
یعنی قرار است در ۸ استان ۲۴ زنبورستان داشته باشیم؟
بله، از سال آینده هم از همان درآمد شهریه دانشجو پرداخت می‌شود و پس از اتمام تحصیل می‌تواند کندوها را با خود ببرد. این اقدامات چند نتیجه مثبت در پی دارد؛ نخست، اشتغال متناسب با آمایش منطقه بوده است. دو، دانشجو به‌صورت رایگان تحصیل میکند. سه، با این اقدام راندمان منطقه بالا می‌رود. امروزه راندمان 10ساله کشورمان یک‌سوم کشورهای برتر دنیاست که با آموزش درست، می‌توانیم راندمان را بالا می‌بریم؛ چراکه با یادگیری دانشجو، خانواده‌اش نیز این جریان را می‌آموزد. همچنین از طرف دیگر زنجیره صنایع تبدیلی داریم، از ملکه مادر گرفته تا لقاح مصنوعی ملکه که موجب می‌شود زنبور باکیفیت‌تری داشته باشیم. در پایان نیز برندینگ و مارکتینگ است که کل این شبکه تحت یک برند و با خواص مختلف در بازار فروش برود.
نمونه‌های دیگری از این کارآفرینی داریم؟
بله، بحث گلخانه و طیور را برای واحدهای شمالی و جنوبی مدنظر داریم و در مسیر خود به آن نزدیک هستیم. پس از بحث زنبورعسل سراغ جریان فناورانه در بحث طیور خواهیم رفت.
یعنی مرحله نخست کار خود را در عرصه فناوری با عسل شروع کردید؟
بله، برای اینکه بتوانیم مدل را نشان بدهیم. قدم بعدی طیور و پس از آن به ترتیب گلخانه، دامداری و زمین کشاورزی است تا بتوانیم مدل‌ها را تکثیر کنیم؛ یعنی تمام امکاناتی که به چشم دیده می‌شود، با کمک دانشجوها زیر بار تولید بیاید.
اشاره‌ای به بحث تولید در دانشگاه‌ها کردید. امر تولید برای خود دانشگاه مساله شده است. ما زمین‌های کشاورزی زیادی داریم، باید دید در سال چه‌اندازه محصول از این زمین‌ها کشت می‌شود و چقدر خروجی داریم. سوال این است که اساسا تولید برای دانشگاه چه در زنبورداری و چه در هریک از واحدهای دیگر مساله است یا تولید صرفا بهانه‌ای برای چیزهای دیگر است؟
وظیفه ما تولید فناورانه و تولید نوآورانه است، تولیدی که قید دارد. با مثالی سوال شما را پاسخ می‌دهم. در یکی از واحدهایمان، مزرعه صد هکتاری بود که رئیس واحد، تمام مزرعه را ذرت دامی کاشته بود. ضمن تشکر از او بابت این کار بزرگ و اینکه این زمین را مانند واحدهای دیگر بلااستفاده رها نکرده است؛ پرسیدیم که اما اگر این زمین را به دانشگاه می‌دادم که بکارد، بهتر بود یا به یک کشاورز؟ حتما کشاورز بهتر می‌کاشت. و اینکه آیا وظیفه من این است که رقیب بخش خصوصی شوم یا نه؟ به دلیل اینکه از سمت حاکمیت و حکومت توانسته‌ایم این امکانات را در دانشگاه جذب کنیم، پس نمی‌توانیم بگوییم چون این امکانات را داریم، رقیب بخش خصوصی بشویم. نخست باید در قسمت پشتیبانی بخش خصوصی بنشینم و این کارم را درآمد فناورانه و چند برابر کنم. در همان لحظه به رئیس واحد گفتم که لطفا به جای اینکه ذرت دامی بکارید، شروع کنید خدمات کشاورزی انجام دهید. این منطقه تولید مرکبات است اما کیفیت تولید پایین است. مزرعه نهال مادری بزنید و نهال بدهید. حتما درآمدی که از نهال مادری خواهید داشت به شدت بیشتر از درآمدی است که از ذرت دامی خواهید داشت. نوع تولیدمان باید روی تولید فناورانه و نوآورانه برود. اولا برای اینکه سرویس به بخش خصوصی بدهیم و دوما درآمدمان به درآمد چند برابر فناورانه بخورد. باید با این نگاه بحث تولید ما شکل بگیرد. همان کاری که در بحث عسل انجام می‌دهیم.
ما در فضای دانشگاه آزاد با یک‌سری واحدهای زیادی طرف هستیم، به‌طوری‌که انگار هدف‌گذاری دانشگاه این است. به‌طور مثال اصفهان را با بذر، گلستان را با گلخانه، کرمان را با جیرفت و رفسنجان می‌شناسید اما خبری از سیستان‌و‌بلوچستان، بوشهر و خراسان جنوبی نیست. این به چه معناست؟
تجربه کم من در این دو سال این است که جایی که رئیس واحد فعال و علاقه‌مند دارد، جریان و اقدامات آن واحد گل میکند.
مشکل از کجاست؟ از هد سازمان مرکزی و جهت‌گیری‌هاست یا از دل خود واحدها؟
ما به‌طور یکسان از تمامی واحدها حمایت می‌کنیم. هر واحدی که لبیک بگوید، دنبال آنها می‌دویم. اما رئیس واحد فعال و علاقه‌مند به فناوری واحد را منقلب میکند و رئیس واحد کم‌حال و کم‌توان، کار را به نتیجه نمی‌رساند.
فعالیت 60 واحد دانشگاهی در حوزه‌های فناورانه
در میان تمامی واحدها، چند واحد درگیر بحث فناورانه هستند؟
۲۷۶ واحد داریم. شاید ۵۰ تا ۶۰ واحد در این زمینه همکاری تنگاتنگ و خوبی با ما دارند؛ اما از بقیه واحدها گله‌مند هستیم و کم‌کم سراغ‌شان می‌رویم.
آغاز ساخت پارک جدید دانشگاه از تیر در گرمدره
موضوع محل استقرار شرکت‌ها یکی از دغدغه‌های همیشگی افراد مرتبط با پارک بوده است. قرار بود محیطی در استان تهران برای حل این مساله اختصاص پیدا کند.
مجوز فاز نخست صادر شده و در این فاز ساختمان‌های مرکزی پارک دایر خواهد شد. استارت آن هم در تیرماه خواهد خورد. کل محیط این سایت 120 هکتار است که 20هکتار از آن در فاز دوم پوشش داده خواهد شد. آغاز فاز دوم پارک منوط به حل مسائل مربوط به مجوزهاست.
در پایان، اصل نقش دانشگاه در بحث جهش تولید آنجایی است که تولید ثروت را از باب فناوری انجام می‌دهد. خودش قرار نیست تولیدکننده باشد و از طرفی نمی‌تواند رقیب بخش خصوصی باشد؛ بلکه باید بتواند در بحث جهش تولید در موضوع فناوری بستری ایجاد کند که تولید افزایش پیدا کند، یعنی مهیاکننده بستر باشد.
بله، دانشگاه لجستیک فناورانه جهش تولید است.