مهراد کوکبی، روزنامه نگار: در سال‌های اخیر آمارهای بسیار زیادی درخصوص بیکاری فارغ‌التحصیلان در کشور منتشر شده که قاعدتا تبعات خوبی برای کشور و جامعه ندارد و حتی این موضوع تاثیر بسیار زیادی روی اهمیت مدرک دانشگاهی نیز گذاشته است. بسیاری از کارشناسان معتقدند دانشگاه به‌عنوان یک حوزه آموزشی نیز نقش خود را در این زمینه به‌خوبی ایفا نکرده است تا جایی که هرساله حجم فارغ‌التحصیلان بیکار افزایش یافته است، به همین دلیل بسیاری از کارشناسان حوزه مدیریت دانشگاه، تاسیس مراکز رشد در هر دانشگاه را به‌عنوان حلقه بسیار مهم برای اتصال فارغ‌التحصیلان به بازار کار می‌دانند. درواقع اگر مراکز رشد در دانشگاه‌ها اولویت داشته باشند می‌توان آنها را به نمایشگاهی از افتخارات دانشگاه که همان فارغ‌التحصیلان توانمند هستند، تبدیل کرد. در این راستا دانشگاه آزاد اسلامی نیز با اصلاح ساختار‌های دانشگاهی و با اولویت بخشیدن به اشتغال دانشجویان به‌عنوان یک وظیفه اجتماعی در سال‌های اخیر اهمیت بسیار زیادی به مراکز رشد و سراهای نوآوری- شکوفایی قائل شده است. براساس همین موضوع این دانشگاه از سال‌ها قبل مراکز رشد و سراهای نوآوری بسیاری را در واحدهای دانشگاهی سراسر کشور با نگاه توانمندسازی و البته کمک به صنایع و کسب‌وکار هر استان راه‌اندازی کرده و در تلاش است با سرمایه‌گذاری و ایجاد زمینه‌های مختلف، فضا را برای توانمندسازی فارغ‌التحصیلان و در گام دوم خودکفایی کشور درتمام زمینه‌های مورد نیاز آماده کند. معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در اردیبهشت امسال با بررسی همه مراکز رشد واحدها و تعیین معیارهای خاصی ازجمله تعداد هسته‌های فناوری و نوآوری، درآمدها، امکانات و... همه مراکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی را سطح‌بندی کرد.
در این سطح‌بندی تعدادی از مراکز رشد دانشگاهی توانستند به رتبه اول دست پیدا کنند که ازجمله این مراکز می‌توان به مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات اشاره کرد؛ به همین دلیل در این گزارش در گفت‌وگو با محمد اسدیان‌قهفرخی راه طی شده در این مرکز رشد برای رسیدن به جایگاه امروزش و چشم‌انداز آینده را مورد بررسی قرار دادیم.
مراکز رشد دانشگاهی زمینه‌ساز پیشرفت تکنولوژی هستند
اسدیان با اشاره به تاریخچه راه‌اندازی این مرکز رشد گفت: «مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات از سال 1392 همزمان با ابلاغ بخشنامه و اخذ مجوز دانشگاه آزاد اسلامی برای تاسیس مرکز رشد دانشگاهی در محل ساختمان مرکز کتابخانه دکتر حبیبی دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد. اولین رئیس مرکز رشد واحد علوم‌وتحقیقات، احدیت بود و در زمان او حدود 11 هسته و واحد فناوری در مرکز رشد شکل گرقت که البته درحال‌حاضر تعدادی از این هسته‌ها و واحدها تبدیل به شرکت‌های دانش‌بنیان شدند.»
وی افزود: «در آن زمان شورای مرکزی اعضای هیات‌علمی مرکز رشد با حمایت ریاست دانشگاه و دهویدی‌پور که زمان بسیار طولانی هم سابقه مسئولیت در مرکز رشد و پارک علم و فناوری دانشگاه شریف داشت، شکل گرفت. بعد از دوران مسئولیت احدیت، سروری برای مدیریت مرکز رشد واحد علوم‌وتحقیقات انتخاب و در زمان او نیز تعداد واحدهای فناوری و نوآوری بسیار افزایش یافت و مجموعا به 49 هسته و واحد فناوری رسید.»
پیش‌بینی افزایش دوبرابری شرکت‌های دانش‌بنیان تا پایان سال
مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات ادامه داد: «البته ما برای ورود ایده‌ها و هسته‌های فناوری در مرکز رشد، سه مرحله در نظر گرفتیم، برخی از ایده‌ها در مرحله پیش‌رشد قرار می‌گیرند و براساس توانایی‌هایشان و جایگاهی که این هسته‌ها در آن هستند، در مرکز رشد قرار می‌گیرند. برخی گروه‌ها که عموما در مرحله ابتدایی مسیر هستند به‌عنوان هسته فناوری در مرکز رشد ثبت می‌شوند؛ چراکه به این صورت ماهیت حقوقی ندارند و می‌توانند با طی مراحل کوتاه‌تری در مرکز رشد فعالیت کنند. البته هسته‌های فناوری بعد از آنکه مرحله ابتدایی را گذراندند و کسب‌وکارشان را تاحدی گسترش دادند، تبدیل به واحدهای فناور می‌شوند. ضمن اینکه برخی واحدهای فناور که زمینه دانش‌بنیان را دارند در این مرحله معمولا مجوز شرکت دانش‌بنیان می‌گیرند تا بتوانند از تسهیلات بیشتری بهرمند شوند.»
اسدیان بیان داشت: «درحال‌حاضر ما در مرکز رشد واحد علوم‌وتحقیقات سه شرکت دانش‌بنیان داریم و پیش‌بینی می‌کنیم که تا انتهای سال تعداد این شرکت‌ها افزایش دوبرابری پیدا کنند.»
اضافه شدن 8 واحد فناور جدید به مرکز رشد علوم‌وتحقیقات
او با تاکید بر اهمیت مرکز رشد در نگاه رئیس دانشگاه آزاد اسلامی و معاون علمی رئیس‌جمهور گفت: «در سال 98 طی بازدیدی که سورنا ستاری و دکتر طهرانچی از دفتر و واحدهای مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات داشتند، بنا شد مرکز رشد دانشگاه طی تفاهمنامه‌ای با یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان زیرمجموعه بنیاد برکت در زمینه شتاب‌دهنده‌ها و تسهیل امور شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در مرکز رشد همکاری کند و در همین راستا ما در مرکز رشد فضایی را در اختیار این شرکت قرار دادیم تا با ایجاد فضای کار اشتراکی همه واحدهای مستقر در مرکز رشد دانشگاه واحد علوم‌وتحقیقات بتوانند از امکانات این شرکت استفاده کنند.»
وی تصریح کرد: «از ابتدای اردیبهشت هشت واحد فناور جدید به مرکز رشد دانشگاه اضافه شد و بنا داریم با تسهیل مراحل اداری تعداد واحدهای فناوری را در مرکز افزایش دهیم. درحال‌حاضر 57 مجموعه اعم از شرکت دانش‌بنیان و واحدهای فناوری در مرکز مستقرند که در محورهای مختلف فعالیت می‌کنند. برخی از این شرکت‌ها در زمینه‌های علوم پزشکی، رباتیک، تولید محتوا وحتی در زمینه بسیار پیشرفته مثل نانو و طرح‌های مربوط به تکنولوژی حوزه پلاسما در فضای کارگاهی مرکز رشد دانشگاه مشغول به فعالیت هستند. درواقع ما در مرکز رشد دانشگاه تلاش کردیم امکانات را برای همه ایده‌ها و گروه‌ها فراهم کنیم و فضا را برای رشد هسته‌های فناوری آماده کنیم؛ چراکه معتقدیم هرکدام از این هسته‌ها در آینده می‌توانند اقدامات بزرگ در کشور انجام دهند و تا آن روز ما باید زمینه را برای رشدشان فراهم کنیم.»
این عضو هیات‌علمی دانشگاه افزود: «اکنون بیش از 10 نفر از اعضای هیات‌علمی دانشگاه در مرکز رشد دانشگاه به‌عنوان مدیر پروژه مشغول فعالیت هستند، البته مجموع اساتیدی که در مرکز فعالیت می‌کنند بیش از این تعداد است؛ چراکه برخی از تیم‌ها از کمک‌های اساتید و مشاوره‌هایشان نیز استفاده می‌کنند. ضمن اینکه بیش از 15 هسته از هسته‌های فناوری مشغول در مرکز رشد دانشگاه متشکل از دانشجویان کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری دانشگاه هستند، مابقی هسته‌های فناوری عموما متشکل از فارغ‌التحصیلان دانشگاه هستند.»
مرکز رشد باید باغبان هسته‌های نوآوری باشد
اسدیان با اشاره به رسالت مراکز رشد دانشگاهی درخصوص مانع‌زدایی از تولید در دانشگاه‌ها گفت: «درواقع رسالت اصلی مراکز رشد دانشگاهی ایجاد زمینه برای رشد ایده‌های نوآورانه در دانشگاه است. همان‌طور که ما در مرکز رشد از عنوان «هسته‌های فناوری» برای گروه‌های مستقر استفاده می‌کنیم باید مرکز رشد را مانند زمینی ببینیم که بناست گروه‌های نوآور در آن رشد کنند. اما متاسفانه درحال‌حاضر فضایی در دانشگاه احساس می‌شود که بیشتر علاقه‌مند به کسب درآمد از محل اجاره امکانات و فضای دانشگاه است. درحالی‌که طبق رسالت مرکز رشد، ما باید فضایی را برای هسته‌های دانش‌بنیان آماده کنیم تا این هسته مانند بذر یک گیاه در خاک دانشگاه مرحله پیش‌رشد را طی کند، بعد در مرحله رشد قرار بگیرد و به واحد فناوری تبدیل شود تا طبق رسالتی که در مرکز رشد تعریف شده بین سه تا پنج سال این واحدها در مرکز رشد تقویت شوند و بعد از آن ما این واحدها را به پارک‌های علم و فناوری واگذار کنیم.»
وی افزود: «فضای دانشگاه محدود است و اگر قرار باشد دانشگاه فقط فضا اجاره دهد هیچ‌پیشرفتی نخواهیم کرد. بنده معتقدم که مرکز رشد باید مانند یک پدر دلسوز، شرکت‌های دانش‌بنیان را مثل فرزند خود بداند و برای پرورش آنها تلاش کند. درواقع این واحدهای دانش‌بنیان آبروی ما هستند و موفقیت‌شان برای ما افتخار است. مرکز رشدی موفق است که بعد از رشد هر هسته در بازه سه تا پنج سال به‌گونه‌ای خروجی داشته باشد که برای دانشگاه آفرین باشد وگرنه رسالت مرکز رشد فقط تولید پول نیست، مرکز رشد باید خلق تکنولوژی کند.»
اسدیان ادامه داد: «برای خلق تکنولوژی مراکز رشد می‌توانند فعالیت‌های مختلفی داشته باشند، به‌عنوان مثال مرکز رشد دانشگاه صنعتی شریف برای حمایت از هسته‌های فناور خود یک‌سری امکانات و تشویق‌هایی را درنظر گرفته است که هسته‌های فناوری بعد از گذراندن مراحلی می‌توانند از آنها استفاده کنند. البته باید دست مراکز رشد برای اعمال برخی تشویق باز باشد اما یکی از مواردی که می‌توان برای تشویق هسته‌های فناوری در نظر گرفت، ارائه تخفیف اجاره درصورتی است که این هسته‌ها بتوانند قراردادی با یک حجم و میزان معین به ثبت برسانند.»
او گفت: «یکی از مواردی که ما بنا داریم برای شرکت‌ها و هسته‌های مستقر در مرکز رشد درنظر بگیریم، تسهیل امکان استفاده از نمایشگاه‌های درسطح استان است. به‌عنوان نمونه درحال‌حاضر دو شرکت از مجموعه‌های مستقر در مرکز را به‌عنوان نماینده از مرکز رشد دانشگاه به نمایشگاه تهران معرفی کردیم که درحال‌حاضر برگزار می‌شود. البته برنامه‌ریزی کرده‌ایم که در آینده یک کولیدر برای مرکز رشد در نمایشگاه‌ها دریافت کنیم تا همه گروه‌های مستقر در مرکز رشد برای تبلیغات، بازاریابی و... امکان استفاده داشته باشند تا به‌جای اینکه هسته‌ها و واحدهای فناورمان در مکان‌های مختلف نمایشگاه قرار بگیرند، همه واحدها در کولیدر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات دیده شوند.»
برنامه مرکز رشد علوم‌وتحقیقات برای حمایت‌های مالی دانش‌بنیان‌ها
مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات ادامه داد: «یکی از مواردی که در برنامه‌ریزی و اهداف امسال‌مان قرار دارد، موضوع افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان است. همان‌طور که می‌دانید شرکت‌های دانش‌بنیان براساس یک یا چند محصول دانش‌بنیان پایه‌گذاری می‌شوند و شکل می‌گیرند که البته این محصولات براساس دانش و تجربه محققان پایه‌ریزی می‌شوند. موضوعی که درحوزه شرکت‌های دانش‌بنیان بسیار دیده می‌شود و شاید گفت بیش از 90درصد افرادی را که ایده یا طرح محصول دانش‌بنیان دارد، درگیر خود کرده، مشکل جذب سرمایه برای توسعه و تولید محصول است. ما باید در مرکز رشد، صندوق توسعه و نوآوری- شکوفایی دانشگاه آزاد اسلامی و پارک‌های علم و فناوری به‌سمت حمایت از این محصولات و طرح‌ها حرکت کنیم. ما باید صندوق‌های ریسک‌پذیر را درکنار مراکز رشد دانشگاهی به‌کار بگیریم، متاسفانه تا جایی که من اطلاع دارم این موضوع چندان مورد توجه قرار نگرفته است. اینکه دانشگاه ریسک کرده و روی چند ایده سرمایه‌گذاری کند، تابه‌حال در مجموعه مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات نداشتیم اما درحال برنامه‌ریزی هستیم تا این موضوع نیز در دستورکار مرکز رشد دانشگاه قرار بگیرد.»
همکاری مرکز رشد با شتاب‌دهنده‌ها؛ عامل پیشرفت هسته‌ها
اسدیان درخصوص برنامه‌ریزی مرکز رشد واحد علوم‌وتحقیقات برای سال جاری نیز گفت: «با توجه به توسعه مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌وتحقیقات از این ماه قرار است یک طبقه دیگر به مرکز دانشگاه اضافه شود تا شرکت‌ها و مجموعه‌های بیشتری در مرکز مستقر شوند، ضمن اینکه درحال مذاکره با چند شرکت شتاب‌دهنده هستیم تا ساختمان دانشگاه واقع در محدوده سردار جنگل را که در گذشته دانشکده فناوری‌های پزشکی واحد بود، تبدیل به یک مرکز و سرای نوآوری تخصصی کنیم تا این سرا نیز درکنار مرکز رشد به واحدهای فناوری کمک کند. درعین‌حال برنامه‌ریزی کردیم تا به‌زودی یک کلینیک تخصصی دامپزشکی هم زیرنظر مرکز رشد دانشگاه راه‌اندازی شود. البته اینها تنها مربوط به بخش توسعه‌ای برنامه‌های سال جاری مرکز رشد است.»
نمایشگاه دائمی محصولات شرکت‌ها راه‌اندازی می‌شود
وی افزود: «یکی از کارهایی که امسال درنظر داریم راه‌اندازی نمایشگاه دائمی محصولات در دانشگاه است، برای این موضوع فضایی در طبقه همکف کتابخانه مرکزی دانشگاه درنظر گرفته شده و به‌زودی از همه شرکت‌ها دعوت می‌کنیم تا محصولات‌شان را در این نمایشگاه دائمی قرار دهند تا این محصولات درمعرض دید عموم قرار گیرد. درکنار این موضوع تصمیم گرفته شده در یکی از طبقات مرکز رشد، یک کافه بام نوآوری راه‌اندازی شود. بنا داریم فضایی ایجاد کنیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان در یک محیط شبیه کافه بتوانند جلسات هم‌اندیشی یا نشست‌هایشان را برگزار کنند.»
اسدیان تاکید کرد: «متاسفانه عموما در مراکز رشد به موضوعات تربیت بدنی و ورزشی توجه نمی‌شود اما یکی از برنامه‌هایی که ما درنظر داریم به‌عنوان المپیاد ورزشی مرکز رشد است، درواقع می‌خواهیم یک رویداد ورزشی بین واحدهای فناوری که در مرکز رشد مستقر هستند، برگزار کنیم. البته این ورزش‌ها با توجه به شرایط کرونایی الزامات ورزش‌های فیزیکی نیستند، بلکه برای بازی‌های فکری نیز بخشی را درنظر گرفته‌ایم.»
برنامه برگزاری 29 رویداد یک‌روزه در سال جاری
وی درخصوص رویدادهای برنامه‌ریزی شده توسط مرکز رشد دانشگاه علوم‌وتحقیقات در سال جاری گفت: «امسال بیش از 29 رویداد یک‌روزه و استارتاپ ویکند درحوزه‌های محتلف را برنامه‌ریزی کردیم. البته درتلاشیم چند کارگاه آموزشی نیز برگزار کنیم اما قاعدتا با توجه محدودیت‌های کرونایی با محدودیت‌هایی مواجه هستیم اما امیدواریم با برگزاری تیم‌ها و هسته‌های فناوری جدید به مرکز رشد دانشگاه اضافه شوند.»
زمینه‌سازی صادرات محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم می‌کنیم
این استاد دانشگاه گفت: «ما برای بحث صادرات محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان مرکز رشد برنامه‌ریزی کردیم و حتی برای صادرات برخی محصولات به کشورهای همسایه ازجمله پاکستان مذاکراتی نیز صورت گرفته است اما از آنجا که برنامه‌ریزی کردیم امسال چندین محصول را که مراحل تجاری‌سازی‌شان تمام شده است به صادرات برسانیم، بنا داریم با راه‌اندازی نمایشگاه دائمی در محل دانشگاه و دعوت از سفرای کشورهای مختلف درخلال رویدادهای استارتاپی در مرکز رشد، زمینه‌سازی صادرات برای همه شرکت‌های دانش‌بنیان را فراهم کنیم.»