فرهیختگان: دومین مناظره هفت کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری با محوریت مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی تفاوت معناداری با مناظره نخستین کاندیداها نداشت و نتوانست ارتباط معناداری با افکارعمومی برقرار کند. یکی از دلایل اصلی چنین وضعیتی، شیوه و فرمی است که صداوسیما برای برگزاری مناظرات طراحی کرده است. فرصت‌های 3 و 4دقیقه‌ای و قطع میکروفن کاندیداها، سوالات کلی و بی‌ارتباط که پاسخ به آن نیازمند فرصت چندبرابری است و اتفاقا کاندیداها نیز چندان به آن پاسخ ندادند، دست‌به‌دست هم داده تا مناظرات تبدیل به یک نشست بی‌روح و مناسب مخاطبان با سن مثبت 70سال شود. این روند حتی با اعتراض کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری نیز مواجه شد؛ چراکه آنها نمی‌توانند در فرصت 4دقیقه به سوالات کلی پاسخ دهند؛ برنامه‌هایشان را ارائه کنند؛ به کنایه‌های دیگر رقبا پاسخ دهند و مراقب قطع شدن میکروفن‌شان هم باشند. آنها هریک به شکلی خواهان تغییر این سبک مناظرات شدند. این اعتراضات باعث شد در بخش دوم مناظرات، میکروفن کاندیداها بلافاصله پس از پایان زمان‌شان قطع نشود. اما مناظره نیاز به تغییرات جدی‌تری دارد تا از «مدرسه پیرمردها» به فضایی پویا و فعال تبدیل شود و بتواند افکارعمومی را درگیر کند.
با توجه به نسبت قابل‌توجه مرددها و محدودیت‌هایی که شیوع ویروس کرونا بر انتخابات تحمیل کرده است، صداوسیما این فرصت را داشت تا با استفاده درست از مناظرات تلویزیونی، مهم‌ترین نقش را در انتخابات ایفا کند؛ اما به‌نظر می‌رسد مدیران صداوسیما تلاش کرده‌اند شیوه برگزاری مناظرات را به شکلی طراحی کنند که چالش جدی بین کاندیداها شکل نگیرد. تا‌به‌حال 2فرصت از بین رفته و تنها یک فرصت دیگر باقی مانده است.
پیش از آغاز مناظره دوم رضایی، زاکانی، مهرعیزاده، قاضی‌زاده، رئیسی، جلیلی و همتی، با توجه به اهانت‌ها و تهمت‌های محسن مهرعلیزاده و عبدالناصر همتی به سیدابراهیم رئیسی در مناظره پیشین که حتی با واکنش اصلاح‌طلبان نیز مواجه شد، کمیسیون تبلیغات صداوسیما فرصت 5دقیقه‌ای به رئیسی برای دفاع از خود داد اما رئیسی پیش از آغاز مناظره دوم، اعلام کرد از این وقت استفاده نمی‌کند و قضاوت را به مردم می‌سپارد.
درمجموع مناظره دوم نیز همانند مناظره نخست حاصلی جز شکست برای صداوسیما و انتخابات نداشت و نه توانست تغییری در میزان مشارکت ایجاد کند و نه احتمالا تغییری در نسبت آرای کاندیداها ایجاد کرد. جدا از نارسایی‌های مناظره، عبدالناصر همتی و محسن مهرعلیزاده نیز فاقد مولفه‌های لازم برای تبدیل‌شدن به یک کاندیدای جدی هستند و احتمال اینکه با این شیوه بیان بتوانند شور اجتماعی خاصی را در جامعه ایجاد کنند، بسیار کم است. در ادامه گزیده‌ای از اظهارات 7کاندیدای انتخابات را می‌‌خوانید.
سیدابراهیم رئیسی
در این مناظرات سیدابراهیم رئیسی تلاش کرد همچون مناظره پیشین ضمن صیانت از سبد آرای خود، بهجای وعده دادن، مردم را به کارنامه‌اش ارجاع دهد. او این‌بار نیز رفتار نجیبانه‌ای از خود نشان داد. نکته قابل‌توجه این بود که رئیسی به‌جز اشاره کوچک به مساله مدرکش، هیچ‌یک از اتهامات مهرعلیزاده را پاسخ نداد تا عملا او که تمام برنامه‌اش را بر تخریب رئیسی متمرکز کرده است، حاشیه‌نشین مناظرات شود. رئیسی درطول مناظره جملاتی را بیان کرد که در بدنه اجتماعی قابل نقد شدن است. او از گشت ارشاد سخن گفت اما گشت ارشاد برای مدیران. از کسانی گفت که 4سال پیش در مناظرات می‌گفتند ما بلدیم با دنیا صحبت کنیم، ولی به‌اندازه دانشجوی سال اول وزارت امور خارجه هم نمی‌دانستند که در زمان مذاکره نباید بگوییم آب‌خوردن ما هم به مذاکره وابسته است یا آنکه خزانه خالی است! او خطاب به کاندیداهای دیگر گفت: «آنچه را شما به‌عنوان برنامه در آینده مطرح می‌کنید، ما الان مشغول اجرایش هستیم!» رئیسی دو پاسخ قابل‌توجه به همتی درباره موافقت رئیسی با ارز 4200تومانی و پاسخگو بودن عملکردش در قوه‌قضائیه داد. او در پاسخ همتی گفت: «دلار 4200تومانی قبل از ریاست بنده در قوه‌قضائیه تصویب شد؛ اما سوال این است که چرا درست اجرا نشد؟ چرا نظارت نشد که دلار 4200تومانی به چه کسانی داده می‌شود؟ چرا به سفره مردم نرسید؟» او درباره پذیرش مسئولیت هم گفت: «من سال‌هایی در قوه‌قضائیه بودم، نسبت به کل زمانی که مسئولیت داشتم پاسخگو هستم. نسبت به حوزه مسئولیت خودم در آن مقطع باید پاسخگو باشم. همه باید به مسئولیت‌شان پاسخگو باشند! مگر می‌شود مسئولی باشیم ولی مسئولیتش را نپذیریم!؟» رئیسی همچنین بارها بر مساله عدالت تاکید داشت و از برقراری عدالت در حقوق بین کارمندان نیز سخن گفت. او از سهم 2درصدی ایران در واردات کشورهای اطراف خودمان گفت و تاکید کرد اگر دیپلماسی اقتصادی داشته باشیم، می‌توان صادرات را بهبود بخشید.
محسن رضایی
رضایی در مناظره نخست، شروع‌کننده حمله به دولت روحانی و عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی دولت او بود. او اگرچه پیش از مناظره، فاصله‌گذاری مناسبی با رئیسی برقرار کرد اما در مناظره نخست این فضا از میان برداشته شد. با این حال در مناظره دوم رضایی با اشاره به موضوع کاندیدای پوششی صراحتا گفت تا آخرین لحظه در میدان می‌ماند. او با توجه به اینکه مهرعلیزاده و همتی در مناظره پیشین با زبان ترکی صحبت کردند، اشاره‌ای به هموطنان ترک‌زبان و اشاره‌ای نیز به زاگرس‌نشین و لر بودن خود کرد تا پایگاه همیشه وفادارش را در انتخابات یک‌بار دیگر فعال کند. دال مرکزی برنامه رضایی مبتنی‌بر وعده‌های اقتصادی و «گشایش» برای مردم بود. رضایی گفت در سال1400 معتقدم ملت ایران با مشکلات خداحافظی خواهند کرد و یک‌بار دیگر لبخند را به چهره‌ها و برکت را به سفره‌ها برمی‌گردانیم و امید جدیدی آن هم دیدنی نه گفتنی ایجاد می‌شود. او از طرح «ایران بدون فقیر» گفت که در آن یارانه ۴۵۰هزارتومانی، مسکن ارزان، پرداخت حقوق به بانوان خانه‌دار، کسب‌وکارهای خانگی و سهام صندوق نفت ملی ایران را شاهدیم و منابع این طرح را نیز ۱۳۷میلیارد دلاری دانست که از منابع دولتی به جامعه رفته است. رضایی از تربیت زمامداران آینده در همه بخش‌های فرهنگی و اجتماعی گفت و اعلام کرد در بیش از پنج‌سال گذشته، نزدیک به هزار نفر جوان را تربیت کرده است. او از اینترنت ارزان برای خانم‌های سرپرست خانوار که در تولید و فروش هستند گفت و وعده داد محدودیت‌هایی را که برای خواهران ورزشکار ما در ورزشگاه‌ها درست کردند، برخواهد داشت. او از انحلال شورای عالی انقلاب فرهنگی در دولتش با موافقت رهبر انقلاب سخن گفت تا وضعیت فرهنگی و مساله جوانان را اساسی حل کند. وی همچنین افزود: «در برنامه‌ای که طراحی کردیم مساله اقوام و زبان مادری را به‌عنوان یک مساله مهم لحاظ کرده‌ام.»
علیرضا زاکانی
در مناظره نخست، علیرضا زاکانی با بیان قاطع و ادبیات مسلط، نقدهای جدی به عملکرد دولت روحانی و همتی به‌عنوان نماینده دولت داشت و توانست نسبتا موفق عمل کند. در مناظره دوم، بعید به‌نظر می‌رسید او بخواهد تغییر رویه دهد و چنین نیز شد. زاکانی با همان دست‌فرمان مناظره قبل به میدان آمد و ضمن برخی نقدها به سایر کاندیداها ازجمله محسن رضایی، بار دیگر همتی را مورد نقد قرار داد. او در واکنش به اظهارات همتی درباره اینکه صدای کولبران و سوخت‌بران است، گفت: «چرا وقتی همتی در دولت بود، همت نکرد جلوی ۲۱ تا ۲۵میلیارد دلار قاچاق سالانه در کشور را که ۹۵درصد در مبادی رسمی اتفاق می‌افتد بگیرد تا کولبران زندگی عزتمندی داشته باشند؟» او از امید گفت اما تاکید کرد این دولت امیدی را برای مردم باقی نگذاشته است. او بخش زیادی از مشکلات امروز جامعه را ناشی از عملکرد بانک مرکزی دانست و از برنامه‌اش گفت که در سال اول ریشه فقر مطلق را از بین می‌برد. زاکانی که توانسته چهره‌ای ضدفساد از خود ترسیم کند، در مناظرات یک افشاگری نیز درباره همتی کرد اما نامی از فردی نیاورد و گفت: «قبل از عید، یک روز قبل از تعطیل 1200میلیارد تومان از بانک دولتی به بانک خصوصی به‌طور خلاف منتقل می‌شود، یعنی در مجموعه تحت نظارت بانک مرکزی. آقای همتی! حوزه مدیریتی خود را در بانک مرکزی نتوانستید مدیریت کنید.» او با تعجب از کسانی که مسببان وضع موجودند اما امروز مدعی‌اند و مظلوم‌نمایی می‌کنند، خطاب به همتی گفت: «آقای همتی اگر ما کاندیدای پوششی هستیم، شما کاندیدای روکشی هستید، آمده‌اید روی هشت‌سال بلایی که سر مردم آوردید روکش بکشید!» زاکانی مسبب تورم 49درصدی دوران هاشمی و 52درصدی دوران روحانی را دوستان همتی عنوان کرد و گفت: «بدترین پیامک‌ها، پیامک‌های موجودی شما کافی نیست و عقب‌افتادن قسط وام بانکی است. جیب پدران را خالی کرده و صورت آنها را با سیلی سرخ کرده‌اند اما از شادی جوانان سخن می‌گویند.»
محسن مهرعلیزاده
روز شنبه مهرعلیزاده با ادبیات توهین‌آمیز وارد مناظره شد و ادبیات نادرستی را در مواجهه با سیدابراهیم رئیسی بر زبان راند. او در هر دو مناظره از روی متنی خواند که گفته می‌شود محصول مشارکتی‌های سابق است. ادبیات نادرست او در مناظره نخست با واکنش برخی اصلاح‌طلبان نیز مواجه شد تا مهرعلیزاده در مناظره دوم کمی بهتر از قبل سخن بگوید. او که در سال84 عامل شکست جریان اصلاحات در انتخابات شد، تلاش دارد در انتخابات امسال جبران مافات کرده و با تهاجم به رئیسی، بخشی از آرای او را دچار ریزش کند. در سرتاسر مناظره مهرعلیزاده با دلیل و بی‌دلیل رئیسی را مخاطب قرار می‌داد اما با توجه به اینکه او در این انتخابات موضوعیت چندانی ندارد و در انتخابات پیشین نیز نفر آخر شده بود، مورد توجه هیچ‌یک از کاندیداها قرار نگرفت. مهرعلیزاده این‌بار نیز با متن‌های آماده و البته کمی عقب‌تر از فضای سیاسی کشور وارد مناظره شد. مهرعلیزاده درحالی‌که صبح سه‌شنبه نمایندگان با 227رای موافق کلیات لایحه نظام رتبه‌بندی معلمان موافقت کردند گفت نظام رتبه‌بندی معلمان بین دولت و مجلس پاس‌کاری می‌شود. او درکنار حملات مکرر به رئیسی وعده‌هایی همچون انتخاب سه وزیر زن و بستن دولت با میانگین سنی 45سال را مطرح کرد. او در بخشی از زمانش نیز از روی یکی از متن‌هایی که همراهش آورده بود، خطاب به مردم گفت: «اگر رای شما اثر نداشت چرا آنقدر گزینه‌های شما را محدود کردند؟ اگر رای شما اثر نداشت چرا انتخابات حداقلی را دنبال می‌کنند؟ از هوشمندی شما نگران هستند.» او گفت: «قیمت واکسن کرونا از دو تا 10دلار است. اگر وزارت بهداشت اجازه می‌داد حتی به قیمت آزاد واکسن وارد شود، امروز مردم واکسینه شده بودند. برنامه من این است که اگر رئیس‌جمهور شدم در عرض ۳ماه همه مردم ایران را واکسینه می‌کنم؛ بخش خصوصی می‌تواند واکسن وارد کند و ما مردم را واکسینه کنیم. من همچنین درباره مهارت‌افزایی جوانان و همچنین وضعیت بازنشستگان هم برنامه‌هایی دارم.»
سعید جلیلی
در مناظره نخست، او توانست خود را به‌عنوان یک کاندیدای با برنامه نشان دهد. با این حال جلیلی در برابر ادعاهای همتی که تلاش داشت از سناریوی روحانی بهره ببرد و جلیلی را متهم وضع موجود کند، دست‌بسته نبود و به‌درستی پاسخ او را داد. در مناظره دوم، جلیلی با همان منظومه فکری منسجمش ظاهر شد و در همان قالب نیز سخن گفت. او نقدهای قابل‌توجهی به عملکرد دولت در حوزه اقتصاد و سیاست خارجی داشت. او گفت کشور با نمایش اداره نمی‌شود و توضیح داد اگر اقدامات مسئولان در زندگی مردم ملموس نباشد، معلوم می‌شود کار نمایشی بوده نه واقعی. جلیلی کنایه‌ای هم به برجام زد و گفت: «می‌گویید فلان توافق را کردیم تا تحریم‌ها برداشته شود اما وقتی تحریم‌ها دوبرابر شد، می‌گویید جام اخلاق را بردیم.» او درباره FATF که همتی تلاش می‌کرد تعلل در تصمیم‌گیری درباره آن را به گردن جلیلی بیندازد، گفت در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز خواهان آن بوده که زودتر دراین‌باره تصمیم‌گیری شود. او گفت: «اشکال دولت این است که معطل چند کشور است، یک روز به بهانه FATFو یک روز برجام و... . شما باید این هنر را داشته باشید تا فرصت را از دست ندهید و با کسانی که تعامل دارید تعاملات را شکل دهید.» او در پاسخ به همتی که برخی می‌خواهند بروند کاخ‌سفید را حسینیه کنند، گفت این حرف‌ها موهوم است؛ با این لولوهای الکی کار را سخت نکنید. جلیلی درباره کولبران نیز نکته قابل‌توجهی گفت: «دو رویکرد حداقلی یا حداکثری در این زمینه وجود دارد. من در مرز بانه و باشماق با کولبرها صحبت کردم. همان کولبرها بعد از دوسال ۵۰۰میلیون صادرات با تعاونی‌ای که درست کردیم، داشتند. تعاونی نخ‌کاران در روستایی در بوشهر مصادره شد و کسی که آن را خرید تجهیزات آن را قطعه‌قطعه کرد. دولت اینجا چه‌کاره است؟ رئیس‌جمهور باید برای استفاده از ظرفیت‌های کشور جهت جهش برنامه داشته باشد.»
امیرحسین قاضی‌زاده
در مناظره پیشین او تلاش کرد درباره برنامه‌هایش سخن بگوید و وارد درگیری‌هایی که بین طرفین مناظره شکل می‌گیرد نشود، اما این رویکرد باعث شد قاضی‌زاده تا حدودی از میدان مناظره دور بیفتد. در مناظره دوم قاضی‌زاده همین رویکرد را با کمی اغماض دنبال کرد. او پس از اهانت مجدد مهرعلیزاده درباره مدرک رئیسی، از رویه مهرعلیزاده انتقاد کرد و انتقادی نیز به همتی داشت که نسبت‌هایی را به همه رقبایش می‌دهد. او گفت مدل جدید حکمرانی تهیه کرده که تصدی‌ها را محیطی می‌کند و دراختیار استانداران قرار می‌گیرد. در این مدل منابع بودجه‌ای بهجای دستگاهی، منطقه‌ای خواهد بود. قاضی‌زاده به‌عنوان جوان‌ترین کاندیدا، به مساله سربازی نیز اشاره داشت و گفت: «مساله سربازی را حل‌وفصل خواهیم کرد. در گفت‌وگو با نیروهای محترم مسلح به طرحی برای سربازی حرفه‌ای خواهیم رسید.» او وعده حذف کنکور را نیز داد. قاضی‌زاده از معلولان نیز گفت و تصریح کرد: «معلولان شهروند درجه یک هستند، آنها نیازی به دریافت صدقه ندارند. باید ابزار زندگی معمولی و آمادگی محیط برای آنها فراهم شود. متاسفانه در این سال‌ها مورد توجه نبوده‌اند، با اینکه قانون خیلی خوبی هم در مجلس تصویب کردیم.» او نسبت به رفتار برخی نامزدها [احتمالا همتی و مهرعلیزاده] گفت این مناظرات برای فهم مردم از تفکرات نامزدها است. شو‌آف‌ها، شومن‌بازی و پرداختن به حاشیه برای جلب توجه دیگر اثر ندارد. قاضی‌زاده درباره بهره‌برداری انتخاباتی از زنان نیز گفت: «بعضی دوستان شب انتخابات به یاد زنان و جوانان می‌افتند، اگر این‌گونه است بنده همه کابینه‌ام را از زنان تشکیل می‌دهم. رئیس ستاد من مادر سه فرزند است.» او از خستگی جوانان از دعواهای اصلاح‌طلب و اصولگرا گفت و دولتش یعنی دولت سلام را دولت نسل نو و جوانان خواند. قاضی‌زاده گفت: «ما از همه جناح‌ها و کسانی که داخل جناحی نیستند به‌کار می‌گیریم و سفره انقلاب را می‌تکانیم، سفره انقلاب متعلق به مردم است و ما پشتوانه‌ای جز شما جوانان نداریم، کارترهای اقتصادی و حزب و جناحی با ما نیستند، هر جوان یک ستاد است.»
عبدالناصر همتی
در مناظره پیشین عبدالناصر همتی تلاش کرد یک دوقطبی حداکثری بین خودش با رئیسی و سایر کاندیداها بسازد. او تاکید داشت در برابر 5نفر ایستاده و برخی از کاندیداها پوششی هستند. در مناظره نخست که مبتنی‌بر مساله اقتصاد بود، تصور جمعی این بود که همتی از مزیتش در حوزه اقتصاد و دسترسی‌هایی که به آمار و اطلاعات محرمانه دارد، استفاده خواهد کرد اما چنین نشد و او رویکرد سیاسی را در پیش گرفت تا در مناظره دوم که به مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اختصاص دارد، او عملا حرف خاصی برای گفتن نداشت. همتی در مناظره نخست از روی متنی می‌خواند که گفته می‌شود حاصل کارگزاران-جهانگیری و دولت روحانی بوده است. او در این مناظره سعی کرد بیشتر به‌سمت مزیتش یعنی حوزه اقتصاد حرکت کند و با مدل روحانی، مردم را از سایر رقبا بترساند. همتی علاوه‌بر این از فرصت مناظره برای نشان دادن برنامه داشتنش استفاده کرد. او اگرچه در 3دهه گذشته در راس سیستم بانک و بیمه ایران بوده اما ادعا کرد صدای بی‌صداها و قدرت بی‌قدرتان است و دولتش حامی آسیب‌پذیرترین افراد است. همتی دیگرهراسی را نیز در دستورکار خود داشت و از همین رو خطاب به مردم می‌گفت: «الان انتخاب بین بد و بدتر نیست؛ انتخاب بین افرادی است که معتقد هستند نباید بگذاریم دری که دارد روی کنشگران بسته می‌شود، بسته شود و انتخاب افرادی که می‌خواهند این در را ببندند.» همتی گفت: «من در مدیریت کشور حتما از خوهران و برادران شایسته اهل سنت حداقل سه‌برابر آنچه الان هست استفاده خواهم کرد. من در کابینه‌ام حداقل پنج وزیر زن خواهم داشت و تبعیض جنسیتی را در محیط کار رفع می‌کنم.» او در پایان خواستار این شد که هریک نفر باید به 10نفر زنگ بزند و همه باید به صحنه بیایند. همتی می‌گوید در نگاه من بازار رقابتی نقش مهمی دارد، اما در سلامت، آموزش و اقشار آسیب‌پذیر باید توجه دولت بیشتر از گذشته باشد.
در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید:
سیدشهاب‌الدین طباطبایی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
کاندیداها در این مناظره‌ها نمی‌توانند برنامه ارائه دهند (لینک)
عباس سلیمی‌نمین در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
ایراد اصلی مناظره دوم انتقادات ضعیف و کمرنگ بود (لینک)