زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: وزیر علوم در آخرین هفته‌های حضورش به‌عنوان عالی‌ترین مقام تصمیم‌گیر در وزارتخانه روز گذشته از نمایندگان مجلس یازدهم دو کارت زرد گرفت. کارت زردی که شاید با توجه به عمر اندک دولت دوازدهم بتوان آن را آخرین کارت زرد وزارت علوم دانست، اما اولین آن نبوده است؛ چراکه منصور غلامی در طول کمتر از 4 سالی که تصدی این وزارتخانه را برعهده داشت، بیش از دو بار از بهارستان‌نشین‌ها کارت زرد گرفته است، کارت زردهایی که نشان‌دهنده عدم همراهی سیاست‌های این وزارتخانه با نگاه بهارستان‌نشین‌ها دارد.
7 کارت زرد در یک دوره وزارت!
شاید در ابتدا این‌طور تصور شود که پیش‌تر وزیر علوم تجربه گرفتن همزمان دو کارت زرد آن هم در یک روز از خیابان بهارستان پایتخت را نداشته باشد، اما با نگاهی به سوابق حضور نه‌چندان جالب او به بهارستان باید گفت که غلامی دیروز برای دومین‌بار تجربه تلخ این اتفاق را داشت؛ چراکه پیش‌تر و در 2 دی‌ماه 98، نمایندگان مجلس گذشته برای تبعیض در جذب فارغ‌التحصیلان زن به‌عنوان هیات‌علمی و انتصاب رئیس و معاونان مرد برای دانشگاه‌های دخترانه، تصمیم گرفتند تا در یک روز به این مقام مسئول کارت زرد نشان دهند. کارت‌هایی که شاید تصور می‌شد می‌تواند تغییری در روند برنامه‌های این وزارتخانه داشته باشد، اما با تکرار دوباره آن می‌توان نتیجه دیگری گرفت.
جالب‌تر اینکه این عضو کابینه دولت روحانی تنها یک سال بعد از رای اعتماد گرفتن از مجلس و در 16 بهمن‌ماه 97 هم برای عدم‌اقناع نمایندگان درخصوص ساماندهی دانشجویان دوره دکتری از نمایندگان ملت کارت زرد دریافت کرده بود. البته نمایندگان مجلس در مهرماه همان سال نیز به دلیل عدم پاسخ قانع‌کننده وزیر درباره چرایی اعلام برخی دانشگاه‌های معتبر کشور در طرح سطح‌بندی و اجرای برنامه آمایش آموزش عالی به‌عنوان دانشگاه‌های مراکز استان و محلی کارت زرد دادند. به نظر می‌رسد وزیر علوم هر سال باید یک کارت زرد از مجلس بگیرد؛ چراکه تا پیش از اتفاق روز گذشته، منصور غلامی در دی‌ماه سال 99 هم به دلیل عدم افزایش حقوق کارکنان این وزارتخانه کارت زرد گرفته بود.
طرح آمایش آموزش عالی به گرفتن کارت زرد وزیر علوم ختم شد
هرچند نمایندگان مجلس قبل به دلیل مختلف از مباحث عدم افزایش حقوق کارمندان این وزارتخانه گرفته تا مشکلات موجود در کف دانشگاه‌ها به وزیر علوم کارت زرد داده بودند، اما دلیل کارت زرد صادر شده توسط نمایندگان فعلی به یکی از پرچالش‌ترین تصمیمات این وزارتخانه برمی‌گردد که پیش‌تر هم با چالش‌های زیادی همراه شده بود تا اینکه درنهایت مجلس تصمیم نهایی خود را برای برخورد با این مقام مسئول گرفت. طرح آمایش آموزش عالی همان دلیل نمایندگان مجلس برای پاسخ از وزیر علوم بود. در اصل از همان روزهای ابتدایی سال گذشته که اجرای سند آمایش آموزش عالی توسط مسئولان وزارت علوم در دستور کار قرار گرفت تا همین امروز که این وزارتخانه از تصمیم خود عقب‌نشینی کرده، طرح با مخالفت‌های زیادی همراه بود. طرحی که در عمل نه‌تنها نتوانست آن‌طور که باید به بهبود وضعیت نابسامان موسسات آموزشی در کشور بینجامد، بلکه در طول ماه‌های گذشته به متشنج شدن فضای جامعه آکادمیک کشور و سردرگمی دانشجویان، اعضای هیات‌علمی و پرسنل دانشگاه‌ها منتهی شد، تا اینکه بالاخره روز گذشته کارت زرد مجلس به وزیر علوم تا حد زیادی به چالش‌های ایجاد‌شده میان بهارستان‌نشین‌ها با عالی‌ترین نهاد آموزش عالی کشور در این زمینه پایان داد. دیروز وزیر علوم برای پاسخ به سوال دو تن از نمایندگان مجلس پیرامون این طرح و همچنین عدم اجرای مواد ۶۴، ۶۵ و ۶۶ برنامه ششم توسعه توسط این وزارتخانه میهمان نمایندگان ملت بود اما منصور غلامی نتوانست در روزهای پایانی حضورش در مسند وزارت علوم، نمایندگان را راضی کند و با عدم اقناع بخش مهمی از نمایندگان، تنها در یک روز دو کارت زرد گرفت.
عقب‌نشینی بی‌فایده و دیرهنگام
یکی از مهم‌ترین دلایل دریافت کارت زرد روز گذشته، بدون‌شک اجرای طرح آمایش عالی بود. هرچند روز قبل از حضور وزیر علوم در مجلس، معاون پژوهشی او از عقب‌نشینی این وزارتخانه برای تداوم اجرای این طرح سخن گفته بود. به عبارت دیگر غلامحسین رحیمی، در هفته اول خردادماه امسال از توقف کامل طرح ادغام دانشگاه‌ها خبر داده و عنوان کرده بود: «به دلیل حساسیت‌های شهری، فعلا وارد تجمیع موسسه‌ای نشده و به جای آن تجمیع و ساماندهی رشته‌ای این موسسات را دنبال می‌کنیم. به‌عنوان مثال مراغه و بناب با توجه به رشته‌ها و گروه‌های علمی که دارند، بناب تمرکزش را بر رشته‌های فنی، مهندسی و علوم پایه بگذارد و مراغه دیگر وارد رشته‌های فنی نشود بلکه بر رشته‌های کشاورزی، علوم انسانی، هنر و علوم پایه فعالیت کند.» البته به گفته این مقام مسئول دلیل چنین تصمیمی کارشناسی نبودن فضای شهری است. درحالی که قرار بود از میان 90 موسسه‌ای که مشمول این طرح می‌شوند، بعد از ساماندهی تنها 45 موسسه وجود داشته باشند، اما دیروز با توقف اجرای این طرح، وضعیت ساماندهی موسسات نیمه‌کاره رها شده و تنها آورده‌اش برای وزارت علوم گرفتن دو کارت زرد بود.
معاون پژوهشی وزیر علوم در توضیح بیشتر این مهم گفته بود: «طرح ساماندهی تنها ۲۰ درصد آموزش عالی دولتی روزانه حضوری را شامل می‌شود. به‌طور مثال دو سه نماینده مجلس قبلی شهر، شایعه کرده‌اند که دانشگاهی را آنها تاسیس کردند و حالا نماینده جدید شهر می‌خواهد این دانشگاه را از بین ببرد که اصلا چنین چیزی صحیح نیست.» شاید بد نباشد به کمی قبل از حضور وزیر علوم در بهارستان هم نگاهی داشته باشیم، روزهایی که وزارت علوم نه‌تنها بر اجرای این طرح اصرار داشت، بلکه بعد از سرباز زدن روسای برخی دانشگاه‌ها از اجرای آن و همراهی بدنه دانشگاهی با آنها و برگزاری تجمع‌های مختلف در برخی مراکز آموزش عالی، وزیر علوم لحنی انتقادی نسبت به آنها گرفته و حتی به صورت غیرمستقیم آنها را تهدید کرد.
به عبارت دیگر 21 فروردین‌ماه امسال، وزیر علوم که به نظر می‌رسید کار اجرای طرح ساماندهی آموزش عالی تا حد زیادی از دستش خارج شده، خطاب به روسای برخی دانشگاه‌ها گفته بود: «همکاران در دانشگاه‌ها و مراکزی که در این زمینه تأخیر دارند، توجه کنند که ممکن است از ظرفیتی محروم شوند یا با موضوعی ابلاغی مواجه شوند که متناسب با وضعیت‌شان نباشد.» هرچند بعد از این اتفاق، روسای دانشگاه‌ها، نمایندگان و دیگر منتقدان این طرح واکنش مهمی نسبت به این مساله نداشتند، اما طبق گفته غلامحسین رحیمی، وزارت علومی‌ها دیگر تصمیمی برای تداوم برنامه‌های اجرایی مربوط به ساماندهی طرح آمایش عالی ندارند.
نمایندگان دیروز از وزیر چه پرسیدند؟
روح‌الله عباسپور، نماینده بویین زهرا همان نماینده‌ای است که از وزیر علوم درباره عدم اجرای مواد 64، 65 و 66 برنامه توسعه ششم و همچنین تضعیف و نارکاآمدی موسسات آموزش عالی به بهانه اجرای طرح آمایش سرزمینی سوال کرد، تا از این طریق پای وزیر علوم به خاطر این طرح پرحاشیه به صحن علنی مجلس باز شود، اما عدم دریافت پاسخ قانع‌کننده توسط وزیر باعث شد تا بعد از به رای گذاشتن پاسخ‌های این مقام مسئول که ماحصل آن هم 153 رای مخالف، 52 رای موافق و 14 رای ممتنع بود، اولین کارت زرد در سال جاری را به وزیر علوم بدهند. عباسپور که از صحبت‌های این مقام مسئول قانع نشد، این‌طور گفته بود: «با این افتضاحی که در شهرستان‌ها به وجود آمده است اگر اعلام کنم که از پاسخ‌های وزیر قانع شده‌ام هیچ جوابی برای ملت ایران و مردم خود در حوزه انتخابیه‌ام ندارم، لذا قانع نشده‌ام.»
البته رئیس مجلس هم در آن جلسه به چرایی اعتراض نمایندگان اشاره و عنوان کرده بود: «بنده به صورت کتبی و شفاهی خدمت شما عرض کردم که باید در ساماندهی مراکز آموزش عالی و دانشگاهی با مشورت و هماهنگی اقدام کنید اما متاسفانه این مساله مورد توجه قرار نگرفت و نمایندگان به این کار اعتراض دارند.»
عدم به‌کارگیری نیروهای متخصص؛ دلیل کارت زرد دوم مجلسی‌ها به وزیر
سیدمصطفی آقامیرسلیم، نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون اصل 90 اما عدم ساماندهی نیروهای متخصص دانشگاهی برای رفع مشکلات کشور در حوزه‌های متفاوت ازجمله خاموشی‌های اخیر در شهرهای مختلف را به‌عنوان سوال از وزیر علوم مطرح کرد. سوالی که جواب‌های داده شده به آن همانند طرح آمایش آموزش عالی کافی نبود و مجلس برای دومین بار در روز گذشته به این عضو کابینه دولت دوازدهم کارت زرد داد.
این نماینده خطاب به وزیر علوم عنوان کرد: «آیا افتخار است که بعد از 32 سال فعالیت در حوزه فنی شاهد خاموشی‌های اخیر باشیم؟ در زمینه استفاده بهینه از انرژی، آب، باغداری و بهره‌وری از آب چه کاری انجام داده‌اید؟ هر روز شاهد فرونشست‌ها در کشور بوده و محیط‌زیست درحال تخریب است و تمام امکانات خدادادی ما به هدر می‌رود.»
او در بخش دیگری از صحبت‌های خمود به رتبه اول ایران در مهاجرت نیروهای مختصص به خارج از مرزها اشاره کرده و می‌گوید: «وزیر علوم اعلام کرده 141 نفر از اعضای هیات‌علمی در حوزه‌های صنعت برای انجام کارهای مطالعاتی به‌کار گرفته شده‌اند درصورتی که پیش از این اکثر استادان برای انجام مطالعات پژوهشی به کشورهای همسایه و دیگر کشورها رفته یا می‌روند و ما هنوز نتوانسته‌ایم طی این سال‌ها از علم در صنعت و حل مشکلات کشور استفاده کنیم.»
جالب اینکه پاسخ‌های ارائه‌شده وزیر علوم در ارتباط با همکاری این وزارتخانه با وزارت دفاع هم نتوانست نظر بهارستان‌نشین‌ها را جلب کند. به‌طوری که میرسلیم در پاسخ به این اظهارات عنوان کرد: «از محصولات وزارت دفاع در جامعه به صورت ویژه استقبال می‌شود و این افتخار این وزارتخانه است اما شما چه امکاناتی را برای کیفیت محصولات داخلی قرار دادید؟ وزارت علوم می‌توانست با به‌کارگیری پژوهش‌های علمی کیفیت محصولات داخلی کشور را ارتقا دهد.» جالب اینجاست که بعد از رای‌گیری پاسخ‌های ارائه‌شده توسط وزیر علوم نیز تنها 75 نماینده به آن رای موافق داده و درنهایت با 127 رای مخالف و 14 رای ممتنع، مجلس برای دومین بار در یک روز به عالی‌ترین مقام مسئول در نظام آموزش عالی کشور کارت زرد داد.
مجلس برای اجرای طرح آمایش محل مشورت نبود
درست است که مجلسی‌ها دیروز انتقادشان را به وزارت علوم با کارت زرد نشان دادند، اما نباید این مساله را هم نادیده گرفت که وزارت علوم نمایندگان ملت را در جریان چگونگی اجرای طرح آمایش دانشگاه‌ها قرار نداده بود. به‌طوری که علیرضا منادی‌سفیدان، رئیس کمیسیون آموزش هم این مساله را تایید گرفته و عنوان می‌کند: «رئیس مجلس تاکید کرده که وزیر علوم هماهنگی و مشورتی با مجلس درباره طرح آمایش دانشگاه‌ها انجام نداده است. اتفاقی که شاهد مثال آن هم حاشیه‌های ایجاد شده و انتقاد مطرح شده توسط نمایندگان مجلس در طول یک سال گذشته است.» البته به نظر می‌رسد بعد از این قرار نیست دیگر مجلس از دور در جریان آنچه به‌عنوان طرح ساماندهی آموزش عالی اجرایی می‌شود، قرار بگیرد؛ چراکه به گفته این نماینده، کمیسیون آموزش روند اجرای طرح آمایش دانشگاه‌ها را رصد می‌کند و با اجرای این طرح هیچ واحد دانشگاهی‌ای در کشور تعطیل نخواهد شد؛ هرچند گویی وزارت علوم دیگر تمایلی برای اجرای این طرح به شیوه گذشته‌اش ندارد.
منادی در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها اعلام کرده بود: «معاون وزیر علوم به این نکته اشاره کرده بود که قرار است در 80 نقطه از کشور، دانشگاه‌ها ساماندهی شوند و این امر به این معنا نیست که دانشگاهی جمع شود، براساس این طرح تعدادی از دانشگاه‌ها در نقاطی از کشور که از کادر اداری کارآمدی برخوردار نیستند برای کاهش هزینه‌ها زیرنظر دانشگاه مرکز استان مربوطه اداره خواهند شد. مساله اصلی در این طرح آن است که با اجرای آن سطح کیفی دانشگاه‌ها ارتقا پیدا کند، موضوعی که از نگاه رئیس کمیسیون آموزش مجلس هم دور نماند و درباره‌اش عنوان کرد: «موضوع مأموریت‌گرایی و هدفمندی دانشگاه‌های کوچک با استفاده از ظرفیت دانشگاه‌های مادر و بزرگ از طریق این طرح پیگیری خواهد شد، البته با اجرای این طرح هیچ دانشگاهی تعطیل نخواهد شد، ضمن اینکه اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات نیز روند اجرای آن را به‌طور دقیق رصد خواهند کرد.»
پاسخ‌هایی که قانع‌کننده نبود
درست است که روز گذشته دو کارت زرد ازسمت بهارستان‌نشین‌ها به وزیر علوم ارائه شد، اما این مقام مسئول پاسخ‌هایی هم برای سوالات نمایندگان داشت. او در پاسخ به سوال عباسپور با تاکید بر اینکه جواب به این سوال در چند دقیقه کار سختی است، گفته بود: «در وهله اول باید بگویم ما از ابتدای برنامه ششم توسعه فعالیت‌های گسترده‌ای را در راستای اجرای قانون انجام دادیم، به‌گونه‌ای که دانشگاه پیام نور حتی پیش از بیماری کرونا در حوزه ارتباطات بین‌المللی و انعقاد تفاهمنامه‌های بین‌المللی اقدامات گسترده‌ای را انجام داد.»
به گفته او، بنیاد ملی نخبگان و جذب فارغ‌التحصیلان نخبه دانشگاه‌های داخلی و خارجی از این طریق یکی از راه‌های حفظ دانشجویان نخبه در کشور است.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به سوال میرسلیم درباره عدم به‌کارگیری نیروهای متخصص گفته بود: «90درصد از مدیران ارشد و کلان کشور حاصل تربیت دانشگاه‌های داخلی هستند. همچنین در زمینه رشد علمی موفق شده‌ایم گروه‌های توانمندی از جوانان را به‌سمت توسعه فناوری‌ها هدایت کنیم.»
او با تشریح وضعیت فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه‌ها گفته بود: «46 پارک علمی و فناوری، 200 مرکز رشد، 6 هزار مرکز شرکت دانش‌بنیان، 2 هزار واحد مستقر در مراکز رشد، 4 هزار واحد فناوری جدید دانشگاه‌ها را به‌سمت عملیاتی شدن پیش می‌برند. دانشگاه‌ها تمام تلاش خود را به‌کار گرفته‌اند و ازسوی دیگر باید این مساله را مدنظر قرار داد که هرجا تقاضاها به‌سمت دانشگاه‌ها رفته، پاسخ خوبی دریافت کرده‌ایم، دانشگاه‌ها در زمینه مقابله با بیماری کرونا فعالیت و دستاورد خود را تقدیم مردم کردند و در زمینه تولید واکسن نیز واحدهای علمی درحال تلاش هستند.»
آن‌طور که این مقام مسئول گزارش داده، در سال 99 دانشگاه‌ها قراردادهایی با رقم 512 میلیارد منعقد کرده‌اند که 70 درصد این قراردادها توسط دانشگاه‌ها و مابقی توسط پارک‌های علمی و فناوری و مراکز رشد به امضا رسیده است. همچنین فروش شرکت‌های دانش‌بنیان به 13.6 میلیارد رسیده و 8 هزار و 822 واحد فناور در پارک‌ها فعالیت دارند. شرکت‌های دانش‌بنیان 139 میلیون دلار صادرات داشته‌اند که این صادرات باوجود تمامی مشکلات در زمینه انعقاد معاملات تجاری انجام شده است.
نکته قابل‌توجه اما قانع‌کننده در صحبت‌های این مقام مسئول میزان قرارداد دانشگاه‌ها با صنایع کشور در سال گذشته است؛ چراکه او در این‌باره گفته بود: «در سال گذشته 8 هزار و 427 قرارداد با صنایع منعقد شده است که بیش از 4 هزار و 800 عضو هیات‌علمی در این قراردادها فعالیت می‌کنند.»